محمد امین سامنی روزنامه نگار: گروه اجتماعی: آلودگی هوا، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی جهان، تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت عمومی و اکوسیستم‌های طبیعی دارد. این بحران جهانی نه‌تنها کیفیت زندگی را کاهش داده، بلکه به تهدیدی جدی برای زندگی میلیون‌ها انسان تبدیل شده است.
ذرات ریز معلق در هوا، به‌ویژه PM2.5، می‌توانند به ریه‌ها نفوذ کنند، وارد جریان خون شوند و خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله بیماری‌های قلبی، ریوی و سرطان را افزایش دهند.
بر اساس گزارش‌های جهانی کیفیت هوا، تنها تعداد انگشت‌شماری از کشورها در سال 2023 به استانداردهای هوای ایمن دست یافته‌اند، در حالی که بسیاری از نقاط جهان همچنان با آلودگی خطرناک روبه‌رو هستند.
در این مقاله، به بررسی نتایج این گزارش‌ها، تحلیل وضعیت آلودگی هوا در مناطق مختلف جهان و پیامدهای آن برای سلامت عمومی و محیط‌زیست می‌پردازیم. همچنین تلاش‌هایی که برخی کشورها برای کاهش آلودگی انجام داده‌اند، مورد بحث قرار می‌گیرد و بر نیاز به اقدامات فوری برای مقابله با این بحران تأکید می‌شود.
کیفیت هوای جهانی در سال 2023
طبق گزارش شرکت سوئیسی IQAir، تنها هفت کشور توانستند در سال 2023 به سطح آلودگی هوای ایمن مطابق با دستورالعمل‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) دست یابند. این کشورها عبارت‌اند از: استرالیا، استونی، فنلاند، گرانادا، ایسلند، موریس و نیوزیلند. همچنین مناطقی مانند پورتوریکو، برمودا و پلی‌نزی فرانسه نیز به دلیل سطح پایین آلودگی هوا در دسته مناطق پاک قرار گرفتند.
در اروپا، کشورهای شمالی پیشتاز هوای پاک بودند. ایسلند با میانگین 4 میکروگرم بر متر مکعب پاک‌ترین هوا را داشت و پس از آن استونی با 4.7 و فنلاند با 4.9 میکروگرم بر متر مکعب قرار گرفتند.
این آمار در حالی است که بسیاری از کشورهای جهان، به‌ویژه در مناطق پرجمعیت و صنعتی، با سطح آلودگی خطرناک مواجه‌اند. کشورهای آسیای جنوبی و مرکزی از جمله بنگلادش، پاکستان و هند بدترین کیفیت هوا را داشتند که با آمار بالای بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا همراه است.
وضعیت آلودگی هوا در اروپا
بسیاری از کشورهای اروپایی در سال 2023 بهبودهایی در کیفیت هوا داشتند، اما هنوز هم بخش‌هایی از این قاره با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند. کشورهایی مانند لیتوانی، جمهوری چک، مجارستان و ایتالیا با آلودگی سه برابر بیشتر از حد ایمن در دسته زرد قرار گرفتند.
کرواسی نمونه‌ای موفق در بهبود کیفیت هوا بود. این کشور توانست میانگین سالانه PM2.5 را بیش از 40 درصد کاهش دهد. این پیشرفت به دلیل افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و اجرای سیاست‌هایی برای حذف زغال‌سنگ و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال 2030 حاصل شد.
اما کشورهای دیگری مانند ترکیه، صربستان و بوسنی و هرزگوین همچنان با سطوح بسیار بالای آلودگی مواجه هستند. ایغدیر در ترکیه، با آلودگی 9 برابر بیشتر از سطح ایمن، آلوده‌ترین شهر اروپا در سال 2023 معرفی شد.
آلوده‌ترین مناطق جهان
بخش عمده‌ای از آلوده‌ترین نقاط جهان در آسیای جنوبی و مرکزی قرار دارند. بنگلادش با میانگین سالانه 79.9 میکروگرم بر متر مکعب، آلوده‌ترین کشور جهان شناخته شد که این رقم 15 برابر بیشتر از استانداردهای سازمان جهانی بهداشت است. پاکستان و هند نیز در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفتند.
در این کشورها، فعالیت‌های صنعتی، استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی، سوزاندن زباله‌ها و کمبود سیاست‌های زیست‌محیطی از مهم‌ترین دلایل آلودگی هستند. هند، به‌عنوان کشوری با چهار شهر از آلوده‌ترین شهرهای جهان، با پیامدهای جدی بر سلامت شهروندان خود مواجه است.
برای اولین بار، کانادا به‌عنوان آلوده‌ترین کشور در آمریکای شمالی شناخته شد. در این کشور، 13 شهر با سطح بالای آلودگی شناسایی شدند که نگرانی‌هایی درباره تأثیرات آن بر محیط‌زیست و سلامت مردم ایجاد کرده است.
اهمیت داده‌های کیفیت هوا
داده‌های کیفیت هوا نقش اساسی در آگاهی‌بخشی به جامعه و سیاست‌گذاران برای کاهش آلودگی ایفا می‌کنند. این داده‌ها نشان می‌دهند که مناطق فقیرتر و آسیب‌پذیرتر اغلب بیشترین تأثیر را از آلودگی می‌پذیرند. به‌عنوان‌مثال، در آفریقا، بیش از یک‌سوم جمعیت به داده‌های مرتبط با کیفیت هوا دسترسی ندارند، که این مسئله مانعی برای اقدامات لازم در این مناطق است.
فرانک هامز، مدیرعامل IQAir، تأکید می‌کند که یک محیط پاک و سالم یک حق اساسی بشر است. اما کمبود اطلاعات در بسیاری از نقاط جهان، به‌ویژه کشورهای فقیر، باعث می‌شود که اقدامات مؤثر به تأخیر بیفتد و رنج‌های انسانی ادامه یابد.
آیدان فارو، دانشمند ارشد گرین‌پیس، معتقد است که اقدامات فوری برای کاهش اتکا به سوخت‌های فسیلی و مقابله با علل آلودگی هوا ضروری است. وی آلودگی هوا را یک «فاجعه بهداشت جهانی» توصیف می‌کند که باید به‌سرعت به آن پرداخته شود.
پیامدهای بهداشتی آلودگی هوا
آلودگی هوا به‌طور مستقیم بر سلامت جسمی و روانی انسان تأثیر می‌گذارد. ذرات ریز PM2.5 می‌توانند به عمق ریه‌ها نفوذ کنند و حتی وارد جریان خون شوند. این ذرات با بیماری‌های قلبی و ریوی، فشار خون بالا، افزایش خطر آسم، افسردگی و مرگ زودرس مرتبط هستند.
علاوه بر این، آلودگی هوا با افزایش گازهای گلخانه‌ای و تغییرات آب‌وهوایی نیز در ارتباط است. انتشار گازهایی مانند دی‌اکسید کربن و متان نه‌تنها کیفیت هوا را کاهش می‌دهد، بلکه گرمایش زمین را تشدید می‌کند.
به گزارش یورونیوز، آلودگی هوا یک بحران جهانی است که با پیامدهای عمیق بر سلامت انسان و محیط‌زیست همراه است. گزارش‌های کیفیت هوا نشان‌دهنده نابرابری‌های گسترده در دسترسی به هوای پاک در جهان است و تأکید می‌کند که کشورهای صنعتی و پرجمعیت باید اقدامات فوری‌تری برای کاهش آلودگی انجام دهند.
برای مقابله با این چالش، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی، بهبود زیرساخت‌ها و ایجاد سیاست‌های کارآمد ضروری است. کشورهای پیشرو در کاهش آلودگی می‌توانند الگوی مناسبی برای دیگر کشورها باشند، اما تنها با همکاری‌های بین‌المللی و برنامه‌های بلندمدت می‌توان این بحران را مهار کرد و به جهانی پاک‌تر و سالم‌تر دست یافت.