هلیا برزویی -فصل بهار و امتحانات دانش‌آموزان هنوز تمام نشده است، اما برخی مدارس تابلوی تکمیل ظرفیت را بر در‌ها آویخته‌اند! با نزدیک شدن به اتمام سال تحصیلی، روند ثبت‌نام مدارس دوباره به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خانواده‌ها تبدیل شده است. اغلب والدین میان تماس‌های پی‌درپی، جلسات معارفه و فرم‌های پیش‌ثبت‌نام، در جست و جوی مدرسه‌ای هستند که هم فرزندشان از کیفیت آموزشی بالایی برخوردار شود و هم با دخل‌وخرجشان جور دربیاید. اما این دو خواسته ساده، گویی دیگر به‌سختی کنار هم قرار می‌گیرند.
انتخاب مدرسه تا چندین سال پیش که خرج و مخارج از درآمد‌ها پیشی نگرفته بود و خدمات بیش از آنکه آموزشی باشد، رنگی از تجمل و برندینگ به خود نگرفته بود، روند چندان دشواری نبود، اما حالا در میان جدول شهریه‌ها، فرم‌های پیش‌ثبت‌نام و جلسات مصاحبه، تبدیل به چالشی سخت و پرهزینه شده است.
طبق اعلام احمد محمودزاده، رییس سازمان مدارس و مراکز غیردولتی و توسعه مشارکت‌های مردمی، شهریه مدارس غیر انتفاعی در سال گذشته (1403 – 1404) بین 10 تا 80 میلیون تومان مصوب شده بود. محمودزاده درباره میزان شهریه مدارس غیرانتفاعی در سال 1404_1405 نیز عنوان کرده است: «مطابق بررسی که کردیم، برخی شهریه‌ها در تهران بسیار پایین است، بنابراین تصمیم به ترمیم شهریه و افزایش کف شهریه گرفتیم. این اقدام برای اجرای طرح 30 ساعته شدن معلمان و ارتقاء کیفیت آموزشی ضروری است. کف شهریه در چهار سطح تعیین شده و کمترین آن 14 میلیون تومان است». با این حال آموزش و پرورش هنوز به صورت دقیق اعلام نکرده است که سقف شهریه مدارس چه میزان است، اما تجربه سالیان گذشته و مشاهدات میدانی از مناطق مختلف تهران نشان می‌دهد که این سقف عملا برای بسیاری از مدارس تنها یک عدد روی کاغذ است و برخی مدارس بدون اینکه منتظر شهریه مصوب آموزش و پرورش باشند، پرونده ثبت نام دانش‌آموزان در سال تحصیلی جدید را بسته‌اند.
ثبت‌نام میلیونی زیر سایه برند و لوکیشن
در یک مدرسه ابتدایی پسرانه در محله اقدسیه که بیش از 20 سال از تاسیس آن می‌گذرد، نگهبان مدرسه از پشت میز چوبی که در مقابل در ورودی قرار گرفته است، امکانات مدرسه را اینگونه مرور می‌کند: «دانش‌آموزان از ساعت 7 و 30 دقیقه صبح تا 13 در مدرسه حضور دارند. کلاس‌های فوق شامل زبان انگلیسی، رباتیک، ساخت لگو، کارگاه خلاقیت، خوشنویسی و نقاشی می‌شود. هر ماه هم یک اردوی تفریحی یا علمی و ورزشی داریم.»
او ضمن بیان اینکه ظرفیت هر کلاس 20 نفر است و هر پایه فقط یک کلاس وجود دارد، درباره میزان شهریه عنوان کرد: «علی الحساب شهریه پارسال که 42 میلیون تومان است را باید پرداخت کنید تا شهریه امسال که احتمالا افزایش 25 تا 30 درصدی پیدا می‌کند، از سوی آموزش و پرورش اعلام شود.»
وی همچنین در پاسخ به اینکه این شهریه ثابت است یا برای برنامه‌های فوق در طول سال مبالغی دریافت می‌شود، گفت: «هزینه کتاب، اردوها، فرم مدرسه یا اگر در مواردی نیاز به فتوکپی و تکثیر باشد، هزینه جدایی دریافت می‌شود.»
حجاب کامل خانواده، از شروط ثبت‌نام یک مدرسه غیرانتفاعی
چند خیابان آن طرف‌تر، در محله چیذر یک خانم چادری پشت میز دفتر قدیمی مدرسه نشسته است. او درباره شرایط این مدرسه پسرانه در مقطع ابتدایی، به خبرنگار اقتصاد 24 گفت: «ساعت تحصیلی دانش‌آموزان ما از 7 و 40 دقیقه صبح شروع می‌شود تا ساعت 3 ظهر. اولیا دانش‌آموزان ما یکدست مذهبی و چادری هستند. البته چادری بودن جزو شرایط نیست، اما باید حجاب کامل داشته باشند.»مدیر مدرسه درباره کلاس‌های فوق‌برنامه نیز می‌گوید: «برای پایه اول کلاس‌های کامپیوتر و ژیمناستیک را داریم. برای پایه سوم به بالا هم کلاس‌های خوشنویسی، رباتیک، قرآن و پرورشی را در نظر گرفته‌ایم. البته هر روز صبح با همه بچه‌ها حفظ قرآن تمرین می‌شود. ضمن اینکه ما در مدرسه کلاس آموزش زبان نداریم چراکه هرکدام از دانش‌آموزان معمولا در آموزشگاه‌های آزاد، زبان انگلیسی را فرا می‌گیرند.»او در ادامه با اشاره به آموزش‌های مذهبی در مدرسه مذکور، عنوان می‌کند: «نماز، وضو، ذکر و سایر احکام از کلاس سوم آموزش داده می‌شود و برایشان جشن نماز گرفته می‌شود. ضمن اینکه جشن اعیاد و سوگواری ایام وفات هم به صورت عمومی برگزار می‌کنیم.»این مدیر مدرسه درباره جمعیت هر کلاس و میزان شهریه مدرسه هم بیان می‌کند: «ظرفیت هر پایه 10 الی 15 نفر است. شهریه را فعلا به نرخ سال گذشته که 48 میلیون و 500 هزار تومان است باید پرداخت کنید تا نرخ مصوب امسال که قطعا افزایش بیش از 40 درصدی خواهد داشت، مشخص شود.»
روایت والدین از میزان شهریه فرزاندانشان، اما بیش از این ارقام است. یکی از مادران که دو فرزندش در مقطع ابتدایی در محدوده قیطریه تحصیل می‌کنند، به اقتصاد 24 می‌گوید: «من بیشتر مدارس منطقه یک را قیمت گرفتم و شهریه‌شان از 180 میلیون به بالا شروع می‌شود. شهریه مدرسه یکی از فرزاندانم سال گذشته 90 میلیون تومان بود که برای سال تحصیلی جدید به 180 میلیون تومان رسیده است. شهریه مدرسه فرزند دیگرم هم از 120 میلیون تومان به 175 میلیون تومان افزایش پیدا کرده آن هم علی الحساب؛ یعنی امکان دارد بیشتر هم شود. تازه این ارقام بدون احتساب هزینه کتاب، ناهار، لباس و سرویس مدرسه هست.»مادر این دو دانشآموز با اشاره به شهریه سنگین مدارس برای برخی از خانواده‌های طبقه متوسط جامعه می‌گوید: «تعدادی از اطرافیان من به دلیل شهریه بالا ناچار شدند مدرسه فرزندان خود را به مدارس سما تغییر دهند. مدرسه سما در خیابان شریعتی که وابسته به دانشگاه آزاد است از 60 میلیون به 80 میلیون تومان رسیده که در مقایسه با مدارس غیرانتفاعی پایین‌تر است.»او کلاس‌های فوق برنامه مدارس دو فرزندش را اینگونه نام می‌برد: «کلاس‌های زبان، رایانه، رباتیک، پرلز، مهارت‌های زندگی، ریاضی پیشرفته و خوشنویسی را دارند.»برخی مدارس پر متقاضی حتی مرحله‌ای تحت عنوان پیش‌ثبت‌نام اینترنتی برگزار می‌کنند. بدین صورت که والدین ابتدا باید فرم‌هایی را به‌صورت آنلاین پر کنند، سپس مدرسه با آنها تماس گرفته و جلسه حضوری با خانواده برگزار می‌شود. در مرکز شهر هم مدارسی هستند که از قافله شهریه‌های نجومی مدارس منطقه یک و پیچ و خم مراحل ثبت‌نام مدارسی که نامشان تبدیل به برند شده است، عقب نمانده‌اند. یکی از مدارس ابتدایی دخترانه، حوالی میدان فاطمی به خبرنگار اقتصاد 24 می‌گوید: «شما باید به صورت اینترنتی مرحله پیش‌ثبت‌نام را انجام می‌دادید. در حال حاضر ظرفیت ما تکمیل شده است و کمتر از یک درصد احتمال دارد که ظرفیتی خالی شود». با این حال کادر اداری مدرسه درباره شرایط و امکانات مدرسه اینگونه توضیح می‌دهد: «دانش‌آموزان از ساعت 7 و 45 دقیقه صبح تا ساعت 14:15 ظهر کلاس دارند. هر کدام از خانواده‌ها هم که بخواهند می‌توانند در کلاس‌های بعد از مدرسه (After School) ثبت نام کنند که هزینه‌اش جدا از شهریه دریافت می‌شود.»
وی در ادامه درباره کلاس‌های فوق برنامه هم بیان می‌کند: «زبان انگلیسی و فرانسه، کدنویسی و مهارت‌های زندگی را برای بچه‌ها برگزار می‌کنیم. هر ماه هم اردو‌های درون شهری به مکان‌های تفریحی مثل پارک، سینما، موزه و… داریم.»
معاون این مدرسه از اعلام شهریه دقیق به دلیل تکمیل ظرفیت سر باز می‌زند، اما می‌گوید کمتر از 100 میلیون تومان نیست.مادر دیگری از افزایش 58 درصدی شهریه مدرسه فرزندش که در مقطع ابتدایی و در محدوده نارمک تحصیل می‌کند، به اقتصاد 24 می‌گوید: «سال گذشته 60 میلیون پرداخت می‌کردیم که این رقم امسال به 95 میلیون تومان رسیده است. این رقم در بین مدارس ابتدایی این منطقه تقریبا نرمال بوده است؛ به عنوان مثال یکی از دوستان من در تهران‌پارس 120 میلیون تومان برای شهریه فرزندش پرداخت کرده، اما به نسبت تعداد کلاس‌های فوق برنامه کمتری دارند. درواقع، چون مدرسه اجاره‌ای بوده، هزینه آن را روی شهریه کشیده‌اند. ضمن اینکه هزینه‌های جانبی هم از آنها دریافت می‌کنند. ولی مدرسه فرزند من که 95 میلیون تومان دریافت کرده‌اند دیگر در طول سال مبالغ دیگری از ما نمی‌خواهند.»
به محاق رفتن عدالت آموزشی در ایران
گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهند که نابرابری در دسترسی به آموزش باکیفیت در ایران، به‌ویژه در مناطق روستایی و برای اقشار کم‌درآمد، همچنان وجود دارد. در سال 2024، ضریب جینی آموزشی ایران که نشان‌دهنده میزان نابرابری در دسترسی به آموزش است، حدود 35 ارزیابی شده است. این عدد نشان می‌دهد که در کشور ما، فرصت‌های آموزشی به‌طور یکنواخت توزیع نمی‌شود و اقشار مختلف جامعه به‌ویژه در مناطق کم‌درآمد، به امکانات آموزشی باکیفیت دسترسی ندارند.