نورا حسینی روزنامه نگار: گروه اجتماعی: ساکنان غرب تهران این روزها با خط کشی‌های زردی در بخشی از بزرگراه همت مواجه شده‌اند، خطوطی که مدیران شهری می‌گویند قرار است در پیک ترافیک صبحگاهی و عصرگاهی تنها خودروهای عمومی از آن تردد کنند و در گام بعدی خودروهای پرسرنشین. اینکه تهران زیرساخت‌های لازم را برای اجرای این طرح دارد یا تنها مدیران شهری برای دستاوردسازی این بزرگراه‌ها را خط کشی کرده‌اند را در گفت و گو با کارشناسان بررسی کرده‌ایم. به‌گفته کارشناسان ترافیک نظارت دقیق و هوشمند اصل اجرای موفق این طرح است و در صورت فراهم نبودن دوربین‌های هوشمند اجرای آن با شکست رو به رو خواهد بود. درحال حاضر پلیس می‌گوید بیش از نیمی از دوربین‌های پلاک‌خوان تهران فرسوده و خاموش است و تا زمانی‌که دوربین‌های جدید به تهران نیاید به‌نظر نمی‌آید این طرح چندان شدنی باشد.
خطوط پرسرنشین از کجا آمده است؟
اما خطوط پرسرنشین یا همان HOV چیست؟ این خطوط در جاده‌ها یا بزرگراه‌ها گفته می‌شود که تنها وسایل نقلیه با تعداد معینی از سرنشینان (معمولاً 2 یا بیشتر) اجازه تردد در آن‌ها را دارند. هدف اصلی این خطوط کاهش ترافیک، تشویق به استفاده از خودروهای اشتراکی و بهبود کیفیت هوا است. در برخی شهرهای دنیا به خودروهای الکتریکی یا هیبریدی اجازه می‌دهند که حتی با یک سرنشین از این خطوط استفاده کنند. این خطوط بیشتر در بزرگراه‌های پرترافیک و مناطق شهری با تردد بالا، مانند لس‌آنجلس، نیویورک، یا دوبی وجود دارند. در برخی از کشورها مانند کانادا و استرالیا نیز این خطوط رایج است. برای جلوگیری از تخلف دوربین‌های نظارتی یا پلیس ترافیک، تعداد سرنشینان را بررسی می‌کنند وجریمه‌های سنگینی برای خودروهای تک‌سرنشین که از این خطوط استفاده می‌کنند در نظر گرفته شده است. کاهش ترافیک، کاهش آلودگی هوا، افزایش سرعت سفر و تشویق به فرهنگ استفاده اشتراکی از خودرو از مزیت‌های این طرح است.
نسخه قدیمی برای نجات همت از ترافیک
این طرح نخستین بار سال 84 از سوی مسئولان وقت معاونت حمل و نقل و ترافیک به شهردار تهران ارائه شد که با استقبال مواجه شد اما آن زمان پلیس به دلیل کمبود نیرو نتوانست آن را اجرا کند که به نظر می‌رسد با پیشرفت‌هایی که در زمینه هوشمندسازی کنترل ترافیک به دست آورده‌ایم این کار عملی باشد و این نسخه کم هزینه در کنار سایر راهکارهای پایه‌ای اما هزینه‌بر مانند توسعه مترو و افزایش ناوگان اتوبوسرانی دنبال شود. اتوبان همت اولین اتوبانی بود که برای اجرای این طرح انتهاب شد، در دهه 90 هم دوباره این طرح در دستور کار شهرداری تهران قرار گرفت، آن زمان بخشی از اتوبان امام علی برای این کار در نظر گرفته شد، آن زمان مخالفان اجرای این طرح از جمله احمد دنیال مالی رییس کمیسیون عمران شورای چهارم شهر تهران اجرای HOV را اولویت تهران ندانسته و گفته بود: اولویت طرح‌های ترافیکی شهر بردن ترافیک به زیر سطح است.
مدیران شهری ششم درباره HOV چه گفتند؟
پوریا علیمردانی؛ مدیرعامل سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، درباره ایجاد خطوط پرسرنشین گفته است: در بسیاری از شهرهای دنیا، تاکسی‌ها و خودروهای پرسرنشین می‌توانند به‌صورت رایگان از خطوط HOV (خودروهای چندسرنشین) استفاده کنند. شبکه‌ای از خطوط HOV در تهران طراحی شده که بزرگراه شهید همت نخستین مرحله از اجرای آن خواهد بود. این شبکه مشابه سیستم خطوط BRT عمل می‌کند و به این ترتیب، خودروهایی که بیش از دو سرنشین دارند، می‌توانند از این مسیرها عبور کنند.
به‌گفته علیمردانی: این طرح مصوبه شورای عالی ترافیک کشور و شورای ترافیک تهران را دارد و به‌زودی اجرایی خواهد شد.
محسن هرمزی؛ معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار تهران هم پیش از این اعلام کرده بود که این خطوط ویژه در بزرگراه‌ها تفکیک فیزیکی نخواهند داشت، بلکه از طریق علائم هشداردهنده، به مردم اطلاع داده می‌شود که در ساعات خاص، یعنی پیک صبحگاهی و عصرگاهی، تردد فقط برای خودروهای پرسرنشین مانند ون‌ها، اتوبوس‌ها و سرویس‌های ادارات امکان‌پذیر خواهد بود تا این خودروها بتوانند سریع‌تر حرکت کنند. اگر خودروهای شخصی و تک‌سرنشین در ساعات اعلامی وارد این مسیرها شوند، تحت نظارت تصویری جریمه خواهند شد.
خطوط پرسرنشین پولی نیست
یکی از حاشیه‌های این طرح خبر پولی کردن بزرگراه همت بود. مدیران شهری در واکنش به این خبر اعلام کردند قرار نیست شهروندان برای تردد این خط ویژه پولی پرداخت کنند اما متخلفان جریمه می‌شوند. مدیران شهری جزییات بیشتری درخصوص این خطوط منتشر نکرده‌اند.
اجرای HOV در تهران شدنی است
سردار تیمورحسینی؛ رئیس پلیس راهور فراجا، در خصوص امکان اجرای طرح خطوط پرسرنشین (HOV Lane) در بزرگراه‌های تهران به خبرآنلاین می‌گوید: اجرای این طرح در شرایط کنونی، با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژی و تجهیزات هوشمند نظارتی، امکان‌پذیر است و می‌تواند به طور قابل‌توجهی به کاهش ترافیک و بهبود جریان ترافیکی در پایتخت کمک کند.رئیس پلیس راهور فراجا تاکید می‌کند: یکی از موانع اصلی اجرای این طرح، محدودیت عرض برخی از بزرگراه‌هاست که معمولاً سه‌لاینه هستند. با این حال، در برخی از مسیرها، مانند بزرگراه همت، چمران و امام علی (ع)، که ترافیک سنگینی دارند، فضای مناسب برای ایجاد خطوط پرسرنشین وجود دارد. در این مسیرها، با بازسازی یا بازپیرایی خطوط، می‌توان به راحتی این طرح را پیاده‌سازی کرد.وی در ادامه به اهمیت استفاده از تجهیزات هوشمند نظارتی در اجرای این طرح اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به پیشرفت‌های اخیر در حوزه فناوری‌های نظارتی، پلیس راهور قادر است از دوربین‌های هوشمند و سنسورهای دقیق برای کنترل و نظارت بر خطوط پرسرنشین استفاده کند. این سیستم‌ها به پلیس کمک می‌کنند تا به‌طور دقیق و به موقع، تخلفات رانندگان را شناسایی و برخوردهای لازم را انجام دهد.
اجرای شتاب زده مساوی شکست است
محمد حسین نوروزی، کارشناس حوزه ترافیک درباره ایجاد خطوط پرسرنشین به خبرآنلاین می‌گوید: ایجاد خطوط پرسرنشین در بزرگراه‌های تهران از سال 84 مطرح بود و حتی در مقطعی هم به صورت آزمایشی و محدود اجرایی شد، ولی اجرای موفقی نبود.
این کارشناس ترافیک ادامه می‌دهد: مزیت‌های این خطوط باعث می‌شود که افراد هم مسیر شوند و هم پیمایی کنند که از مزیت سرعت در این خطوط استفاده کنند و باعث کاهش استفاده از خودروی تک سرنشین می‌شود.
او تاکید می‌کند باید نقطه بهینه برای تعداد سرنشین مشخص شود و این خطوط به اندازه‌ای شلوغ نشود که مزیت خود را از دست بدهد.دبیرکمیسیون عمران و حمل ونقل شورای شهر تهران در پاسخ به این پرسش که آیا بزرگراه‌های تهران زیرساخت‌های نظارت هوشمند را برای اجرای این طرح دارد هم می‌گوید: درحال حاضر ندارند، زیرا این خطوط نیاز به دوربین‌های پلاک‌خوان دارد که بتوانند پلاک‌های خودروهای عمومی را تشخیص دهند و اگر پلاک شخصی وارد خطوط شوند، ثبت جریمه کنند. و در مرحله بعد هم که خودروهای پرسرنشین وارد آن می‌شوند امکان پردازش تعداد نفرات را داشته باشند.
در برخی شهرهای دنیا برخی برای قانون گریزی در خودروهای‌شان آدمک گذاشتند که دوربین‌هایی نصب شد که امکان تشخیص این نوع فرارهای قانونی را داشت. ما هم نیاز به این نوع تجهیزات و زیرساخت‌ها داریم و در شرایطی که ما تجهیزات ابتدایی حمل و نقل هوشمندمان و دوربین‌های‌مان با مشکل عدیده روبه رو هستند، و در بزرگراه‌های ما از حدود 400 تا دوربین سرعت، حدود 20 تا دوربین در حال فعالیت هستند (طبق آمارهایی که منتشر شده)، چگونه می‌توانیم این خطوط را کنترل کنیم.نوروزی درخصوص اینکه اجرای شتاب‌زده این طرح را می‌تواند مساوی شکست آن دانست هم می‌گوید: قطعاً نباید شتاب‌زده عمل کرد و باید زیرساخت فناوری کنترلی‌اش فراهم شود، اینکه چه‌زمانی این تجهیزات وارد شود، به توان و همت اجرایی مسئولان شهری باز می‌گردد. اگر دوربین‌ها خریداری شوند، ظرف دو ماه قابل نصب هستند؛ اینکه چقدر زمان ببرد و کد تخلف از پلیس گرفته شود که بتوان اعمال قانون شود مشخص نیست.