معادلات تازه مسکو در قفقاز جنوبی

رسول سلیمی روزنامه نگار: گروه بین الملل: در حالی که نیروهای اوکراینی نیمه مردادماه امسال در حمله‌ای غافلگیرانه با عبور از مرز روسیه، وارد خاک این کشور شدند و منطقه کورسک روسیه را هدف حمله گسترده قرار دادند، پیامدهای این حمله و برتری اوکراین بر روسیه، امیدواری در جبهه ائتلاف غرب برای شکست روسیه در جنگ را تقویت کرده است. رئیس‌جمهوری روسیه روز 17 مرداد حمله اوکراین به زیرساخت‌های غیرنظامی در کورسک را محکوم کرد و آن را اقدام تحریک‌آمیز بزرگ خواند. از سوی دیگر، ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهوری اوکراین اعلام کرد که هدف از تهاجم نظامی ارتش این کشور به منطقه کورسک روسیه ایجاد یک منطقه حائل است.همان زمان منابع روسی تأیید کردند طی حمله پهپادی گسترده ارتش اوکراین به زیرساخت‌های ذخایر نفت خام روسیه در منطقه روستوف، در حال سوختن در آتش است.در همین حال، «دیوید کوهن» معاون سیا نیز طی نشست اطلاعات و امنیت ملی از پاسخ مستقیم به سوالی مبنی بر اینکه آیا او و همکارانش از حملات اوکراین به منطقه «کورسک» غافلگیر شدند یا خیر، خودداری کرد اما در عین حال گفته بود: «اهمیت و پیامدهای این حمله همچنان قابل مشاهده است.» راشا تودی به نقل از معاون سیا گزارش داد: «اوکراینی‌ها در روسیه می‌مانند، دفاع خود را می‌سازند و طبق گفتگوهایی که داشتیم ظاهراً آنها قصد دارند برای کنترل برخی از قلمروها تا مدتی به حملات خود ادامه دهند.»این موضوع را ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه نیز در یک نشست خبری تأیید کرد و گفت که واشنگتن به زودی به کی یف اجازه خواهد داد تا از سلاح‌های غربی برای حمله به خاک روسیه استفاده کند.اگرچه ناظران سیاسی می گویند ارتش اوکراین با وضعیت ضعیف خود درخصوص کمبود نیرو و مهمات، قادر نبوده مواضعی را در پی حمله غیرمنتظره‌اش به «کورسک» روسیه حفظ کند و اگرچه اخیراً به حملات پهپادی گسترده به مسکو، پایتخت روسیه و حوالی آن متوسل شده اما به استناد گزارش وزارت دفاع روسیه، پدافند هوایی این کشور این حملات پهپادی را خنثی کرده است. این در شرایطی است که دمیتری کولبا و رادوسلاو سیکورسکی وزیران خارجه اوکراین و لهستان درباره درخواست کی‌یف برای رهگیری موشک‌ها و پهپادهای روسیه در حریم هوایی اوکراین توسط همسایگان این کشور رایزنی‌های فشرده‌ای را آغاز کردند. همان زمان وزیر خارجه اوکراین گفته بود: تلاش می‌کنم تا شرکای لهستان را برای ارسال بیشتر جنگنده‌های میگ به اوکراین قانع کنم تا این کشور بتواند در برابر حملات روسیه از خود دفاع کند.همزمان با رایزنی‌های دیپلماتیک اوکراین برای جذب بیشتر تسلیحات دفاع و حمله هوایی، ولودمیر زلنسکی از آزمایش موفق موشک بالستیک بومی اوکراین خبر داد. این موشک بالستیک بومی می‌تواند امکان حمله به عمق خاک روسیه را برای اوکراین فراهم کند. پیش از این نیز خبر آزمایش گروم 2 «Sapsan/Hrim-2» به رسانه‌ها رسیده بود. این موشک در آزمایش یاد شده به هدفی در فاصله 700 کیلومتری شلیک شده بود.این در حالی است که «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو نیز گفته: «اوکراین به رهگیری موشک‌های روسی به‌طور مداوم و هر روز جهت نجات جان بسیاری از افراد ادامه خواهد داد اما توانایی اوکراین برای حفظ دفاع نیازمند ارسال بیشتر تجهیزات است.» وی افزود: «در جریان حملات اخیر روسیه، متحدان تاکید کردند که کمک‌های نظامی به اوکراین را افزاش می‌دهند. ما باید به ارسال تجهیزات و مهمات به اوکراین جهت دفاع از خود در برابر حملات روسیه ادامه دهیم. چنین چیزی برای توانایی اوکراین در این جنگ ضروری است.» در همین حال صدر اعظم آلمان نیز تصریح کرده در پیش نویس برنامه بودجه آلمان، چهار میلیارد یورو برای کمک نظامی به اوکراین در سال 2025 در نظر گرفته شده است.در حالی که ناظران غربی عمدتاً بر پیشرفت‌های تاکتیکی نیروهای اوکراینی متمرکز شده‌اند و این حمله آسیب‌پذیری‌های استراتژیک عمیق‌تری را در جایگاه روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ فرضی آشکار کرده است اما نزدیکترین متحدان روسیه در سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) – ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان – نه حمایت نظامی و نه سیاسی ارائه نکرده‌اند. سازمان پیمان امنیت جمعی که در سال 2002 تأسیس شد، در ابتدا هدفش مقابله با تجاوز خارجی علیه اعضای خود و هماهنگ کردن مواضع سیاست خارجی بود.چه آنکه بر اساس ماده پنج پیمان آتلانتیک شمالی، اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی به اصول دفاع جمعی ملزم هستند و در ماده چهار منشور سازمان نیز آمده است که اگر یکی از اعضای بلوک مورد تعرض دولت یا گروهی از دولت‌ها قرار گیرد، حمله به همه اعضا تلقی می‌شود. این در حالی است که ناکامی سازمان پیمان امنیت جمعی در حمایت از دفاع جمعی، با فقدان همبستگی میان اعضای آن تشدید شده است.در همین حال، شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان، چالش‌های ژئوپلیتیکی پیش روی منطقه را برجسته کرد و گفت: «آسیای مرکزی به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود، پیامدهای منفی بحران اعتماد جهانی و تشدید درگیری‌ها را تجربه می‌کند و ما اسیر سیاست تحریم شده‌ایم.» در میان این تحولات، قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان نیز، مقاله‌ای با عنوان «رنسانس آسیای مرکزی: به سوی توسعه و شکوفایی پایدار» در قزاقستانکایا پراودا منتشر کرد و خواستار هماهنگی سیاست‌های امنیتی و دفاعی منطقه‌ای میان پنج جمهوری آسیای مرکزی شد. چشم انداز توکایف از آسیای مرکزی یکپارچه‌تر و مرفه، عاری از نفوذ مسلط روسیه، حاکی از یک تغییر بالقوه در پویایی ژئوپلیتیکی منطقه است که می‌تواند اتحادها و ساختارهای قدرت موجود را به شدت تغییر دهد.تحلیل گران معتقدند با ورود ارتش اوکراین به خاک روسیه، پوتین تلاش می‌کند با امتیاز دادن به اقمار شوروی سابق و متحدان فعلی خودش، اتحادی از کشورهای مشترک المنافع در برابر اتحاد غرب ایجاد کند تا نقش بازدارندگی دست کم دیپلماتیک خود را در صورت استمرار حملات اوکراین و ورود احتمالی اروپایی‌ها به جنگ اوکراین به نمایش گذارد. نمایشی که تا به امروز در موضوع کریدور زنگزور و امتیاز دادن به جمهوری آذربایجان، منافع ایران را نادیده گرفته است.