ندا مؤمن روزنامه نگار: مسکن یکی از اساسی‌ترین نیازهای بشر و یکی از مهم‌ترین موارد در سبد هزینه‌ای خانوار می‌باشد. براساس گزارش مرکز آمار، سهم هزینه مسکن در سبد هزینه‌های خانوار شهری در سال 1401، به 38.1 درصد رسیده و بیشترین هزینه را برای خانوارها رقم زده است. سهم مسکن در سبد هزینه‌های دهک اول حدود 48 درصد و در سبدهزینه‌های دهک دهم به عنوان پردرآمدترین گروه در جامعه حدود 38 درصد می‌باشد. از طرفی به صورت عددی دهک درآمدی دهم در سال گذشته 7.2 برابر دهک درآمدی اول برای گروه مسکن هزینه کرده است. خانوارهای شهری ساکن استان تهران 5.1 برابر خانوارهای استان خراسان شمالی برای اجاره‌بها هزینه می‌پردازند.
مسکن یکی از مهم‌ترین موارد در سبد هزینه خانوار می‌باشد. با سخت‌تر شدن وضعیت معیشتی مردم و وجود تورم‌های افسارگسیخته، هزینه مسکن و اجاره‌نشینی خانوارها به یکی از دغدغه‌های بزرگ مردم تبدیل شده است. هر ساله هزینه‌های مسکن روندی صعودی را درپیش می‌گیرد و خانوارها را وادار می‌کند تا از سایر هزینه‌های خود نظیر خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها، پوشاک و موارد ضروری مانند آموزش و بهداشت بکاهند و به گروه مسکن بیافزایند. اما سوالی که مطرح می‌شود این است که میزان هزینه مسکن توسط خانوارها به چه میزان است؟ آیا این هزینه‌ها در همه نقاط کشور به یک اندازه است؟
براساس گزارش مرکز آمار، سهم هزینه مسکن در سبد هزینه‌ای خانوار شهری کشور در سال 1401، به 38.1 درصد رسیده است و بیشترین هزینه را برای خانوارها رقم زده است. از طرفی دیگر، سهم هزینه مسکن در سبد هزینه‌ای خانوار روستایی به 19.1 درصد رسیده است که بعد از هزینه خوراکی‌ها و دخانی‌ها، بیشترین هزینه را برای روستاییان به همراه دارد. با توجه به این که میزان استاندارد جهانی سهم مسکن در سبد هزینه خانوار تا سقف 30 درصد است، میزان سهم هزینه مسکن خانوار شهری در سال 1401 حدود 8.1 بیشتر از استاندارد جهانی است و این به معنای کاهش میزان رفاه زندگی مردم است.با بررسی سهم مسکن در سبد هزینه خانوار شهری طی سال‌های 1380 الی 1401 می‌توان مشاهده کرد که سهم هزینه مسکن از کل سبد هزینه خانوار از 29.2 درصد در سال 1380 به 38.1 درصد در سال 1401 رسیده است. خانوارهای شهری در سال 1380 به طور میانگین 892 تومان برای مسکن هزینه کردند. این هزینه با رشد 5747 درصدی به 52 میلیون و 216 تومان در سال 1401 رسیده است.
چرا هزینه‌های مسکن افزایشی است؟
براساس داده‌های بانک مرکزی، به بررسی رابطه بین نرخ تورم و نرخ رشد قیمت زمین در تهران در دو دهه گذشته پرداختیم. در سال‌های 87، 92، 97، 98، 99 و 1400 همزمان با افزایش نرخ تورم می‌توان مشاهده کرد که نرخ رشد قیمت زمین و نرخ رشد اجاره‌بها در شهر تهران افزایش یافته است. شاخص قیمت زمین در سال 1400 نسبت به دهه 80 حدود 124.17 برابر شده است. همچنین شاخص اجاره‌بها در سال 1400 نسبت به دهه 80 حدود 22.7 برابر شده است. نمودار زیر رابطه بین نرخ رشد قیمت مسکن و تورم را در طی سال‌های 1380 الی 1401 نشان می‌دهد.
مسکن، بزرگ‌ترین بخش سبد هزینه‌ای خانوارهای شهری/ دهک دهم 8.9 برابر دهک اول اجاره می‌پردازد
هزینه‌های مسکن در سبد هزینه‌ای خانوار شامل اجاره‌بها، آب و فاضلاب، سوخت و روشنایی منزل مسکونی و سایر هزینه‌های منزل مسکونی می‌باشند. براساس داده‌های مرکز آمار، در سال 1401، خانوارهای شهری در دهک هزینه اول به طور متوسط حدود 15 میلیون تومان برای مسکن خود هزینه کرده‌اند. پس از آن، خانوارهای دهک هزینه‌ای دوم حدود 23 میلیون تومان را صرف هزینه مسکن کرده‌اند. خانوارهای دهک هزینه‌ای سوم، به طور متوسط حدود 28 میلیون تومان برای مسکن هزینه کرده‌اند. خانوارهای دهک هزینه‌ای چهارم هزینه متوسطی معادل 32 میلیون تومان در سال را جهت مسکن داشتند. همچنین، خانوارهای دهک‌های هزینه‌ای پنجم، ششم، هفتم، هشتم، نهم و دهم به ترتیب هزینه متوسطی معادل 38 میلیون تومان، 46 میلیون تومان، 53 میلیون تومان، 68 میلیون تومان، 82 میلیون تومان و 133 میلیون تومان را صرف هزینه‌های مسکن در سال 1401 کرده‌اند.
در واقع، دهک هزینه‌ای دهم در سال گذشته 8.4 برابر دهک هزینه‌ای اول برای گروه مسکن هزینه کرده است. نمودار زیر متوسط هزینه مسکن خانوار شهری در دهک‌های هزینه‌ای در سال 1401 را نشان می‌دهد.
مسکن در دهک‌های مختلف
به طور میانگین، خانوارهای دهک اول به عنوان کم هزینه‌ترین دهک در جامعه، در سال 1401 حدود 48 درصد از هزینه‌های خود را به بخش مسکن اختصاص داده‌اند. از سوی دیگر، دهک دهم به عنوان پرهزینه‌ترین دهک در جامعه، 36.7 درصد از هزینه‌های خود را به بخش مسکن اختصاص داده است.همچنین طبق داده‌های هزینه درآمد خانوار، خانوارهای کم درآمد سهم بیشتری در اجاره نشینی دارند. در سال 1401، 23.94 درصد از خانوارهای شهری در دهک درآمد اول، به عنوان کم درآمدترین گروه در جامعه، به طور اجاری در مسکن فعلی خود ساکن هستند. همچنین 24.09 درصد از خانوارهای شهری در دهک درآمدی دوم و 24.01 درصد از خانوارهای شهری در دهک درآمدی سوم، به طور اجاری در مسکن فعلی خود ساکن هستند.این در حالی است که نحوه تصرف مسکن در 7.41 درصد از خانوارهای شهری در دهک دهم، به عنوان پردرآمدترین دهک در جامعه به صورت اجاری است. در واقع سهم اجاره نشینان در بین خانوارهای شهری عضو سه دهک درآمدی بالای جامعه، تک رقمی است.لازم به ذکر است شرایط رهن با اجاری متفاوت است و در این گزارش تنها به بخش اجاره اشاره شده است.با رشد سرسام آور هزینه‌های مسکن در سال‌های گذشته، و بالا رفتن مدت زمان انتظار برای خرید مسکن، باید انتظار این را داشت که درصد بیشتری از دهک‌های پایین به اجاره نشینی روی بیاورند. همچین با ادامه روند فعلی، احتمالاً سهم مسکن در سبد هزینه‌های خانوار بیشتر از عدد فعلی خواهد بود.این مسئله نهایتاً باعث می‌شود تا خانوارهای کم درآمد از هزینه‌های مهمی مانند بهداشت و آموزش بکاهند که این مسئله آن‌ها را شدیداً در خطر گیر افتادن در تله فقر قرار می‌دهد. کاهش کیفیت مصرف خوراکی‌ها نیز از عواقب دیگر افزایش هزینه‌ها در گروه‌های مسکن و خوراکیست که آسیبی جدی به گروه‌های کم درآمد جامعه می‌رساند. براساس داده‌های مرکز آمار، در سال 1401، خانوارهای شهری در دهک اول به طور متوسط حدود 14 میلیون تومان برای هزینه اجاره‌بها مسکن خود صرف کرده‌اند. پس از آن، دهک‌های هزینه‌ای دوم حدود 21 میلیون تومان را صرف هزینه اجاره‌بها مسکن خود کرده‌اند. دهک‌های هزینه‌ای سوم، به طور متوسط حدود 26 میلیون تومان برای اجاره‌بها مسکن هزینه کرده‌اند.