نعیم نوربخش روزنامه نگار و مترجم: پس از این که ترکمنستان از تمایل خود برای احداث خط لوله در بستر دریای خزر به منظور صادرات گاز خبر داد، ذخایر این کشور مورد توجه خاص خریداران در بازار گاز اروپا قرار گرفته است. بیشترین ابراز علاقه برای خرید گاز از سوی مجارستان صورت گرفته است. رییس‌جمهور این کشور در تاریخ بیستم ماه اوت طی دیدار با رییس‌جمهوری ترکمنستان چارچوب توافقی برای خرید گاز را با عشق‌آباد به امضا رساند. همچنین در بوداپست نخست‌وزیر ترکیه رجب طیب اردوغان طی دیدار با ویکتور اوربان بر امضای یک قرارداد عرضه گاز میان شرکت انتقال و صدور گاز ترکیه بوتاس و شرکت برق دولتی مجارستان MVM نظارت داشت که قرار است سالانه 300 میلیون مترمکعب گاز را به مجارستان برساند. رییس‌جمهوری آذربایجان الهام علی‌اف نیز که هم‌اکنون قراردادی برای صدور سالانه یک میلیارد مترمکعب گاز با شرکت برق مجارستان دارد در این نشست حاضر بود.
این سه توافق برای مجارستان و اتحادیه اروپا اهمیت زیادی دارند چرا که نشان می‌دهند مجارستان در حال آماده شدن برای قطع وابستگی به گاز روسیه است که هم‌اکنون منبع اصلی تأمین نیازهای این کشور به انرژی قلمداد می‌شود. این در حالی است که بوداپست روابط گرمی با مسکو دارد. اما از آنجا که اوکراین اعلام کرده است تمایلی به ادامه انتقال گاز روسیه از خاک این کشور به مجارستان ندارد و قرارداد ترانزیت گاز را تمدید نخواهد کرد، انتظار می‌رود که روند صدور گاز روسیه به مجارستان از اواخر سال 2024 متوقف شود.
برای ترکمنستان توافق امضا شده با مجارستان ملموس‌ترین نشانه از اراده جدی اروپا برای واردات گاز از این کشور به منظور جایگزینی آن با گاز روسیه است. واردت گاز از روسیه از زمان آغاز نبرد اوکراین متوقف شده است. اما هنوز آشکار نیست که دقیقاً چه میزان گاز از ترکمنستان خریداری شده و به چه طریقی و از چه زمانی واردات آن آغاز خواهد شد. از آنجا که هنوز مسیری برای صدور گاز ترکمنستان به اروپا از طریق دریای خزر احداث نشده است تنها مسیر موجود به توافق سه‌جانبه ترکمنستان، ایران و آذربایجان برمی‌گردد که سال 2021 به امضا رسید و اخیراً تمدید شد.
طبق این توافق گاز ترکمنستان به شمال غرب ایران ارسال می‌شود و ایران همان اندازه گاز را به آذربایجان صادر می‌کند تا باکو بتواند ضمن پاسخ دادن به نیازهای رو به رشد داخلی به تعهدات صادراتی خود نیز پایبند بماند. به این ترتیب زمینه برای صدور ظرفیت مازاد گاز تولیدشده در آذربایجان به اروپا فراهم می‌شود.
این مسیر سوآپ گازی اگرچه دشواری‌هایی دارد از ژانویه سال گذشته با موفقیت عمل کرده است و به تازگی قرارداد آن از 4.5 میلیون مترمکعب در روز به 8 میلیون مترمکعب افزایش یافته است. این حجم قرار است تا 10 میلیون متر مکعب در روز بالا برود. گاز فروخته شده توسط ترکمنستان به واسطه ظرفیت مازاد موجود در سه خط لوله‌ای که کریدور گازی جنوبی را تشکیل می‌دهند از مسیر گرجستان و ترکیه به اروپا صادر می‌شود. در ماه جولای سال گذشته آذربایجان یک یادداشت تفاهم با اتحادیه اروپا امضا کرد که بر مبنای آن متعهد شد که حجم گاز صادراتی به اروپا را تا دو برابر افزایش دهد و تا سال 2027 آن را به دست‌کم 20 میلیارد مترمکعب در سال برساند.
هرچند هنوز آشکار نیست که آیا آذربایجان قادر خواهد بود که تا آن موقع تولید گاز خود را دو برابر کند. در حال حاضر گاز ترکمنستان که از مسیر ایران ارسال می‌شود تنها گزینه احتمالی برای پر کردن شکاف یادشده خواهد بود. همچنین ایران مسیر صدور گاز به بازار دیگری است که آن نیز تشنه خرید گاز ترکمنستان می‌باشد و آن عراق است. این کشور نفت‌خیز خاورمیانه‌ای خود دارای ذخایر گازی عظیمی است اما ده‌ها سال بی‌ثباتی سیاسی و هزینه زیاد توسعه این میادین تاکنون مانع شده است که این ذخایر وارد بازار شوند.
عراق سال‌هاست که برای تولید برق به واردات گاز از ایران وابسته است اما به دلیل موانع در پرداخت بهای گاز وارداتی ناشی از تحریم‌های بین‌المللی، واردات پایدار و مستمر گاز از ایران ممکن نبوده است. مشکل دیگر بی‌ثباتی در تأمین نیازهای داخلی ایران به گاز است که بارها موجب قطع موقتی صدور گاز به عراق شده است. در تاریخ 24 اوت یک قرارداد مقدماتی بین عشق‌آباد و بغداد به امضا رسید و به دنبال آن یک بیانیه رسمی منتشر شد که در آن جزییاتی شامل حجم و مسیر واردات گاز آورده شده است. در این قرارداد توافقات تهاتری نیز منظور خواهد شد تا نیاز به انتقال وجه به تهران را برطرف کند.
ترکیه و آذربایجان نقشی کلیدی برای رساندن گاز ترکمنستان به بازار اروپا دارند. انتظار می‌رود قرادادهای سوآپ گاز برای انتقال حجم اندکی از گاز ترکمنستان از مسیر ایران به عراق و مجارستان در توافقات مذکور گنجانده شود. اما حجم ذخایر گازی ترکمنستان بین 10 تا 14 تریلیون مترمکعب برآورد می‌شود و ترکمنستان بسیار مایل است که با این ذخایر عظیم جای روسیه را در بازار اروپا بگیرد.
هر گونه صدور گاز ترکمنستان به اروپا در مقیاس کلان به احداث زیرساخت برای خطوط لوله تازه‌ای نیاز دارد که از بستر دریای خزر بگذرد و از مسیر کشورهای آذربایجان، گرجستان، ترکیه و بالکان به شبکه گازرسانی اروپای مرکزی متصل شود. آذربایجان از قبل تمایلش برای میزبانی این مسیر را اعلام کرده است اما هشدار داده است که تأمین مالی این پروژه را قبول نخواهد کرد. ترکیه نیز به انتقال گاز ترکمنستان به اروپا ابراز علاقه کرده است.
در ماه می آنکارا یک امتیاز 10 ساله به شرکت دولتی واردات گاز بوتاس اعطا کرد تا به اتکای قراردادی که در اواخر دهه 90 میلادی به امضا رسیده است سالانه 16 میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان را به اروپا انتقال دهد. این قرارداد به دلیل فقدان خط لوله تاکنون عملیاتی نشده است. تحقق احداث این خط لوله از جذابیت زیادی برای اروپایی‌ها برخوردار است. تردیدی نیست که حضور همزمان روسای جمهور ترکیه، آذربایجان و ترکمنستان در بوداپست در روند احداث این خط لوله بی‌اثر نخواهد بود. این چیزی است که ویکتور اوربان در پستی روی شبکه‌های اجتماعی آن را تأیید کرده است.
منبع: اوراسیانت