سجاد کرابی روزنامه نگار: این روزها، حضور گسترده اتباع خارجی غیرمجاز در کشور، تبدیل به یک معضل اجتماعی و اقتصادی شده است. این در حالی است که وزیر کشور و فرماندهی کل انتظامی بر خروج آنها از ایران تاکید کرده‌اند. در این میان، در حالی‌که قانون، اتباع خارجی غیرمجاز را از خرید و فروش ملک منع کرده است، بسیاری از آنها با دور زدن قانون، مسیر بازار مسکن را در برخی از نقاط کشور تغییر داده‌اند.
طی سال‌های اخیر، بحران مسکن در کشور به یکی از چالش‌های بزرگ اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است؛ قیمت مسکن طی این سال‌ها به طور سرسام‌آوری افزایش یافته و خانه دار شدن را برای بسیاری از مردم تبدیل به یک آرزوی دست نیافتنی کرده است.در این میان، حضور اتباع خارجی غیرمجاز در کشور و انعقاد قراردادهای غیرقانونی توسط آنها، به‌عنوان یکی از معضلات حوزه مسکن شناخته می‌شود. اگرچه در گزارشی از فارس آمده است که یک میلیون اتباع افغانستانی طی 6 ماهه اول سال 2024 وارد ایران شده‌اند، با این وجود، تا کنون هیچ آمار رسمی و مشخصی از تعداد آنها در کشور موجود نیست. با این حال تبعات حضور اتباع غیر مجاز در کشور، به ویژه در حوزه مسکن در برخی از نقاط کشور دیده می‌شود.
جمعیت 7 میلیونی اتباع خارجی در کشور، مکانیزم بازار مسکن را برهم زده استدر حالی‌که تا کنون هیچ آمار رسمی از حضور اتباع مجاز و غیرمجاز در کشور به دست نیامده و اعلام نشده، ابوالفضل ابوترابی، عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شورای مجلس، اظهار کرده است که هفت میلیون تبعه خارجی در کشور حضور دارند.وی همچنین بیان کرده که آمارها متفاوت است، با این حال حدود چهار میلیون و 700 نفر اتباع مجاز در کشور سرشماری شده و پیش‌بینی می‌شود که تعداد اتباع مجاز و غیرمجاز در کشور حدود 6 تا هفت میلیون نفر باشند.در صورت صحت و سقم این آمار، حدود 60 درصد از اتباع غیرمجاز محسوب می‌شوند که این موضوع می‌تواند کشور را با چالش‌های جدی مواجه کند؛ ابوترابی همچنین اضافه کرده بود که در حال حاضر، حداقل هفت میلیارد دلار یارانه به اتباع خارجی مهاجر پرداخت می‌شود.با این حال حضور هفت میلیون اتباع در کشور و نیاز آنها به مسکن، این بازار را برهم زده است؛ به نظر می‌رسد منع قانونی خرید و اجاره توسط اتباع غیرمجاز، تاثیری نداشته است و این افراد با استفاده از روش‌هایی، این قوانین را دور می‌زنند و باعث افزایش بیشتر قیمت‌ها می‌شوند.
با روی کار آمدن طالبان، مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران بیشتر شد. فقدان مکانیزم قانونی کارآمد برای جلوگیری از ورود غیرقانونی این افراد و همچنین نبود ارداه برای مدیریت ورود اتباع غیرمجاز در دولت سیزدهم، تقاضا برای مسکن را افزایش داد.
داوود بیگی‌نژاد، نایب رئیس اتحادیه مشاوران املاک استان تهران، با بیان اینکه میزان تقاضا برای مسکن توسط اتباع افزایش یافته و عمده این افراد افغانستانی هستند، گفته است: «پس از حضور طالبان در این کشور و اتفاقات در مرزهای شرقی و افزایش مهاجرت افغانستانی‌ها، درخواست اجاره مسکن از سوی آنها در تهران هم افزایش یافت. البته بخشی از اتباع خارجی هم از کشورهای عربی هستند که جمعیت آنها بسیار اندک و محدود است»وی بیان کرده است که عمده اتباع افغانستانی در یک کلونی متمرکز در تهران هستند و استقرار آنها در این شهر پراکنده نیست. به گفته نایب رئیس اتحادیه مشاوران املاک، محل سکونت اتباع افغانستانی عمدتا در منطقه 20 و همچنین انتهای منطقه 19 است؛ بیگی‌نژاد همچنین اضافه کرده بود که افغانستانی‌ها، به صورت متمرکز در حاشیه شهر تهران حضور دارند و در برخی مناطق از جمله حاشیه شهر، جمعیت‌شان بیشتر از جمعیت ایرانی‌هاست.
زندگی خانوادگی افغانستانی‌ها در یک خانه، هزینه‌های آنها را کاهش داده است!بررسی میدانی حاکی از آن است که افغانستانی‌ها عموما یک خانه را خانوادگی و به صورت اشتراکی اجاره می‌کنند و حتی در برخی از موارد تعداد آنها در یک خانه به 30 نفر نیز می‌رسد. همین موضوع باعث کاهش هزینه مسکن برای افغانستانی‌ها شده است.بیگی‌نژاد در این‌باره عنوان کرده است: «در حال حاضر، زندگی خانوادگی افغانستانی‌ها بیشتر شده است. پیش از این چند مرد با هم در خانه‌های نیمه ساخته سکونت داشتند، اما اکنون بیشتر زندگی خانوادگی دارند و اجاره خانه برای زندگی با خانواده انجام می‌شود و همین موضوع هم باعث تغییر نرخ اجاره بها در بازار مسکن در برخی از مناطق تهران شده است. چراکه تقاضا از سوی افغانستانی‌ها بیشتر شد.»با این حال کیانوش گودرزی، رئیس اتحادیه املاک، در نشست خبری روز چهارشنبه 25 مهر 1403 ادعا کرد که تا به حال چنین موردی مشاهده نشده و آن را کاملا رد کرد. وی بیان کرد که ممکن است دو خانواده در کنار هم زندگی کنند اما تعداد 30 یا 20 یا حتی 15 نفر مشاهده نشده است.
بر اساس آمار غیررسمی از حضور حدود 6 تا هفت میلیونی اتباع خارجی در ایران، به‌نظر می‌رسد نیمی از آنها در تهران حضور دارند. علیرضا فخاری، استاندار تهران در 11 اردیبهشت 1403 گفته بود که 50 درصد از اتباع کل کشور در استان تهران حضور دارند.براساس آخرین آمار در دسترس از سوی مرکز آمار ایران در سال 1395، استان تهران بیشترین تعداد اتباع خارجی را دارد و بعد از آن استان خراسان رضوی (مشهد) و سپس استان اصفهان هستند. با این حال طی سال‌های گذشته تعداد اتباع خارجی به‌ویژه از کشور همسایه افغانستان، افزایش قابل توجهی داشته است. با این حال، حضور گسترده این اتباع چه تاثیری بر بازار مسکن ایران گذاشته است؟ اتباع خارجی در استان خراسان رضوی، به ویژه شهر مشهد که به‌عنوان دومین استان با بیشترین تعداد اتباع خارجی به شمار می‌آید، نقش پررنگی در تورم اجاره مسکن مشهد داشته‌اند.حسین رستمی، رئیس اتحادیه مشاوران املاک مشهد، پیشتر درباره دلایل محلی افزایش قیمت مسکن در شهر مشهد به تجارت‌نیوز گفته بود: « دو دلیل محلی را می‌توان برای افزایش قیمت در بازار خرید و فروش و اجاره شهر مشهد نام برد. ابتدا اینکه مشهد، شهر مهاجرپذیری است که از سایر شهرها به دلایل گوناگون به آن مهاجرت می‌کنند. از سوی دیگر در مشهد مساله اتباع به‌طور گسترده وجود دارد که به دلیل مجاورت با افغانستان پررنگ‌تر است.»با این حال آیا فقط افغانستانی‌ها بر بازار مسکن موثر بوده‌اند؟ بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که مردم از دیگر همسایه‌های ایران، به ویژه عمان، کویت و حتی عراق به دلایل مختلفی به ایران سفر می‌کنند و معاملات مسکن انجام می‌دهند.