صونا سفیری مؤلف و مشاور حقوقی: در این یادداشت بر آن هستیم تا شرایط خرید و فروش وام و چگونگی انجام آن را بررسی نموده و بگوییم که آیا این عمل در قانون، جرم شناخته شده یا خیر و در صورت جرم انگاری، حکم مجازات آن چیست؟
به دلیل این که وام در حقیقت نوعی قرض است و مبلغی مشخص در مقابل دریافت اصل پول همراه با سودی تعیین شده از جانب بانک به متقاضی وام تعلق می‌گیرد، وام گیرنده بایستی بتواند تضمینی به بانک در راستای بازپرداخت اصل و سود پول قرض گرفته شده، تا زمان مشخص شده ارائه دهد. در حقیقت بانک‌ها به جهت اعطای تسهیلات وام به علت تضمین، شرایط سخت گیرانه ای دارند و به همین دلیل، عده زیادی از اشخاص نمی‌توانند ضامنی که کارمند دولت بوده یا فیش حقوقی معتبر داشته باشد را به بانک معرفی نموده و از تسهیلات وام استفاده کنند. معمولاً خرید و فروش وام در مورد انتقال امتیاز وام‌های قابل انتقال محقق می‌شود و چنانچه بر اساس قواعد و مقررات بانکی صورت پذیرد، قانونی بوده و قابل انجام است. تمامی بانک‌ها در راستای انتقال و خرید و فروش امتیاز وام، نسبت به نوع وام، شرایط خاصی را لحاظ کرده‌اند و دسته‌ای از وام‌ها را مطلقاغیر قابل انتقال دانسته و حکم مجازات خرید و فروش وام را برای انتقال دهنده آن در نظر گرفته‌اند.
حال سؤال این است که شرایط خرید و فروش وام یا انتقال وام چیست؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت که وام بانکی در زمره وام‌های قابل انتقال است. شخص فروشنده امتیاز وام به صورت قانونی و مشروع، اقدام به اخذ وامی که امتیاز آن قابل انتقال است از بانک کند. بیع نامه انتقال امتیاز بین خریدار و فروشنده با رعایت شرایط عمومی صحت قراردادها تنظیم شده باشد و انتقال امتیاز به بانک مربوطه اطلاع داده شود. هر دو طرف معامله در بانک اعطا کننده وام، حضور یافته و با ارائه مدارک، اقدام به ثبت انتقال امتیاز کنند. حال چنانچه این مسئله به طور غیرقانونی انجام شود، حکم مجازاتش چه خواهد بود؟
اما در اینجا سوالی که برای اشخاص واجد شرایط خرید و فروش و انتقال وام‌های قابل انتقال بانکی ممکن است طرح شود، این است که چگونگی انجام خرید و فروش وام یا انتقال امتیاز به چه شکل بوده و متقاضیان این امر، به چند روش، می‌توانند، اقدام به خرید و فروش یا همان انتقال امتیاز وام خویش نمایند؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت، چگونگی انتقال امتیاز وام یا همان خرید و فروش آن، طبق قوانین هر بانک و نیز نوع وام دریافتی، همچون وام ازدواج، وام تعمیرات مسکن و سایر وام‌ها فرق دارد. به صورت کلی، شیوه انتقال وام می‌تواند به طرق زیر انجام گیرد:
صلح و تعویض وثیقه، راجع به وام‌های مسکن که در این روش از چگونگی خرید و فروش وام یا همان انتقال امتیاز، شخص دارنده امتیاز وام مسکن بعد از دریافت مبلغی برای انتقال امتیاز وام خویش به خریدار وام، همراه خریدار به بانک مراجعه نموده و بوسیله تعویض وثیقه‌ای که بابت وام در رهن بانک بوده یا از طریق صلح وام به خریدار بعد از پرداخت قسط ماه جاری بانک، اقدام به انتقال امتیاز آن می‌کند.
انتقال امتیاز وام به حساب فرد دیگر که در این روش از چگونگی خرید و فروش وام یا همان انتقال امتیاز وام دارنده امتیاز وام مثل وام قرض الحسنه رسالت، بعد از دریافت مبلغی طبق انعقاد قرارداد انتقال امتیاز در راستای انتقال امتیاز وام خود، همراه خریدار آن به بانک عامل مراجعه کرده و بعد از سپری کردن مراحل قانونی و ارائه مدارک مورد نیاز، امتیاز وام به طور قانونی، به نام خریدار جدید منتقل می‌شود. گفتنی است که انتقال بعضی وام‌ها همچون وام جانبازی، ممکن بوده و با تعویض وثیقه انجام می‌گیرد ولی اکثر بانک‌ها در مراجعات متقاضیان انتقال از انجام این مسئله خودداری کرده و متقاضی را به سمت تسویه حساب کامل سوق می‌دهند که راه حل این امر پیگیری مسئله از راه مراجعه به اداره امور حقوقی بانک‌ها و اخذ دستور تشکیل پرونده برای شعبه است.
جرم انگاری خرید و فروش وام؛ آری یا خیر؟
همانگونه که می دانیم انتقال یا خرید و فروش وام فقط راجع به انتقال امتیاز وام مطرح است و صرفاً در وام‌هایی که امتیازشان از دیدگاه نظام بانکی قابلیت انتقال دارد. آن هم با رعایت شرایط و مراحل قانونی آن امکان پذیر است. اما سوالی که برای اکثر افراد پیش می‌آید این است که آیا خرید و فروش وام در مورد وام‌های غیر قابل انتقال، مثل وام ازدواج، وام جانبازان و یا وام فرزند آوری جرم است یا خیر؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت در قانون ایران این مسئله جرم انگاری نشده و در حقیقت چنانچه فردی اقدام به انتقال وام‌های غیرقابل انتقال کند هر چند مرتکب تخلف شده و خلاف تعهد خود با بانک، رفتار کرده است ولی مجرم شناخته نمی‌شود و صرفاً مسئول بازپرداخت اصل و سود پول و همچنین جبران خسارات ناشی از عهدشکنی خود است.
گفتنی است که چنانچه کسی با توسل به مانورهای متقلبانه، اقدام به کلاهبرداری کرده و با استفاده از اسناد و مدارک جعلی، شخص دیگری را فریب دهد و وی را متقاعد نماید که با پرداخت مبلغی، وامی را به او انتقال خواهد داد در حالی که هیچ وامی نداشته و فقط قصد فریب و دریافت وجه را داشته باشد به مجازات جرم کلاهبرداری محکوم خواهد شد.
در باره خرید و فروش وام و انتقال امتیاز آن پیشتر بیان کردیم که خرید و فروش انواع وام، مانند وام خرید مسکن در قانون، جرم انگاری نشده است ولی چنانچه بر اساس بخشنامه‌های بانکی، انتقال و خرید و فروش وامی ممنوع اعلام شود، شخص انتقال دهنده، موظف به جبران خسارت ناشی از این امر خواهد بود. طبق بخشنامه ۸۹/۱۳۴۱۳۷ بانک مرکزی، مصوب شهریور 1389 هر گاه مشتری اقدام به نقل و انتقال امتیاز تسهیلات غیر قابل نقل و انتقال نماید، مرتکب تخلف شده و علاوه بر فسخ شدن قرارداد او با بانک، مسئول جبران خسارات وارده به دلیل اقدامات خارج از تعهد خود، طبق قرارداد منعقده بین خود و بانک بوده و نیز اصل پول و سود آن را هم بایستی به بانک بازگرداند و در حقیقت این مسئولیت‌ها، حکم مجازات خرید و فروش وام و انتقال امتیاز وام‌های غیر قابل انتقال خواهد بود.
نتیجه اینکه امتیاز وام‌های بانکی به سهولت قابلیت انتقال و خرید و فروش ندارند بلکه چنانچه وام بانکی قابل انتقال باشد و طرفین، شرایط لازم و قانونی مانند تنظیم قرارداد صحیح خرید و فروش وام را رعایت کنند امتیاز وام به سادگی قابلیت انتقال به شخص دیگری را خواهد داشت. توجه به این نکته ضروری است که در صورت عدم رعایت شرایط قانونی واگذاری امتیاز وام، یک تخلف تحقق یافته و شخص متخلف ملزم به پرداخت مبلغ وام به علاوه سود معین آن و جبران تمامی خسارات وارده به بانک خواهد بود.