محمد جواد خلیلی روزنامه نگار: خروج ناگهانی هلدینگ بین‌المللی صافولا از بازار ایران، موجی از تغییرات اساسی را در صنعت روغن‌های خوراکی کشور به دنبال داشته است. از کاهش رقابت و افزایش قیمت‌ها گرفته تا رواج فروش اقساطی و الزام به سپردن کارت‌های یارانه به فروشگاه‌ها، این تحولات تنها بخشی از چالش‌هایی است که بازار و خانوارهای ایرانی با آن مواجه شده‌اند.به گزارش روزنامه «نقش اقتصاد»، طی هفته‌های گذشته، هلدینگ صافولا، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های چندملیتی فعال در صنعت تولید و توزیع مواد غذایی، به‌طور رسمی از بازار ایران خارج شد. این شرکت که از دهه 1380 با برندهایی مانند «لادن» و «بهار» در بازار ایران فعالیت می‌کرد، سهم عمده‌ای از تولید و عرضه روغن‌های خوراکی را در اختیار داشت. تصمیم صافولا برای واگذاری سهام خود در ایران به یک شرکت اماراتی و تمرکز بر بازارهای اصلی، موجب بروز تغییراتی در ساختار بازار روغن‌های خوراکی کشور شده است.
رقابت در بازار؛ صحنه‌ای با بازیکنان کمتر
یکی از نخستین پیامدهای خروج صافولا از ایران، کاهش رقابت در بازار روغن‌های خوراکی است. حضور یک شرکت چندملیتی با تجربه‌ای طولانی در تولید و توزیع محصولات غذایی، همواره موجب افزایش کیفیت محصولات و ارائه گزینه‌های متنوع به مصرف‌کنندگان بوده است. حال، با خروج این شرکت، سایر تولیدکنندگان داخلی و خارجی فرصت بیشتری برای افزایش سهم خود از بازار پیدا کرده‌اند. با این حال، کاهش تعداد رقبا ممکن است به کاهش نوآوری در این بخش منجر شود و در نهایت، مصرف‌کنندگان از گزینه‌های کمتری برای انتخاب بهره‌مند شوند. این موضوع، به‌ویژه در بازارهایی که رقابت مستقیم کمتری دارند، می‌تواند تبعات بیشتری به دنبال داشته باشد. کاهش تنوع محصولات و احتمال افزایش قیمت‌ها از دیگر پیامدهای این شرایط است.
افزایش قیمت روغن؛ فشار بر جیب خانوارها
یکی دیگر از تبعات خروج صافولا، افزایش احتمالی قیمت روغن‌های خوراکی است. کاهش عرضه به دلیل حذف تولیدات این شرکت از بازار، همراه با عوامل دیگر نظیر افزایش هزینه‌های تولید و نوسانات ارزی، می‌تواند به افزایش قیمت‌ها دامن بزند. در حال حاضر، قیمت روغن‌های خوراکی در بازار ایران به طور محسوسی افزایش یافته و این روند فشار بیشتری بر قدرت خرید خانوارها وارد کرده است.برای بسیاری از خانوارهای ایرانی، روغن‌های خوراکی یکی از اقلام ضروری است و افزایش قیمت این محصول مستقیماً بر هزینه‌های زندگی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. این افزایش قیمت‌ها، به‌ویژه برای خانوارهای کم‌درآمد که بخش عمده درآمد خود را صرف خرید مواد غذایی می‌کنند، به معنای کاهش توان خرید سایر کالاها و خدمات ضروری است. همچنین، در مواردی، خانوارها ممکن است به استفاده از روغن‌های ارزان‌تر و با کیفیت پایین‌تر روی آورند که می‌تواند اثرات منفی بر سلامت عمومی داشته باشد.
قسطی شدن روغن؛ راهکاری از سر اجبار
افزایش قیمت‌ها و کاهش توان خرید مردم، موجب رواج فروش اقساطی مواد غذایی شده است. برخی از فروشندگان، روغن‌های مایع و جامد را به صورت اقساطی و در دوره‌های پنج‌ماهه عرضه می‌کنند. این روش فروش که پیش از این بیشتر در کالاهای گران‌قیمت دیده می‌شد، اکنون به بازار مواد غذایی نیز سرایت کرده است.
یکی از نکات جالب توجه در این روش فروش، الزام خریداران به سپردن کارت یارانه به عنوان ضمانت نزد فروشگاه است. این شرایط، علاوه بر ایجاد مشکلاتی در دریافت یارانه‌های ماهانه، نگرانی‌هایی را درباره سوءاستفاده‌های احتمالی به همراه دارد. همچنین، این وضعیت نشان‌دهنده عمق مشکلات اقتصادی و کاهش توان خرید مردم است که حتی برای اقلام ضروری نظیر روغن خوراکی، نیاز به پرداخت اقساطی احساس می‌شود.
تغییر رفتار مصرف‌کنندگان؛ راهی به سوی جایگزین‌های ارزان‌تر
افزایش قیمت‌ها و کاهش عرضه، رفتار مصرف‌کنندگان را نیز تحت تأثیر قرار داده است. بسیاری از خانواده‌ها به دنبال جایگزین‌های ارزان‌تر برای روغن‌های خوراکی هستند یا میزان مصرف خود را کاهش داده‌اند. این تغییر رفتار می‌تواند به مرور زمان بر سلامت تغذیه‌ای خانوارها نیز تأثیر بگذارد، چرا که مصرف روغن‌های خوراکی از مهم‌ترین منابع تأمین کالری و مواد مغذی در رژیم غذایی بسیاری از ایرانیان است.همچنین، تغییر در الگوی خرید و مصرف روغن‌های خوراکی ممکن است بازارهای جدیدی برای محصولات جایگزین ایجاد کند. تولیدکنندگان دیگر، به‌ویژه در بخش روغن‌های ارگانیک یا محصولات محلی، ممکن است از این فرصت برای جذب مشتریان استفاده کنند. با این حال، این تغییرات در کوتاه‌مدت می‌تواند بر ثبات بازار تأثیر منفی داشته باشد.
فرصت یا تهدید برای تولیدکنندگان داخلی؟
خروج صافولا فرصتی را برای تولیدکنندگان داخلی ایجاد کرده تا سهم بیشتری از بازار را به دست آورند. با این حال، این امر به شرطی محقق می‌شود که تولیدکنندگان داخلی بتوانند نیاز بازار را با کیفیت مناسب و قیمت رقابتی تأمین کنند. در غیر این صورت، احتمال بروز کمبود در بازار و افزایش بیشتر قیمت‌ها وجود دارد.همچنین، تولیدکنندگان داخلی ممکن است با مشکلاتی نظیر تأمین مواد اولیه، نوسانات ارزی و هزینه‌های بالای تولید روبه‌رو شوند که می‌تواند رشد آن‌ها را محدود کند. در عین حال، این تولیدکنندگان باید تلاش کنند تا با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و ارتقای کیفیت محصولات، اعتماد مصرف‌کنندگان را جلب کنند و سهم خود را در بازار گسترش دهند.
تبعات اجتماعی و اقتصادی فروش اقساطی مواد غذایی
فروش اقساطی مواد غذایی و شرایط خاص آن، نشانه‌ای از فشار اقتصادی بر خانوارها و کاهش قدرت خرید مردم است. این وضعیت می‌تواند به افزایش نارضایتی عمومی منجر شود و پیامدهای اجتماعی نظیر کاهش اعتماد به سیاست‌های اقتصادی دولت و افزایش شکاف طبقاتی را به دنبال داشته باشد.از سوی دیگر، کاهش مصرف مواد غذایی اساسی ممکن است تبعاتی برای سلامت عمومی و هزینه‌های درمانی در آینده ایجاد کند. عدم دسترسی به روغن‌های خوراکی با کیفیت ممکن است منجر به مشکلات تغذیه‌ای، افزایش بیماری‌های مرتبط با سوءتغذیه و در نهایت، افزایش هزینه‌های درمانی در سطح ملی شود.
چه باید کرد؟ راهکارهایی برای برون‌رفت از بحران
خروج صافولا از ایران و تبعات آن بر بازار روغن‌های خوراکی، نشان‌دهنده ضرورت برنامه‌ریزی و مدیریت دقیق در این بخش است. دولت و نهادهای مسئول باید با حمایت از تولیدکنندگان داخلی، تأمین مواد اولیه و کنترل قیمت‌ها، از بروز بحران‌های بیشتر جلوگیری کنند. همچنین، تدوین سیاست‌هایی برای افزایش قدرت خرید مردم و کاهش فشار اقتصادی بر خانوارها، می‌تواند به بهبود وضعیت موجود کمک کند.در نهایت، افزایش شفافیت در بازار و نظارت بر روش‌های فروش، به‌ویژه فروش اقساطی، می‌تواند از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری کند و اعتماد مصرف‌کنندگان را افزایش دهد. توجه به این مسائل، نه‌تنها موجب ثبات در بازار روغن‌های خوراکی می‌شود، بلکه در بهبود وضعیت کلی اقتصاد کشور نیز نقش موثری خواهد داشت.