مستوره نصیری روزنامه نگار: گروه اجتماعی: کار محمود احمدی‌نژاد بود، وقتی که برای اولین بار در خرداد سال 1384 در گفت‌وگوی خبری که به نامزدهای نهمین انتخابات ریاست جمهوری در ایران اختصاص داشت، رو به دوربین با آن لبخند معروف گفت: «واقعاً مشکل مردم ما شکل موی بچه‌های ماست؟» وعده برای آزادی در پوشش کار احمدی‌نژاد بود، کسی که دو سال بعد از این سخنانش نیروی انتظامی در راستای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، طرح ارتقای امنیت اجتماعی موسوم به «گشت ارشاد» را راه اندازی کرد.
مشکل حدود دو دهه بعد از آن صحبت‌های احمدی‌نژاد هنوز هم پابرجاست و حالا بخش مهمی از صحبت‌های نامزدهای چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری به زنان و البته پوشش زنان مربوط می‌شود. از نامزدهای پوششی که بگذریم، منتخبان دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری یعنی سعید جلیلی و مسعود پزشکیان هم در میزگردها، مناظره‌ها و گردهمایی‌های انتخاباتی به مسائل زنان پرداخته‌اند.
سعید جلیلی جمعه شب؛ اول تیر 1403 با حضور در سومین مناظره انتخابات 1403 با موضوع فرهنگی -انسجام اجتماعی در فرصت 4 دقیقه‌اش از زنان خانه‌دار، زنان سرپرست خانوار، زنان عشایر و کشاورز صحبت کرد و در بخشی از صحبت‌هایش گفت: «همه خانواده‌های ایرانی حتی خانواده‌هایی که زیاد ادعای مذهبی ندارند، خانواده برایشان خیلی مهم است. حجاب برای حضور اجتماعی زن است و لباس حضور اجتماعی زن است تا حریم خانواده حفظ و تقویت شود.»
مسعود پزشکیان نیز در برنامه‌های مختلف به مسائل زنان اشاره کرده و این بخش از صحبت‌هایش در سومین مناظره پربازدید و محل بحث و انتقاد فراوان قرار گرفت: «این بچه‌ها که در خیابان هستند را چه کسی تربیت کرده است؟ ما تربیت کردیم، بعد می‌آییم در خیابان با همین بچه‌ها طوری برخورد می‌کنیم که مایه شرمندگی و خجالت است و وقتی هم اعتراضاتی درباره این برخوردها می‌شود پرونده‌هایی هم برای افراد درست می‌شود. این دخترها را ما تربیت کردیم و این وضعیت ناشی از تربیت و آموزش ما است اگر مشکلی وجود دارد باید آن را در رفتار خود جستجو کنیم.»
این اظهارنظرها فقط بخش کوچکی از صحبت‌های این دو نامزد در حوزه زنان را شامل می‌شود، برهمین اساس برای بررسی بیشتر موضوع حقوق زنان و نامزدهای انتخاباتی سراغ دکتر سیمین کاظمی، پزشک، دکترای جامعه‌شناسی و عضو مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت دانشگاه علوم چزشکی شهید بهشتی رفته‌ایم.
او درباره نگاه سعید جلیلی به مسائل زنان می‌گوید: «دیدگاه سعید جلیلی درباره زنان، دیدگاه تازه‌ای نیست، همان دیدگاه رسمی محافظه‌کارانه است که او سعی دارد در بسته‌بندی ظاهراً جدیدی و روکشی از الفاظ و توصیف‌های عجیب و غریب مثل نقش باشکوه و جهان فرصت و جهش و… به رأی دهندگان ارائه کند. این نقش باشکوه که کمی چاشنی حماسی دارد، برای زنان در دولت جلیلی همان نقش خانگی زنان و مراقبت از فرزندان و همسر داری است.»
کاظمی ادامه می‌دهد: «او مرتب غرب را مذمت می‌کند، دستاوردهایشان در برابری جنسیتی را تخطئه می‌کند و مدعی است که غربی‌ها در مورد زنان به بن بست رسیده‌اند. منظور از بن بست هم لابد این است که زنان در غرب الزاماً ذیل خانواده تعریف نمی‌شوند.
می‌خواهند زن کماکان در خانواده باشد
این پژوهشگر با تاکید بر اینکه حقوق زنان، حقوق زنان است و ربطی به خانواده ندارد، توضیح می‌دهد: «ولی مشکل جلیلی و همفکرانش این است که اساساً قادر به شناسایی زن در خارج از محدوده خانواده نیستند و از طرح زن به عنوان انسانی که مستقل و صاحب حق است و زائده و طفیلی موجودیت دیگری نیست، اکراه دارند. می‌خواهند زن کماکان در خانواده باشد و فرزند صالح تربیت کند تا دولت در آرامش باشد و از بار وظایفش کاسته شود.»
کاظمی می‌گوید: «آقای جلیلی از ضرورت توجه به بخش‌هایی از زنان که کمتر دیده شده‌اند مانند زنان روستایی و سرپرست خانوار سخن می‌گوید، که این ایده درستی است اما مشخص نیست چه “نقش باشکوهی” برای آنها در نظر گرفته است؟ آیا این نقش باشکوه همان تاکید بر نقش خانگی مادری و همسری و بازگرداندن‌شان به خانه است؟ مشخص نیست، ولی اگر چنین باشد، باید آرزو کرد که در دولت ایشان مداخله‌ای در زندگی و کار این گروه‌های زنان صورت نگیرد و آنها را به حال خودشان بگذارند.»
اصلاح‌طلبان و دستاوردهای ناپایدار
این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه در مورد مسعود پزشکیان و همفکرانش وضعیت اندکی فرق می‌کند، ادامه می‌دهد: «اساساً جریان اصلاح طلبی و اعتدالگرا سهمی از قدرت را که در دهه‌های گذشته به دست آورده‌اند تا حد قابل توجهی مدیون حمایت زنان هستند، به خصوص زنان طبقه متوسط شهری. آنها به زنان وعده‌هایی برای کاهش تبعیض جنسیتی می‌دادند و زنان به این وعده‌ها اعتماد می‌کردند و رأی می‌دادند.»
کاظمی یادآور می‌شود: «اما واقعیت این است که محدودیت‌های قانونی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن قدر وسیع و گسترده است که تغییر قابل توجهی در وضعیت زنان ایجاد نشد. دستاوردهایی اگر بود محدود و ناپایدار بود. در حال حاضر زنان مشکلات متعدد و مهمی دارند که عموماً به علت تمرکز رسانه‌ها بر حجاب به حاشیه رفته‌اند. طوری صحبت می‌شود که گویا مهمترین موضعی که کاندیدای ریاست جمهوری در مواجهه با حقوق زنان می‌تواند داشته باشد نظرش درباره گشت ارشاد است. این در حالی است که حق اختیار بر پوشش یک خواسته حداقلی زنان است و نمی‌توان کل مسائل زنان را به آن فروکاست.»
او با بیان اینکه طبق آنچه تاکنون از پزشکیان شنیده‌ایم، از رفتار خشونت‌آمیز گشت ارشاد با زنان انتقاد کرده اما نمی‌گوید دقیقاً قرار است مواجهه پلیسی با پوشش زنان در زمامداری ایشان و همفکران‌شان کنار گذاشته شود یا نه؟ ادامه می‌دهد: «در بیانیه‌ای خطوط کلی دولت احتمالی پزشکیان درباره زنان ترسیم شده که در قیاس با فکر و برنامه جلیلی مترقی است، اما آشکارا سایه محدودیت‌ها را می‌توان بر آن دید. مثلاً وقتی می‌گوید از ظرفیت‌های قانونی موجود برای حل مسائل زنان استفاده می‌کنم، اینجا محدودیت‌های قانونی برای زنان تداعی می‌شود. یعنی زنان بر اساس تجربیات گذشته می‌دانند که وعده انتخاباتی ضمانت اجرایی ندارد و دیگر نمی‌توانند به آن دل خوش کنند. برای همین است که می‌بینیم زنان در این دوره شور و شوق گذشته را برای مشارکت در انتخابات ندارند.»
عدالت و برابری؟
کاظمی تاکید می‌کند: «موضوع دیگری که در ارتباط با زنان باید به آن اشاره کرد این است که کاندیداهای باقیمانده و بازمانده از رقابت انتخابات ریاست جمهوری همگی یک مسیر اقتصادی را برای جامعه ترسیم می‌کنند که کوچک‌سازی دولت و حمایت از خصوصی‌سازی و قواعدزدایی و … است، چنین برنامه اقتصادی که در واقع اقتصاد بازار آزاد است در تجربه‌های کشورهای دیگر تبعات سنگینی برای جامعه و به خصوص زنان داشته است.
او می‌گوید: «در اقتصاد بازار آزاد خدمات اجتماعی و برنامه‌های حمایتی محدود می‌شوند و چون زنان فقیر بیشتر به چنین خدمات و حمایت‌هایی نیاز دارند، پیش از سایر گروه‌های اجتماعی در چرخ دنده‌های چنین سیستم اقتصادی له می‌شوند. نمی‌شود از طرفی صحبت از اقتصاد بازاربنیاد کرد و از طرف دیگر مدعی عدالت و برابری بود.»