محمد جواد خلیلی روزنامه نگار: به گزارش روزنامه «نقش اقتصاد» بازار سرمایه ایران طی چند سال اخیر فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه کرده است. کاهش ارزش بازار بورس تهران از ۴۳۰ میلیارد دلار در مرداد سال ۱۳۹۹ به حدود ۱۳۰ میلیارد دلار در شرایط کنونی، بسیاری از سهامداران و فعالان اقتصادی را با نگرانی‌های جدی مواجه کرده است. این کاهش ارزش که عمدتاً ناشی از عوامل اقتصادی، سیاسی و ساختاری بوده، نیازمند بررسی دقیق و برنامه‌ریزی همه‌جانبه است تا ارزش واقعی بورس احیا شود. از سوی دیگر، در پی ریزش شاخص کل بورس طی دو روز ابتدایی هفته جاری (33 هزار واحد در روز شنبه و بیش از 50 هزار واحد در روز یکشنبه)، نگرانی‌ها در میان فعالان بازار سرمایه افزایش یافته است.
انتظار برای روند مثبت شاخص بورس
مصطفی صفاری، کارشناس بازار سرمایه در گفتگو با نقش اقتصاد به بررسی وضعیت فعلی بورس و چشم‌انداز آن در ماه‌های آینده پرداخت. وی با اشاره به افت قابل‌توجه ارزش بازار سرمایه ایران طی سال‌های اخیر گفت: «در مرداد سال ۱۳۹۹ ارزش بازار بورس تهران معادل ۴۳۰ میلیارد دلار بود اما اکنون این رقم به کمتر از ۱۳۰ میلیارد دلار رسیده است. این کاهش شدید، نشان‌دهنده مسیر دشواری است که بازار سرمایه طی کرده است.» صفاری تأکید کرد: «هدف اصلی مدیران بازار، بازگرداندن ارزش بازار به سطح پیشین است. با این رویکرد و اصلاحات ساختاری در پیش، انتظار می‌رود که شاخص بورس تا پایان سال جاری و همچنین در سال آینده روند مثبتی داشته باشد. البته ممکن است طی این مسیر، بازار دوره‌هایی از اصلاح و استراحت را تجربه کند که طبیعی است.»
عوامل اثرگذار بر بازار سرمایه
صفاری مهم‌ترین عوامل سیاسی مؤثر بر بورس را تغییرات بین‌المللی از جمله سیاست‌های خارجی آمریکا و تغییرات داخلی، نظیر استیضاح احتمالی اعضای کابینه اقتصادی دولت دانست. وی همچنین نرخ بهره بانکی و سیاست‌های بودجه‌ای را از عوامل اقتصادی تأثیرگذار بر بازار معرفی کرد و افزود: «نرخ بهره ۳۰ درصدی بانک‌ها در سال گذشته اثرات منفی بر بازار داشت و باید برای کاهش این نرخ تلاش شود.» این کارشناس به سهامداران خرد توصیه کرد: «برای جلوگیری از تجربه تلخ سال ۹۹، افراد باید از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا شرکت‌های سبدگردان وارد بازار شوند و از سرمایه‌گذاری مستقیم خودداری کنند. استفاده از خدمات حرفه‌ای می‌تواند ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش دهد.»
چشم‌انداز صنایع بورسی
صفاری با اشاره به صنایع مستعد رشد در بورس گفت: «صنایعی مانند بانک‌ها که اصلاح ساختاری دارند، صنایع دارویی و صادرات‌محور می‌توانند در کوتاه‌مدت و بلندمدت سودآور باشند. هرچند تحریم‌ها همچنان بر صنایع صادراتی تأثیرگذار است اما در صورت رفع تحریم‌ها، بورس ایران پتانسیل رشد چشمگیری خواهد داشت.» وی افزود: «بازار سرمایه در حال حاضر در مرحله‌ای از اصلاح قرار دارد و با بازگشایی نمادهای پتروشیمی و ورود جریان نقدینگی جدید می‌توان انتظار داشت که روند رشد بازار از سر گرفته شود.»
نقش نرخ بهره بانکی در وضعیت بازار سرمایه
یکی از عوامل اصلی تأثیرگذار بر بازار سرمایه، نرخ بهره بانکی است. در سال گذشته، اعلام نرخ بهره ۳۰ درصدی توسط بانک‌ها و نرخ مرکب ۳۴ درصد توسط بانک مرکزی، تأثیر منفی شدیدی بر جذابیت بازار سرمایه گذاشت. در چنین شرایطی، بسیاری از سرمایه‌گذاران به سمت سپرده‌گذاری در بانک‌ها سوق پیدا کردند، چرا که این گزینه ریسک کمتری داشت و بازدهی تقریباً تضمین‌شده‌ای ارائه می‌داد. برای بازگشت نقدینگی به بازار سرمایه، ضروری است که نرخ بهره کاهش یابد و همزمان سیاست‌های مشوقی برای جذب سرمایه‌گذاران در بورس طراحی شود. به عنوان مثال، می‌توان از ابزارهای مالی جدید مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF) یا اوراق مشارکت دولتی با بازده متغیر استفاده کرد تا سرمایه‌گذاران به جای بازار پول، به بازار سرمایه روی آورند.
تورم و تأثیر آن بر بازار سرمایه
تورم یکی از چالش‌های ساختاری اقتصاد ایران است که اثرات گسترده‌ای بر تمامی بازارها، از جمله بورس، داشته است. تورم بالا، ارزش واقعی دارایی‌های مالی را کاهش داده و در مقابل، دارایی‌های فیزیکی مانند طلا، مسکن و ارزهای خارجی را برای سرمایه‌گذاری جذاب‌تر کرده است. بورس به عنوان بازاری که باید نمایانگر رشد واقعی اقتصاد باشد، تحت تأثیر تورم، نقش خود را از دست داده است. سیاست‌گذاران اقتصادی باید با کنترل تورم، ایجاد ثبات در بازار ارز و کاهش بی‌ثباتی‌های اقتصادی، اعتماد سهامداران را جلب کنند. این اقدامات می‌تواند نقدینگی را به سمت بازار سرمایه هدایت کرده و به افزایش ارزش بورس کمک کند.
سیاست‌های پولی و نقش بانک مرکزی
یکی دیگر از عوامل کلیدی در بازگشت ارزش بازار سرمایه، سیاست‌های پولی بانک مرکزی است. در سال‌های اخیر، انتشار بیش از حد پول و افزایش پایه پولی منجر به رشد نقدینگی بدون پشتوانه شده است. این روند تورم‌زا، تأثیر منفی مستقیمی بر بازار سرمایه داشته و ارزش سهام را کاهش داده است. بانک مرکزی باید با اتخاذ سیاست‌های انقباضی متعادل، از رشد غیرضروری نقدینگی جلوگیری کند. همچنین، همکاری نزدیک‌تر بین بانک مرکزی و سازمان بورس برای تنظیم بازارهای مالی و ایجاد هم‌افزایی میان سیاست‌های پولی و بازار سرمایه ضروری است.
عوامل سیاسی، متغیری غیرقابل پیش‌بینی
تحولات سیاسی نیز نقش مهمی در تعیین روند بازار سرمایه دارند. از سیاست‌های خارجی و تحریم‌ها گرفته تا تغییرات داخلی در ساختارهای اقتصادی و سیاسی، همه بر بازار سرمایه تأثیرگذارند. برای مثال، افزایش تنش‌های بین‌المللی و احتمال تشدید تحریم‌ها می‌تواند منجر به کاهش تقاضای سرمایه‌گذاری در صنایع صادرات‌محور شود. از سوی دیگر، هرگونه توافق یا کاهش تحریم‌ها می‌تواند اثرات مثبتی بر بازار سرمایه داشته باشد. صنایعی مانند پتروشیمی، فولاد و معدنی که بیشترین درآمد ارزی را دارند، در این شرایط می‌توانند محرک اصلی رشد بازار سرمایه باشند.
شفافیت و اصلاح ساختار بازار سرمایه
یکی از موضوعات مهمی که همواره در بازار سرمایه ایران مطرح بوده، لزوم افزایش شفافیت و اصلاح ساختارهای نظارتی است. در سال ۱۳۹۹، عدم شفافیت در ارائه اطلاعات و تحلیل‌های غیرحرفه‌ای از سوی برخی رسانه‌ها و فعالان، به زیان بسیاری از سهامداران خرد منجر شد. برای جلوگیری از تکرار این تجربیات تلخ، باید ساختار نظارتی بازار تقویت شود. نظارت دقیق بر عملکرد شرکت‌های بورسی، شفاف‌سازی اطلاعات مالی و همچنین ارائه آموزش‌های لازم به سهامداران خرد می‌تواند از مهم‌ترین اقدامات در این راستا باشد.
چگونه ارزش بورس بازمی‌گردد؟
در شرایط فعلی، برخی از صنایع بورسی همچنان پتانسیل رشد دارند. صنایع بانکداری که در حال اصلاح ساختار هستند، صنایع دارویی که اصلاح قیمت دارند و همچنین صنایع صادرات‌محور، از جمله گزینه‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری هستند. صنایع صادراتی به دلیل درآمد ارزی بالا، می‌توانند در برابر نوسانات داخلی مقاومت کنند. هرچند تحریم‌ها بر این صنایع تأثیر داشته است، اما در صورت کاهش یا حذف تحریم‌ها، این صنایع پتانسیل رشد چشمگیری خواهند داشت. بازگشت ارزش بورس به جایگاه واقعی خود نیازمند یک رویکرد چندجانبه است. کاهش نرخ بهره، کنترل تورم، ایجاد ثبات اقتصادی و سیاسی و همچنین اصلاحات ساختاری در بازار سرمایه، از مهم‌ترین اقداماتی هستند که باید انجام شود. همچنین، همکاری نزدیک‌تر میان دولت، بانک مرکزی و سازمان بورس می‌تواند زمینه‌ساز رشد دوباره بازار سرمایه باشد. با اتخاذ سیاست‌های حمایتی و اصلاحی، می‌توان امیدوار بود که بورس ایران به جایگاه شایسته خود بازگردد و نقش کلیدی خود را در اقتصاد کشور ایفا کند.