محمد جواد خلیلی: قیمت بنزین در ایران همواره یکی از موضوعات بحث‌برانگیز و پیچیده در اقتصاد کشور بوده است. اختلاف‌های تکنولوژی در پالایشگاه‌ها، نوسانات نرخ ارز، تحریم‌ها و مسائل اقتصادی متنوع از جمله عواملی هستند که به طور مستقیم بر قیمت‌گذاری این کالای استراتژیک تأثیر می‌گذارند. در حالی که قیمت بنزین در ایران به طور قابل توجهی از قیمت‌های جهانی پایین‌تر است، ضرورت یافتن مدل اقتصادی مناسب برای تعیین قیمت واقعی آن احساس می‌شود. در این راستا، تحلیل چالش‌ها و بررسی راهکارهای اصلاح قیمت بنزین برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور ضروری به نظر می‌رسد.
آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، در گفت‌وگویی اختصاصی با «نقش اقتصاد»، به بررسی ابعاد مختلف قیمت‌گذاری بنزین در ایران و چالش‌های پیش‌رو پرداخت. او نوسانات نرخ ارز، تحریم‌ها، تفاوت‌های تکنولوژی پالایشگاه‌ها و پیشنهادات اصلاحی را در این زمینه مورد تحلیل قرار داد و از لزوم یک استراتژی اقتصادی کلان برای رفع مشکلات اقتصادی کشور سخن گفت.
چالش‌های قیمت‌گذاری بنزین و مدل‌های اقتصادی آن
آرش نجفی در پاسخ به سوالی درباره نحوه محاسبه قیمت واقعی بنزین در ایران، با اشاره به تفاوت‌های موجود در تکنولوژی پالایشگاه‌های داخلی و فرآیندهای مختلف تولید، تاکید کرد که نمی‌توان یک عدد ثابت برای قیمت بنزین در ایران تعیین کرد. وی گفت: «قیمت تمام‌شده بنزین بسته به پالایشگاه‌ها و تکنولوژی‌های مختلف متفاوت است. برخی پالایشگاه‌ها ممکن است قیمت تمام‌شده‌اش 13 تومان یا 14 تومان باشد، در حالی که دیگر پالایشگاه‌ها می‌توانند 18 تومان هزینه کنند.» وی افزود که در حال حاضر، متوسط قیمت تمام‌شده حدود 12 تا 13 تومان برای هر لیتر بنزین است، اما این عدد به شدت به تکنولوژی و فرآیند تولید در هر پالایشگاه بستگی دارد.
نجفی به تفاوت‌های تاریخی در تکنولوژی پالایشگاه‌های ایران اشاره کرد و گفت: «پالایشگاه‌ها برخی از 80 تا 90 سال پیش فعال هستند و تکنولوژی آنها قدیمی است، در حالی که برخی دیگر از زمان بعد از انقلاب به بهره‌برداری رسیده‌اند و دارای تکنولوژی‌های به‌روزتری هستند. این تفاوت‌های تکنولوژیکی باعث شده تا قیمت تمام‌شده بنزین در هر پالایشگاه متفاوت باشد.»
نقش نرخ ارز در قیمت بنزین
در ادامه، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی به تأثیر نوسانات نرخ ارز در ایران بر قیمت بنزین اشاره کرد و گفت که این نوسانات به طور مستقیم بر قدرت خرید و قیمت بنزین تأثیرگذار است. وی توضیح داد: «در گذشته، زمانی که قیمت ارز در کشور 10 هزار تومان بود، قیمت بنزین 3 هزار تومان بود و این رقم معادل قیمت بنزین در منطقه فوب خلیج فارس بود. اما اکنون با افزایش نرخ ارز و به خصوص با رسیدن قیمت دلار به حدود 20 هزار تومان، قیمت بنزین داخلی به نسبت کاهش ارزش پول ملی به شدت پایین‌تر از قیمت جهانی شده است.»
نجفی همچنین به تغییرات نرخ ارز در طول زمان اشاره کرد و افزود: «در حالی که نرخ ارز در گذشته در محدوده 10 هزار تومان بود، امروز با قیمت 20 هزار تومان مواجه‌ایم. این تغییرات باعث می‌شود که قیمت بنزین در ایران به طور غیرمستقیم تحت تأثیر قرار گیرد و تفاوت‌هایی با قیمت‌های جهانی پیدا کند.»
مقایسه قیمت بنزین ایران با کشورهای دیگر
در خصوص مقایسه قیمت بنزین در ایران با کشورهای دیگر مانند ترکیه و کویت، نجفی بیان کرد که قیمت بنزین در ایران به طور قابل توجهی از قیمت‌های جهانی پایین‌تر است. وی توضیح داد: «در کشورهای مانند ترکیه، قیمت بنزین به مراتب بالاتر است و اگر بخواهیم قیمت بنزین در این کشورها را مقایسه کنیم، باید بگوییم که در ترکیه قیمت بنزین نزدیک به 85 تا 90 هزار تومان است. در این کشورها، علاوه بر کیفیت بالاتر بنزین، مسائل اقتصادی و تکنولوژی‌های پالایشگاه‌ها نیز در تعیین قیمت مؤثر است.»
وی در ادامه به این نکته اشاره کرد که: «ما به عنوان کشوری که تولیدکننده نفت هستیم، باید در نظر بگیریم که این منابع طبیعی متعلق به تمام مردم ایران است. با این حال، این منابع فقط به افرادی که خودرو دارند اختصاص پیدا می‌کند و دیگر افراد از آن بهره‌مند نمی‌شوند.»
پیشنهادات برای اصلاح قیمت بنزین
رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی درباره پیشنهادات خود برای اصلاح قیمت بنزین گفت: «ما پیشنهاد می‌دهیم که قیمت بنزین به تدریج و بر اساس یک سقف مشخص افزایش یابد. برای مثال، قیمت بنزین در سال اول به 20 هزار تومان برسد، در سال دوم به 25 هزار تومان و در سال سوم به 30 هزار تومان. این افزایش تدریجی باعث می‌شود که مردم به تدریج با قیمت‌های جدید سازگار شوند.»
نجفی اضافه کرد که در کنار این افزایش قیمت، باید سقف قیمت برای خانوارها مشخص شود و سوبسید به ازای هر لیتر بنزین همچنان برقرار بماند. وی ادامه داد: «در سال اول، سوبسید به ازای هر لیتر 17 هزار تومان خواهد بود. در سال‌های بعد نیز این سوبسید ادامه خواهد یافت، اما با توجه به اینکه میزان تولید داخلی به 90 میلیون لیتر در روز می‌رسد، این تغییرات به نفع مصرف‌کنندگان خواهد بود.»
تأثیر تحریم‌ها بر تولید بنزین و پالایشگاه‌ها
نجفی همچنین به تأثیر تحریم‌ها بر صنعت پالایشگاه‌های ایران و تولید بنزین اشاره کرد. وی گفت: «متاسفانه به دلیل تحریم‌ها، تکنولوژی‌های روز دنیا به کشور وارد نشده‌اند و پالایشگاه‌های ایران به سطح پایین‌تری از پیچیدگی رسیده‌اند. این مسئله باعث شده که تولید بنزین با کیفیت پایین‌تر و افزایش هزینه‌ها همراه باشد».
وی افزود: «پالایشگاه‌های ایران از جمله شازند تنها پالایشگاهی است که از لحاظ تکنولوژی به استانداردهای جهانی نزدیک است. مابقی پالایشگاه‌ها هنوز از تکنولوژی‌های قدیمی استفاده می‌کنند و همین مسئله باعث محدودیت در تولید بنزین با کیفیت و افزایش هزینه‌های تولید می‌شود.»
چالش‌های اقتصادی و نیاز به استراتژی کلان
در انتها، نجفی به مشکلات کلان اقتصادی کشور اشاره کرد و اظهار داشت: «مشکل اصلی کشور ما این است که تصمیم‌گیری‌ها در حوزه‌های اقتصادی تحت تأثیر مسائل سیاسی و غیر اقتصادی قرار می‌گیرد. ما به یک استراتژی کلان برای اقتصاد کشور نیاز داریم، اما متاسفانه تصمیم‌گیرندگان در این حوزه‌ها آنطور که باید و شاید تصمیم‌گیری نمی‌کنند.»
وی در پایان گفت: «اگر کشور ما بتواند از ظرفیت‌های داخلی خود استفاده کند و در تصمیم‌گیری‌ها به نظرات کارشناسی توجه داشته باشد، می‌توانیم به بهبود وضعیت اقتصادی و اصلاح سیستم‌های مختلف از جمله قیمت‌گذاری بنزین دست پیدا کنیم..»