نعیم نوربخش روزنامه نگار و مترجم: ناپایداری و تزلزلی که بازار نفت و گاز در سال 2022 شاهد آن بود به سال 2023 نیز راه یافته است. صنعت نفت و گاز تحت تأثیر اتفاقاتی که در بازار اروپا رخ می‌دهد، تصمیماتی که اوپک‌پلاس اتخاذ می‌کند، ابهامی که سرنوشت برجام دارد و تنش‌هایی که داخل و میان کشورها وجود دارد، مدام بالا و پایین می‌شود. برای سالی که پیش‌بینی می‌شود روند متزلزل بازار نفت طی آن تداوم داشته باشد، در ادامه مخاطراتی را مطرح می‌کنیم که صنعت نفت و گاز با آنها مواجه است.
جنگ در اوکراین
نتایج جنگ اوکراین آثاری ماندگار بر صنعت نفت و گاز به خصوص بازارهای روسیه خواهد داشت. احتمال می‌رود که غرب واردات از روسیه را بیشتر کاهش دهد و انتقال زنجیره عرضه انرژی در غرب، در بازار نیز انعکاس‌هایی خواهد داشت. در اوایل ماه فوریه روسیه اعلام کرد که در پاسخ به تحریم و تعیین سقف قیمتی برای نفت این کشور توسط گروه هفت، 500 هزار بشکه از تولید روزانه نفت خام خود خواهد کاست. در پی اتخاذ این تصمیم بهای معاملات آتی نفت در بازار لندن دو درصد بالا رفت. روسیه در حالی که هنوز از قدرت‌های اقتصادی در جهان محسوب می‌شود، از جامعه بین‌المللی کنار گذاشته شده است. باید منتظر ماند تا دید که آیا این منازعات به رویارویی مستقیم یا حملات سایبری تبدیل می‌شوند.
ملاحظات تورمی
تورمی که در نتیجه جنگ اوکراین دامان دنیا را گرفت رو به کاهش می‌رود اما تحلیلگران نشانه‌ای از بازگشت زودهنگام به تورم صفر نمی‌بینند. این امر برای بانک‌های مرکزی دردسرساز خواهد بود چرا که ناچارند سیاست‌های پولی انقباضی را در دستور کار قرار بدهند. رکود جهانی می‌تواند بحران بدهی، نارضایتی اجتماعی و بی‌ثباتی سیاسی به وجود بیاورد. به طور مشخص بازار کشورهای در حال ظهور اقتصادی از این لحاظ آسیب‌پذیر خواهد بود زیرا بدون در اختیار داشتن بودجه مناسب برای تأمین رفاه اجتماعی، کاهش آثار تورمی دشوار شده و بالا رفتن هزینه معاش مردم را ناراضی می‌کند.
گاز به عنوان یک کالای ژئوپلیتیک
نفت همواره یک کالای ژئوپلیتیک بوده است. اکنون در پی وقوع نبرد در اوکراین، گاز طبیعی نیز چنین جایگاهی یافته است. تلاش روسیه برای استفاده از صادرات گاز طبیعی به عنوان یک اسلحه برای برخورد با حمایت اروپا از اوکراین، تغییر عظیمی در زنجیره تأمین گاز اروپا پدید آورده است. کشورهایی مانند نروژ، قطر، الجزایر، نیجریه و غیره با افزایش بی‌سابقه صادرات ال‌ان‌جی خود به اروپا، از لحاظ ژئوپلیتیک اهمیت فراوانی در کاهش وابستگی این قاره به گاز روسیه پیدا کرده‌اند. با تلاش اروپا برای تأمین گاز مورد نیاز خود در زمستان 2023 و 2024 اکنون کشورهای جنوب شرق آسیا در رقابت برای واردات گاز دچار مشکلاتی شده‌اند و انتظار می‌رود بخش کشاورزی آنها متحمل بیشترین آسیب شود. بهای بالای انرژی موجب شده است که بهای کودهای شیمیایی و مواد خوراکی به بالاترین سطح تاریخی خود برسند. پیامد این اتفاق نیز کمبود انرژی، ناامنی غذایی و شورش‌های اجتماعی خواهد بود.
معضل بازار انرژی
به طور خاص در اروپا نوسانات بازار انرژی و کمبود در این بخش در پی جنگ اوکراین، محرک تورمی بی‌سابقه شده است. نفت و گاز هنوز رایج‌ترین سوخت رایج در سرتاسر جهان هستند. در سال 2019 آژانس بین‌المللی انرژی گزارش داد که بیش از 80 درصد از کل عرضه انرژی در جهان از محل سوخت‌های فسیلی تأمین شده است. دور شدن از این منبع انرژی پرهزینه خواهد بود و کشورها باید تصمیمات راهبردی و اقتصادی حساسی اتخاذ کنند. رقابت برای دستیابی به منابع نفت و گاز به خصوص میان اروپا و آسیا می‌تواند کشورهای فقیر را از بازار بیرون براند و یک جبهه ناراضی میان این کشورها شکل بگیرد.
تهدیدات سایبری و هوش مصنوعی
پیشرفت‌های اخیر در حوزه هوش مصنوعی و قدرت آفرینندگی آن اگر در دست طرف‌های غیرمسئول بیفتد می‌تواند آسیب‌های حیثیتی و مالی قابل توجهی بر شرکت‌های نفتی و گازی تحمیل کرده و در سطح گسترده‌تری بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی پدید بیاورد. هوش مصنوعی به کاربران اجازه می‌دهد که به آسانی تصاویر و فیلم‌های غیرواقعی خلق کنند. این پدیده یکی از موج‌های جدید در حوزه تولید اطلاعات گمراه‌کننده به صورت عمدی می‌باشد. هر روز مجرمان سایبری بیشتری به بنگاه‌های اقتصادی هجوم می‌آورند. شرکت‌های نفتی و گازی در سرتاسر جهان فعالیت دارند و اکوسیستم پیچیده‌ای از تأمین‌کنندگان و شرکا پدید آورده‌اند که از طریق شبکه‌های رایانه‌ای به یکدیگر متصل می‌شوند. هر کدام از این طرف‌ها که دچار حمله سایبری شوند می‌توانند طرف‌های دیگر را نیز در خطر بیندازند. این شرکت‌ها باید بر پایه راهبرد «اعتماد صفر»، سیاست‌های امنیتی مناسبی در حوزه مدریت ریسک پیش‌بینی کنند.
تولید نفت در کشورهای عضو اوپک‌پلاس
با وجود تلاش اروپا برای کاهش خرید نفت و گاز از روسیه، اعضای اوپک‌پلاس تغییری در سطح تولید نفت ایجاد نکرده‌اند. بعید است این کشورها میزان قابل توجهی بر تولید خود بیفزایند چرا که هدف آنها حفظ بهای نفت در سطح 90 دلار به ازای هر بشکه نفت برنت می‌باشد که از بهای نفت پیش از جنگ اوکراین بسیار بالاتر است. این تصمیم می‌تواند روابط ایالات متحده آمریکا با کشورهای حوزه خلیج فارس را تیره کند.
ذخایر معدنی برای بهره‌برداری از انرژی پاک
صنایع پاک برای کارآمدی به مواد معدنی خاصی نیاز دارند که ذخایر آنها عمدتا در مناطقی از جهان قرار دارند که دچار بی‌ثباتی سیاسی هستند یا با مسائل حقوق بشری دست و پنجه نرم می‌کنند. کشورها در سرتاسر جهان به سیاست حذف سوخت‌های فسیلی تمایل نشان می‌دهند. با ادامه این روند بعید است که صنایع پاک به مواد خام کافی برای فعالیت خود و جایگزینی سوخت‌های فسیلی دسترسی پیدا کنند. در حالی که دنیا به دنبال سیاست آلایندگی صفر است، پاسخ به تقاضا برای تأمین مواد معدنی ضروری در آمریکای لاتین دشوار شده است. با وجود فراوانی عرضه، به علت افزایش تقاضا قیمت این مواد در سال 2022 تا شش برابر افزایش یافته است. ناترازی در عرضه و تقاضا، زمان‌بر بودن توسعه معادن جدید و نگرانی‌های ژئوپلیتیک موجب شکل گرفتن یک رقابت جهانی برای دسترسی به منابع لیتیوم شده است.
مخاطرات حیثیتی
مسأله کربن‌زدایی به طور روزافزونی برای سهامدارن، کارکنان و افکار عمومی اهمیت پیدا کرده است. اگرچه نفت و گاز نقشی محور در اقتصاد و بازارهای انرژی دارند، شرکت‌ها تحت فشار افکار عمومی هستند تا گذار به انرژی پاک را در دستور کار قرار بدهند. شاخص‌های محیط زیستی، مسئولیت اجتماعی و حاکمیت شرکتی که به اختصار ESG نامیده می‌شوند نزد افکار عمومی برجسته شده و شرکت‌ها ناچارند نیت و عمل خود را در این راستا نشان بدهند. این خطر وجود دارد که مجوز برخی شرکت‌ها به خاطر بدنامی و بی‌آبرویی در پایبندی به این گونه معیارها ابطال شود. به این ترتیب چالش شرکت‌های نفتی این است که همزمان با تثبیت عرضه انرژی به سوی نظام کربن‌زدایی از انرژی نیز گام بردارند.
زنجیره عرضه
برای رسیدن به هدف به صفر رساندن انتشار گازهای آلاینده، زنجیره‌های عرضه اهمیت کلیدی دارند و نگرانی در خصوص آثار مخرب اقلیمی و اجتماعی صنایع نفت و گاز رو به رشد است. تولید انرژی بدون کربن در صورت احداث زیرساخت لازم ممکن می‌شود اما باید به انشار کربن و آلاینده‌ها در روند احداث این تأسیسات نیز توجه بشود. نگرانی اصلی طی سال 2023 احتمالا بحث زمان لازم برای دسترسی به مواد لازم خواهد بود. با افزایش تورم، انتظار می‌رود بهای ابزار و مواد لازم برای ساخت این تأسیسات نیز افزایش بیابد.
جذب و نگهداری استعدادها
در نتیجه رشد رقابت، سالمندی کارکنان و محدود بودن ورودی‌های تازه، صعت نفت و گاز با کمبود استعدادهای انسانی مواجه است. در صنعتی که اغلب نگاه منفی افکار عمومی را روی شانه‌های خود احساس می‌کند، جذب و حفظ نسل جدید نیروی انسانی که احتمالا نگرانی‌های اجتماعی جدی دارند، می‌تواند بسیار دشوار باشد. با انعطاف در وفق گرفتن با واقعیت‌های بازار کار مدرن، تعمیق درک از همکاری با افرادی که دارای زمینه‌های متفاوت هستند و اعطای فرصت پیشرفت و رشد به کارکنان، نرخ حفظ نیروی انسانی کارآمد در شرکت‌های نفتی قابل بهبود است.