مهسا مژدهی روزنامه نگار: گروه بین الملل: الهام علی‌اف می‌گوید آذربایجان و ارمنستان ممکن است بتوانند تا ماه نوامبر به توافق صلح با یکدیگر دست پیدا کنند. او البته توضیح داده که جزئیات چنین توافقی هنوز مورد بحث قرار نگرفته است. سه‌شنبه هفته گذشته ارمنستان و اذربایجان بر سر واگذاری چهار روستا به توافق رسیدند. در واقع ارمنستان تصمیم گرفته تا چهار روستای مرزی که در زمان اتحاد جماهیر شوروی بخشی از آذربایجان بودند را بار دیگر به این کشور بدهد. آنها برای اینکار به نقشه‌های دوران شوروی سرک کشیده‌اند و تکلیف چهار روستا یا به‌عبارت دیگر شهرک متروکه را روشن کرده‌اند. حالا آنها آماده هستند تا حدود مرزی جدید خود را تعیین کنند. خود تعیین مرز هم البته با خط و نشان‌های دو طرفه همراه است و ارمنستان را کمی نگران کرده. بر اساس اعلام باکو گروه‌های کارشناسی با روشن کردن مختصات جغرافیایی بر اساس مطالعات مرزی در حال انجام کار هستند. ارمنستان تاکید کرده که انتقال هر بخشی از خاک این کشور به باکو از اساس مردود است. در داخل ارمنستان تظاهرات‌هایی علیه تعیین مرز از سوی آذربایجان شکل گرفته. چهار شهرک متروکه که قرار است به آذربایجان بازگردانده شوند شامل اسکی‌بارای پایین، باغانیس ایروم، خئیرملی و گزلیجلی می‌شود که در دهه 1990 توسط نیروهای ارمنی تصرف شد. ساکنان قدیمی که اهالی آذربایجان بودند در آن تاریخ، خانه‌هایشان را در شهرک‌ها رها کرده و از منطقه گریختند.
طبق بیانیه‌ای که وزارت‌خارجه ارمنستان منتشر کرده، این واگذاری در عمل شامل دو و نیم روستا می‌شود، زیرا جمهوری آذربایجان پیش‌تر تا حدودی روستاهای دیگر را تحت کنترل درآورده بود و عملاً ارمنستان بر آنها حاکمیت خاصی نداشته است. این روستاها از آن نظر اهمیت دارند که به بزرگراه اصلی ارمنستان متصل می‌شدند که به سمت مرز با گرجستان می‌رود. این مسیر برای ارمنستان اهمیت تجاری دارد. جمهوری آذربایجان بازگشت روستاها را به‌عنوان پیش‌شرط توافق صلح مطرح کرده بود.
گفتگو با محسن پاک‌آیین سفیر پیشین ایران در آذربایجان در خصوص توافق میان آذربایجان و ارمنستان را در ادامه بخوانید:
ارمنستان حاضر شده تا چهار روستای خود را بر اساس اسناد دوران شوروی به آذربایجان واگذار کند. سابقه درگیری‌های بین دو کشور بیش از 30 سال است. آیا تصمیمی که از سوی ارمنستان و آذربایجان گرفته شده؛ می‌تواند به استقرار صلح بین دو کشور منجر شود؟
بعد از اینکه طرفین یعنی آذربایجان و ارمنستان تمامیت ارضی یکدیگر را پذیرفتند و ارمنستان از حفظ قره‌باغ صرفه‌نظر کرد و قره‌باغ به جمهوری‌آذربایجان بازگشت و همچنین جمهوری‌آذربایجان هم از ادعای تاریخی خود را مبنی بر استان سیونیک صرفه‌نظر کرد و تمامیت ارضی ارمنستان را به رسمیت شمرد، این دو کشور به دنبال آن هستند تا مشکلات مرزی را حل کنند. یک کمیسیون مشترک مرزی نیز ایجاد شده است. در دوره حدود بیش از 25 سالی که دو طرف با یکدیگر درگیر بودند و بخشی از اراضی جمهوری آذربایجان در اشغال ارمنستان بود، به‌طور طبیعی برخی از ارمنی‌ها به روستاهای مجاور مهاجرت کرده بودند. الان که مساله تمامیت ارضی مطرح شده، جمهوری آذربایجان این ادعا را مطرح کرد که این چهار روستا در نزدیکی مرز گرجستان و شمال آذربایجان واقع شده، در تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان، بر اساس اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای قرار گرفته‌اند. ارمنستان موضوع را پذیرفت و چهار روستا به آذربایجان برگشت و این نوع تعاملات به استقرار صلح و پایداری صلح بین آذربایجان و ارمنستان کمک می‌کند. باید از این قبیل اقدامات که با حسن‌نیت طرفیت انجام می‌شود استقبال کرد.
ما استقبال ایران را در خصوص توافق بین باکو و ایروان شاهد هستیم. اما به‌نظر می‌رسد برخی از کشورهای دیگر منطقه، رویکرد متفاوتی به ماجرا داشته باشند. روسیه و ترکیه به‌عنوان دو بازیگر در این منطقه چه مواضعی دارند؟ آیا آنها منافع خود را در ایجاد توافق و آرامش بین آذربایجان و ارمنستان می‌بینند؟
برخی از کشورها اصولاً از اینکه صلح بین آذربایجان و ارمنستان ایجاد و تثبیت شود ناراضی هستند. ترکیه قصد داشت از مسیر استان سیونیک ارمنستان که به زنگزور موسوم شده به باکو برساند. این مسیر ترانزیتی است و به جمهوری آذربایجان فشار می‌آورد و از باکو می‌خواست تا سعی کند دالان زنگزور از طریق نظامی باز شود. حالا که طرفین یعنی آذربایجان و ارمنستان تمامیت ارضی متقابل را پذیرفته‌اند، عملاً اشغال زنگزور از دستور کار آذربایجان خارج شده و ترکیه از این مساله راضی نیست و از استقرار صلح بین دو کشور استقبال نمی‌کند. حتی اگر استقبالی به‌طور اعلامی داشته باشد، به طور اعمالی اگر امکان پیدا کند، در مسیر استقرار صلح اخلال ایجاد می‌کند.
روسیه مدت‌ها بود که در قفقاز حضور نظامی نداشت. اما به دلیل جنگ دومی که بین ارمنستان و آذربایجان رخ داد و به توافق مسکو منتهی شد، در منطقه قفقاز حضور نظامی پیدا کرد. با توجه به استقرار صلح دیگر نیازی به حضور نیروهای روسی نیست و آذربایجان هم از نیروهای روس خواسته تا از قره‌باغ خارج شوند. از این بابت روس‌ها هم نمی‌توانند از صلح راضی باشند.از طرف دیگر کشورهای فرا منطقه‌ای مثل آمریکا و فرانسه هم جزو ناراضی‌ها هستند. این دو کشور به دنبال انزوای روسیه هستند و تمایل دارند تا به‌نحوی با ارمنستان ارتباط نزدیک داشته باشند. به‌خصوص فرانسه قصد سلاح به ارمنستان را دارد که به‌معنی آن است که این کشور برای یک جنگ دیگر آماده شود. البته ارمنی‌ها خیلی استقبال نمی‌کنند. اقدامات تحریک آمیز فرانسه ادامه دارد و برخورد آذربایجان را هم باعث شده. کشورهای غربی قصد دارند تا برای انزوا و کاهش تأثیر روسیه در قفقاز از مسیر ارمنستان وارد منطقه شوند. ارمنی‌ها هم این موضوع را متوجه شده‌اند و می‌شود اگر صلح بین ارمنستان و آذربایجان ایجاد نمی‌شد موقعیت بهتری برای حضور غربی‌ها ایجاد می‌شد که فعلاً این امر میسر نشده است.
از طرف دیگر رژیم صهیونیستی است که یکی از فروشنده‌های اصلی سلاح به آذربایجان است هم جزو ناراضیان اصلی این قاعده است چرا که در صورت صلح فروش سلاح به آذربایجان کاهش پیدا می‌کند. علی‌رغم نارضایتی‌هایی که وجود دارد؛ شواهد نشان می‌دهد که ارمنستان و آذربایجان مصمم هستند تا مسیر صلح را دنبال کنند و این یک مسیر عاقلانه است. چرا که دو کشور در مسیر توسعه اقتصادی هستند و صلح به آنها کمک خواهد کرد که این اتفاق بیفتد. ایران هم خواهان صلح در منطقه به ویژه قفقاز است و سعی دارد تا دو کشور مسیر همکاری را طی کند. نشستی که در تهران با عنوان 3+3 برگزار شد هم بر این موضوع تاکید داشت. قرار بود این نشست در ترکیه هم برگزار شود و امیدواریم ترکیه هم به کشورهایی که همکاری و صلح را به جنگ ترجیح می‌دهند بپیوندد.
با وجود اینکه چهار روستا قرار است به اذربایجان سپرده شوند، اختلاف مرزی بر سر روستاهای دیگر هنوز وجود دارد. آیا این به معنای آن است که صلح فراگیری رخ نخواهد داد و باید منتظر تنش‌ها و اختلاف‌های مرزی میان اذربایجان و ارمنستان باشیم؟
بین دو کشور که سالیان دراز با هم در جنگ بوده‌اند به طور طبیعی اختلاف مرزی وجود دارد و سالیان درازی طول می‌کشد تا حل شود. باید مذاکره رخ دهد و صحبت شود و بر اساس اسناد و منافع طرفین در نهایت می‌تواند گفتگوها به نتیجه برسد. اینکه انتظار داشته باشیم در مدت کوتاهی حل شود، من بعید می‌دانم. ممکن است در مدتی که دو کشور درحال مذاکره بر سر مرزها هستند، درگیری‌های مرزی هم رخ بدهد. اما اینها به معنی ایجاد یک جنگ فراگیر میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان نخواهد بود. چنانچه درگیری مرزی دیگری اتفاق بیفتد یا اختلافات تشدید شود، کمیسیون‌های مرزی دو کشور فعال می‌شود و سعی خواهند کرد مشکل را حل کنند. من پیشبینی جنگ جدید فراگیری بین آذربایجان و ارمنستان را ندارم و مسیر را مسیر صلح می‌دانم. معتقدم کشورهای منطقه و حتی کشورهای ناراضی باید تلاش کنند تا صلح اتفاق افتاده و تقویت شود. اگر چنین اتفاقی بیفتد؛ تأثیر کشورهای فرامنطقه‌ای در قفقاز کمتر شده و به نفع همه کشورهای منطقه به‌ویژه کشورهای عضو 3+3 خواهد بود.