نعیم نوربخش روزنامه نگار و مترجم: گروه نفت وانرژی: میان رهبران کشورهای آسیای مرکزی رسم است که در روزهای سالگرد استقلال و جشن‌های ملی، پیام‌های محبت‌آمیز با یکدیگر رد و بدل کنند. اما گرمایی که در پیام تبریک «سردار بردی‌محمدف» رییس‌جمهوری ترکمنستان به مناسبت روز نخست سپتامبر خطاب به «شوکت میرضیایف» رییس‌جمهوری ازبکستان دیده می‌شود، فراتر از تعارفات رسمی به نظر می‌رسد. در این منطقه نمی‌توان کشورهای دیگری یافت که گرمای روابطشان به اندازه این دو کشور باشد.
این گرمی روابط را باید مرهون تلاش‌های میرضیایف در جهت بهبود روابط با همسایگان دانست که از سال 2016 همزمان با به قدرت رسیدن در ازبکستان در دستور کار دولت او بوده است. یک سال پس از به قدرت رسیدن میرضیایف، دو کشور ازبکستان و ترکمنستان یک قرارداد همکاری راهبردی منعقد کردند که تبلور اهداف آن در امور اقتصادی به خوبی مشهود است.
چنانکه سفیر ازبکستان در عشق‌آباد «خوشکارف» در تاریخ اول سپتامبر نوشته است حجم تجارت دوجنانبه میان دو کشور از سال 2017 تاکنون با رشد پنج برابری به یک میلیارد دلار رسیده است. این فرستاده در ادامه اظهار امیدواری کرده است که بیانیه مشترکی که اکتبر 2022 با توافق دو طرف اعلام شده است زمینه را برای تداوم روند فعلی، تعمیق همکاری‌های راهبردی و نزدیکی بیشتر فرهنگی و مردمی میان دو کشور فراهم کرده است.
تازه‌ترین دستاورد گرم شدن روابط میان ترکمنستان و ازبکستان در ماه گذشته پدیدار شد. وزیر انرژی ازبکستان «میرزامحمودف» ماه پیش طی دیداری که از عشق‌آباد داشت توافقی را به امضا رساند که طبق آن ازبکستان سالانه 2 میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان وارد خواهد کرد. میرزامحمودف به خبرنگاران این نکته را نیز یادآوری کرد که در آینده امکان امضای قراردادهایی برای واردات حجم بالاتری از گاز محتمل و ممکن است.
این یک وضعیت برد-برد برای تمام شرکای دخیل در توافق است. ترکمنستان یک خریدار تازه و احتمالاً بلندمدت برای گاز خود پیدا کرده است (اگرچه نرخ فروش گاز هنوز محرمانه مانده است) و ازبکستان نیز می‌تواند برای پاسخ به تقاضای رو به افزایش داخلی چاره‌ای بیابد. از طرف دیگر به خاطر موقعیت جغرافیایی چنانکه میرزامحمودف تأکید کرده است ازبکستان می‌تواند مسیری برای ترانزیت گاز ترکمنستان به سایر کشورهای همسایه باشد. این می‌تواند اشاره‌ای به تمایل تاجیکستان برای واردات گاز باشد. روسای جمهور سه کشور ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان در ماه اوت نشستی سه‌جانبه داشتند و موضوع انرژی در مذاکرات آنها بیشتر از سایر مسائل برجسته بوده است.
ظاهراً قرقیزستان نیز مشتری دیگری در صف خرید است. وزیر انرژی این کشور ایبرایف در اکتبر 2022 به عشق‌آباد سفر کرد و پس از آن اعلام کرد که بیشکک قصد دارد برای خرید 300 میلیون متر مکعب گاز از ترکمنستان اقدام کند. معلوم نیست که مذاکرات دو کشور به نتیجه رسیده باشد اما قرقیزستان بی‌تردید مشتاق واردات گاز از ترکمنستان است. ایبرایف در یک مصاحبه مدعی شده بود که کشورش قصد دارد با توسل به گاز طبیعی به اتکای خود به سوخت ناپاک زغال‌سنگ پایان دهد. او به واردات سوخت از روسیه اشاره کرده است اما آشکار است که ترکمنستان نیز یکی از گزینه‌های این کشور است.
هم‌اکنون نیز از برخی جهات قرقیزستان برای واردات انرژی به ترکمنستان وابسته است. قرقیزستان امسال توافقی با ترکمنستان امضا کرده که به موجب آن می‌تواند 1.6 میلیارد کیلووات ساعت برق از این کشور خریداری کند. حجم برق وارداتی در سال آینده قرار است به 1.7 میلیارد کیلووات ساعت برسد. این بار نیز ازبکستان نقش واسطه‌ای برای انتقال برق خواهد داشت.
آمار دیگری که از گرم شدن روابط میان ترکمنستان و ازبکستان حکایت دارد مربوط به سفرهای شهروندان ترکمن به ازبکستان طی ماه‌های ژانویه تا جولای 2023 است. تعداد این مسافرت‌ها به 39600 مورد رسیده است. شاید این عدد چندان بزرگ به نظر نرسد اما باید بدانید که در همین بازه زمانی از سال 2022 تنها 1100 سفر صورت گرفته بوده است. همچنین اشاره به این نکته نیز لازم است که از سال 1999 میلادی ترکمنستان از توافق مسافرت بدون ویزا با کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق خارج شده است. بنابراین شهروندان این کشور برای مسافرت به این کشورها باید یک هفت خان بروکراتیک را طی کنند. اکنون افزایش تعداد سفرها نشان می‌دهد که روند اداری به میزان زیادی تسهیل شده است. برآورد می‌شود که حدود 300 هزار ازبک ساکن ترکمنستان باشند و در مقابل حدود 200 هزار ترکمن نیز در ازبکستان اقامت دارند.
البته این آمار را نباید به اشتباه تفسیر کرد. یک دلیل افزایش مسافرت ترکمن‌ها به ازبکستان در هفته‌های اخیر این است که از آنجا به کشورهای ثالث به خصوص روسیه سفر کنند. در ماه اوت شرکت هواپیمایی دولتی ترکمنستان اعلام کرد که به دلیل نگرانی‌های امنیتی ناشی از حملات پهپادی، پروازهای مستقیم به مسکو را به حالت تعلیق درآورده است. مسیر جایگزینی به شهر کازان در 800 کیلومتری شرق مسکو در نظر گرفته شده است اما تهیه بلیت‌های این پرواز بدون پرداخت رشوه تقریباً ناممکن است.
در نشستی که قرار است این ماه در تاجیکستان برگزار شود رهبران کشورهای آسیای مرکزی فرصت دوباره‌ای خواهند یافت تا به مسیرهای موجود برای همکاری‌های راهبردی وسعت بیشتری بدهند. هنوز آشکار نیست که کدام یک از مقامات ارشد ترکمن در این نشست حضور پیدا کنند. تاکنون امامعلی رحمانف رییس‌جمهوری تاجیکستان تنها برای قربانعلی پدر بردی‌محمدف رییس‌جمهور ترکمنستان دعوت‌نامه فرستاده است که جایگاه رهبری کشور را در اختیار دارد. بردی‌محمدف جوان شاید هنوز باید منتظر بماند تا به رسمیت شناخته شود. گویی به همین دلیل باشد که او به تازگی مدیر رسانه‌ای خود از زمان ریاست‌جمهوری پدرش را برکنار کرده و عزت جبارف چهره‌ای نزدیک به خودش را در این پست به کار گمارده است. رویکرد خودکامانه حکومت ترکمنستان فراتر از مرزهای این کشور نیز جریان دارد. بسیاری از مهاجران غیرقانونی ترکمن که قصد عبور از ترکیه داشتند به این کشور استرداد شده‌اند که در میان آنها دو چهره منتقد برجسته یعنی «کلیچف» و «امامف» نیز حضور دارند. سرنوشت نامعلومی در انتظار آنهاست.
منبع: اوراسیانت