نعیم نوربخش روزنامه نگار و مترجم: در سال‌های اخیر بخش پتروشیمی یکی از پیشروان تقاضا در بازار نفت خام بوده است. اما اگر محدودیت‌های تازه‌ای برای تولید محصولات پلاستیکی و سایر فرآورده‌های این بخش اعمال شود نقش پتروشیمی در بالا بردن تقاضا برای نفت کمرنگ خواهد شد. در دو دهه اخیر شاهد بودیم که تقاضا برای فرآورده‌های پتروشیمی رشدی تدریجی را طی می‌کند. اکنون با وجود نگرانی‌های جهانی از نقشی که بخش پتروشیمی در افزایش آلایندگی دارد افزایش تقاضا در این بخش امری نامطلوب قلمداد می‌شود چرا که موجب می‌شود جهان بیشتر از قبل به سوخت‌های فسیلی متکی شود و این در حالی است که کشورها تصمیم دارند از وابستگی اقتصاد خود به این سوخت‌ها بکاهند.
فعالان صنعت انرژی سال‌ها روی این نکته تأکید داشتند که بخش پتروشیمی عامل افزایش تقاضا برای نفت‌خام در بلندمدت خواهد بود چرا که اقتصاد جهانی به میزان زیادی به کالاهای تولید شده در این بخش وابسته است. در حالی که کشورها تلاش می‌کنند که منابع انرژی تجدیدپذیر را جایگزین سوخت‌های فسیلی کنند و دولت‌ها نیز راه‌اندازی پروژه‌های تولید انرژی پاک را در اولویت خود قرار داده‌اند به نظر می‌رسد کاهش وابستگی به محصولات پلاستیکی و سایر فرآورده‌های پتروشیمی امری دشوارتر باشد.
فرآورده‌های پتروشیمی برای تولید اقلام متعددی از محصولات پوشیدنی، لاستیک‌سازی، دستگاه‌های دیجیتال، بسته‌بندی، کودهای کشاورزی و مواد شوینده به کار برده می‌شود. تا سال 2018 محصولات پتروشیمی حدود 12 درصد از تقاضا برای نفت‌خام را به خود اختصاص می‌دادند. آژانس بین‌المللی انرژی بخش پتروشیمی را یکی از بخش‌های دخیل در بالا رفتن تقاضا برای انرژی می‌داند که عموماً از سوی سیاست‌گذاران نادیده گرفته می‌شود. آژانس بین‌المللی انرژی همواره نگران بوده است که همان تقاضای انبوهی که برای فرآورده‌های پتروشیمی در کشورهای مرفه جهان شاهد هستیم در کشورهای در حال توسعه نیز به واسطه تسریع روند صنعتی شدن رخ بدهد.
تقاضای جهانی برای پلاستیک با رشد جمعیت و تولید ناخالص داخلی و ثروت کشورها بالا می‌رود و مردم نیز بخش بزرگ‌تری از درآمد خود را خرج خرید کالاهای مصرفی می‌کنند. انتظار می‌رود تا سال 2025 تولید پلاستیک از 600 میلیون تن در سال پیشی بگیرد و تا سال 2050 نیز دو برابر شود. بیشتر از نصف پلاستیک مصرفی در جهان پس از سال 2000 تولید شده و همین عامل نقش ویژه‌ای در تقویت تقاضا برای نفت داشته است.
اکنون در حال آشکار شدن است که تداوم رشد بخش پتروشیمی اگر با وضع مقرراتی محدودکننده همراه نشود مانع از تحقق اهداف اقلیمی و مبارزه با گرمایش زمین خواهد شد. در سال 2020 پویشی با سرمایه‌گذاری 85 میلیون دلاری بلومبرگ راه‌اندازی شد که هدفش توقف روند توسعه بیش از 120 پروژه پیشنهادی در بخش پتروشیمی ایالات متحده آمریکا بود. این پویش موفق شده است که توسعه انبارهای ذخیره‌سازی در ایالت اوهایو را متوقف کند. این ذخیره‌گاه قرار بود محل انباشت اتان، بوتان و پروپان استخراج‌شده از گازهای شیل باشد. همچنین با تلاش‌های این پویش احداث یا توسعه هاب ذخیره‌سازی ویرجینای غربی، کارخانه تولید اتیلن در اوهایو و دو طرح پالایشی در ایالت لوییزیانا موقوف شده است. این اقدامات کم‌کم توجه سیاست‌گذاران را به خود جلب خواهد کرد تا آنها نیز از چالش‌های احتمالی بخش پتروشیمی برای اهداف کربن‌زدایی از اقتصاد آگاه شوند.
در سال‌های اخیر برخی دولت‌ها استفاده از پلاستیک‌های یک‌بار مصرف را برای کاستن از حجم پسماند ممنوع کرده‌اند. در پایان سال 2019 تعداد این کشورها به 100 رسیده بود. اکنون دولت‌ها مقرراتی تشویقی تدوین کرده‌اند تا تولیدکنندگان را به تولید پلاستیک‌های قابل بازیافت ترغیب کنند. با وجود این برآورد می‌شود که 85 درصد از پلاستیک مورد استفاده در صنایع بسته‌بندی جهان سر از محل‌های انباشت زباله درمی‌آورد. در ایالات متحده تنها 5 درصد از مجموع پسماند پلاستیک 50 میلیون تنی این کشور در سال 2021 بازیافت شد. علاوه بر این فرایندهای بازیافت پلاستیک نیز به دلیل حجم انبوه انرژی مصرفی خود زیر سؤال رفته‌اند.
هنوز میزان تدابیر اتخاذ شده در سطح کشوری و منطقه‌ای برای محدود کردن تولید محصولات پتروشیمی بسیار ناچیز است. بنیاد آلن مک‌آرتور درخواست کرده است که سازمان ملل تدوین معاهده‌ای بین‌المللی و الزام‌آور را در دستور کار خود قرار دهد که به طور قانونی قواعدی برای تولید پلاستیک در سطح جهان ارائه کند. از این پیشنهاد تاکنون استقبال نشده است. بیشتر توجه‌ها نیز عموماً معطوف پلاستیک می‌شود در حالی که فرآورده‌های پتروشیمی گستره وسیعی از محصولات را در برمی‌گیرد.
در اغلب کشورها کربن‌زدایی از بخش پتروشیمی امری دشوار تلقی می‌شود. تولیدکنندگان تشویق می‌شوند که از عملیات خود آلاینده‌زدایی کنند اما برای کاستن از میزان تولید اقدام درخوری انجام نمی‌شود. به طور مثال بسیاری از راهبردهای صنعت مواد شیمیایی در حوزه محیط زیست به موضوع جایگزینی خوراک و ارتقای بازیافت توجه دارند اما هدف تغییر الگوی تولید یا محصولات شیمیایی تولیدشده را دنبال نمی‌کنند. به این ترتیب مانند صنایع دیگر لازم است که یک نقشه راه برای هدایت نمودن صنعت پتروشیمی به سوی هدف کاستن از وابستگی به سوخت‌های فسیلی و تقویت تلاش‌های مبارزه با تغییرات اقلیمی تدوین شود.
صنعت پتروشیمی همچنان عامل پیش برنده تقاضا برای نفت خام است و بعید است که به این زودی‌ها تغییری در این روند مشاهده کنیم چرا که مصرف‌کنندگان هنوز از محصولات تولیدشده با استفاده از سوخت‌های فسیلی استقبال می‌کنند و در زندگی روزمره به آن محصولات وابسته هستند. دولت‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای اگر عزم جدی برای تحقق اهداف اقلیمی دارند باید راهبردی شفاف به منظور کاستن از اتکای اقتصاد به مواد پتروشیمیایی و کاهش تولید تدوین کنند. علاوه بر این از کشورهای در حال توسعه نیز باید حمایت‌های لازم به عمل بیاید تا بتوانند محصولاتی جایگزین بیابند که روند صعودی وابستگی به محصولات شیمیایی و پلاستیکی در اقتصاد خود را مهار کنند.
منبع: اویل پرایس