گروه اجتماعی: تغییرات جمعیتی کشور موضوع با اهمیتی در بین دیگر مسائل کشور است که نمی‌توان پیامدها و آثار آن را نادیده گرفت. کاهش نرخ باروری و موالید، تغییرات جمعیتی ایران را سرعت بخشیده و کشور را به سمت بحران پیری و سالمندی سوق داده است، اتفاقی که در سایر کشورها پیش از این رخ داده و در کشور ما نیز به تدریج در حال وقوع است و نگرانی کارشناسان این حوزه را برانگیخته است.
موضوع جمعیت تا بدانجا مورد اهمیت است که اکنون برنامه ریزی در این حوزه را افزایش داده است اما برای پیشبرد بهتر امور و طراحی و اجرای برنامه دقیق ضروری است همه دستگاه‌های متولی به این امر ورود کنند.
آثار و پیامدهای تغییرات جمعیت ایران در زمان حاضر نگرانی کارشناسان این حوزه را در پی داشته است، در این خصوص حاتم حسینی استاد دانشگاه بوعلی سینای همدان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا درباره تغییرات جمعیت ایران آثار و پیامدهای آن اظهار داشت: در طول چند دهه گذشته تغییرات چشمگیری هم در حجم و رشد جمعیت ایران و هم در ترکیب سنی و جنسی جمعیت رخ داده است؛ این تغییرات در وضعیت کنونی و چشم انداز آینده‌اش می‌تواند آثار و پیامدهایی بر جای گذارد.
وی با بیان اینکه تغییرات جمعیت شناختی در جامعه ایران اتفاق افتاده و مانند بسیاری از پدیده‌ها و مسائل دیگر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تاثیراتی را بر جای گذاشته که نمی‌توان از آنها غفلت کرد، گفت: این تاثیرات از منظر جمعیت شناختی مدل سازی و تا حدودی تلاش شده است به دستگاه نظری در این خصوص برسیم، که آثار و پیامدهای این تغییرات را به بحث بگذاریم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه بر این باور هستم که جامعه ایران به لحاظ اجتماعی دچار یک نوع اختلال در سلامت اجتماعی شده است؛ به توضیح این موضوع پرداخت و اظهار داشت: مفهوم آن این است که درست است که ما تصور می‌کنیم همه چیز سر جای خود قرار دارد و مشغول زندگی و کار هستیم و فعالیت داریم اما جامعه به طور کلی در وضعیت اختلال در سلامت به سر می‌برد، درست مانند زمانی که در یک کشوری شاخص امید زندگی افزایش پیدا می‌کند، اما از این تعداد سال‌های عمر چه تعداد سال بدون اختلال در سلامتی است و سال‌هایی است که می‌توان از فرد به درستی در زمینه‌های مختلف استفاده کرد بدون اینکه هیچ اختلالی در وضعیت سلامت او باشد.
وی افزود: در جامعه هم اینگونه است این سؤال مطرح می‌شود که بعد از گذشت چند دهه و تحولات و تغییراتی که در جنبه‌های مختلف از جمله به لحاظ جمعیت شناختی اتفاق افتاده است، جامعه از نظر سلامت اجتماعی در چه وضعیتی به سر می‌برد؟
به گفته وی، از منظر جمعیت شناختی این موضوع باید تبیین شود و نمی‌توان به آن تک عاملی نگاه کرده و تنها دلایل این اختلال در سلامت اجتماعی را از منظر جمعیت شناختی بدانیم، بلکه به عنوان یک جمعیت شناس بر اساس مطالعات و پژوهش‌هایی که داشته‌ام، به این نتیجه رسیده‌ام که در جامعه ما از طرفی پنجره جمعیت شناختی از سال 84 باز شده و از طرف دیگر «دوره انتظار» برای اولین بار ظهور و بروز پیدا کرده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: پنجره جمعیتی موضوع آشنایی است اما دوره انتظار منظور زمانی است که فرزندان در خانواده‌ها به سن کار می‌رسند، توانایی کار و دانش و مهارت دارند و تحصیلات دانشگاهی کسب کرده‌اند و به دنبال کار هستند.
پنجره جمعیتی باید از سوی دولت‌ها به درستی مدیریت شود
وی با اشاره به اینکه اگر دولت پنجره جمعیتی را درست مدیریت کند، اثر دوره انتظار کاهش پیدا می‌کند و عکس آن نیز صادق است، اظهارداشت: بنابراین ناکارآمدی دولت‌ها در مدیریت پنجره جمعیتی که 20 سال از شروع آن می‌گذرد، منجر شده نیروی محرکه اثر انتظار ایجاد شود و تاثیرات آن به خود دولت برگردد؛ به این صورت که در دو سطح خرد و کلان، آثار و پیامدهای افزایش انتظار خود را نشان می‌دهد و در سطح کلان نافرمانی‌های مدنی افزایش پیدا می‌کند، دولت با جمعیت جوان انبوهی مواجه است که برای شغل، مسکن، زندگی در خور شأن تقاضای اجتماعی دارند، اما به این انتظارها درست پاسخ داده نشده است.
جمعیت در ایران یک مسئله ملی است
حسینی با اشاره به مسئله جمعیت در کشور، تاکید کرد: جمعیت در ایران یک مسئله ملی است، نه جناحی و سیاسی اما اکنون متاسفانه کاملاً سیاست زده شده و وقتی می‌بینیم دولت‌ها تغییر می‌کنند، نوع نگاه به مسئله جمعیت نیز تغییر می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: در زمان حاضر رشد جمعیت زیر یک درصد است و حدود 7 دهم درصد است و باروری 1.6 فرزند به ازای هر زن است و این به لحاظ جمعیت شناختی پیامدهای اجتناب ناپذیری دارد، فارغ از اینکه چه فردی رئیس جمهور باشد و یا چه دولتی بر سر کار باشد، باید تلاش کرد تا وضعیتی که از نظر جمعیت شناختی و پیامدهای آن قرار گرفته‌ایم، را رفع کنیم.این استاد دانشگاه افزود: باروری ما با کشوری مانند کره جنوبی، هنگ کنگ، کانادا، آلمان، روسیه و ژاپن در یک مسیر قرار گرفته و به لحاظ جمعیت شناختی شبیه هم شده‌ایم، اما از نظر اجتماعی و فرهنگی خیلی تفاوت داریم و معتقدم که دولت‌ها و سیاستگذاران و دولتمردان باید به این تفاوت‌ها توجه کنند.
جامعه ایرانی جامعه‌ای دوستدار خانواده
به گفته حسینی، در جامعه ما فراگیری و عمومیت ازدواج هنوز بالاست و جامعه ایرانی یک جامعه دوستدار خانواده است و اگر می‌بینیم در سال‌های اخیر نسبت‌های تجرد افزایش پیدا کرده و تجرد قطعی زیاد شده است، دلیلش آن نیست که مردم ما از خانواده و تشکیل خانواده دوری می‌کنند، بلکه دلیل این است که زمینه‌های شکل‌گیری و تشکیل خانواده فراهم نیست و این موضوع به دولت‌ها برمی‌گردد.
وی ادامه داد: با وام ازدواج و مانند آنها نیز این مشکل حل نمی‌شود، شاید از نظر راه حل و مهم‌ترین راهبردی که دولت می‌تواند در پیش بگیرد این است که زمینه‌های تشکیل خانواده و ازدواج را فراهم کند، به جای اینکه فرزند آوری را تشویق کند.
این استاد دانشگاه بر این باور است که فرزندآوری تشویقی نیست، بلکه دولت از طریق فراهم ساختن زمینه تشکیل خانواده و ایجاد زمینه تصمیم‌گیری برای ازدواج توسط جوان‌ها، باید انگیزه فرزندآوری را ایجاد کند و این خود به خود باعث می‌شود که از فرصت پنجره جمعیتی شناختی استفاده شود و نیروهای انسانی ما هدر نرود.حسینی ادامه داد: وقتی فرصت شغلی فراهم شود، نیروی انسانی هدر نمی‌رود و با توجه به ویژگی اجتماعی و فرهنگی که عمومیت آن فراگیری ازدواج است، انتظار داریم تعداد خانواده‌های بیشتری نسبت به آنچه در سال‌های اخیر دیدیم، تشکیل شود، در این صورت حتی اگر باروری 2 فرزند هم داشته باشند، می‌توانند موجب افزایش حجم جمعیت ایران شوند.
اگر مسئله جمعیت رفع نشود با بحران سالمندی مواجه خواهیم شد
به گفته وی، سالمندان آینده همین جوان‌هایی هستند که اکنون در مورد آنها صحبت می‌کنیم و می‌گوییم که آنها سرگردان هستند و چون شغل و امنیت شغلی ندارند، تشکیل خانواده نمی‌دهند، بخش قابل توجهی از این سالمندان و سالخورده‌های آینده این افراد هستند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: بر این باورم که در ورود به دوره سالخوردگی جمعیت، ورود سختی خواهیم داشت به خاطر اینکه همین اکنون نتوانسته‌ایم مسئله جمعیت جوان را ساماندهی کنیم؛ از این رو نباید انتظار داشته باشیم که در دوره سالخوردگی این افراد مشکلاتی نداشته باشیم.حسینی افزود: بر این باور هستم که همه کشورهایی که در این فرایند گذار جمعیت شناختی قرار گرفتند، سرنوشتشان سالخوردگی است، تفاوت کشور ما با کشورهای دیگر که این وضعیت را تجربه کردند، مانند ژاپن، آلمان و کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی و کانادا این است که آنها وقتی متوجه شدند که جمعیتشان به سمت سالخوردگی می‌رود، برای این موضوع برنامه‌ریزی کردند.وی یادآور شد: پدیده‌ها منتظر نمی‌مانند که این اتفاق (کاهش باروری و سالخوردگی) بیفتد و پدیده بعدی رخ دهد بلکه همزمان رخ می‌دهد و دولت با پدیده‌های مختلفی از جمله مسئله کم فرزندآوری مواجه است که حرکت به سمت سالخوردگی را تسریع می‌کند.حسینی تاکید کرد: در آینده نزدیک با سالخوردگی جمعیت مواجه هستیم و این دولت و دولتمردان و مدیران برنامه‌ریزی کشور هستند که باید جامعه را طوری مدیریت کنند که همزمان بتوانند مسائل مختلف را در کنار هم پیش ببرند تا این مسائل به بحران تبدیل نشود در غیر این صورت اگر وضعیت به همین شکل پیش برود، در آینده با بحران سالمندی مواجه خواهیم شد نه فقط پدیده سالمندی.