تقی خانی-روزنامه نگار: تورم و رکود دو آفتی هستند که طی سالهای اخیر بر جان بازارها افتاده و بنا بر آمارها بسیاری از کالاهای مصرفی با عدم تقاضا روبرو هستند.
به گزارش «نقش اقتصاد»، طی ماه های اخیر و بر اثر تورم بالا بسیاری از محصولات روی دست فروشندگان مانده و تقاضایی برای خرید وجود ندارد.
ادامه این روند بسیاری از کسب و کارها را با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد. وضعیتی که تولیدکنندگان را به مرز تعطیلی و تعدیل نیرو رسانده است.
طی ماه‌های اخیر، کاهش مستمر قدرت خرید خانوارها به یکی از جدی‌ترین چالش‌های اقتصاد ایران تبدیل شده است. بر اساس داده‌های رسمی، افزایش تورم و رکود مزمن در بازار کار سبب شده که درآمد واقعی مردم کاهش یابد و بسیاری از خانوارها از خرید کالاها و خدمات غیرضروری صرف‌نظر کنند. این تغییر رفتار مصرفی، پیامدهای مستقیمی برای تولیدکنندگان و بنگاه‌های صنعتی کشور به همراه داشته است.
حمید رضایی، کارشناس اقتصاد کلان و استاد دانشگاه تهران با اشاره به ارتباط مستقیم میان قدرت خرید و رونق تولید گفت:وقتی مردم توان خرید ندارند، طبیعی است که تقاضا برای کالاهای مصرفی کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه، کارخانه‌ها با انباشت کالا در انبار روبه‌رو می‌شوند و برای جلوگیری از زیان، خط تولید را متوقف یا تعدیل نیرو انجام می‌دهند. این همان چرخه معیوبی است که رکود را تشدید می‌کند.
وی افزود:افزایش تقاضا تنها راه ممکن برای بازگرداندن حرکت به چرخ تولید است. نمی‌توان از تولیدکننده خواست ظرفیت خود را بالا ببرد در حالی‌که خریداری برای محصولاتش وجود ندارد. سیاست‌گذاران باید ابتدا توان خرید خانوار را احیا کنند تا تولیدکننده انگیزه و قدرت ادامه کار را پیدا کند.
رضایی در ادامه تأکید کرد که «اعتماد به ثبات اقتصادی» عامل کلیدی در بازگشت تقاضاست ادامه داد: اگر مردم احساس کنند قیمت‌ها روز‌به‌روز بالا می‌رود، خرید خود را به تعویق می‌اندازند. اما اگر دولت بتواند تورم را مهار و بازار را باثبات کند، تقاضا به‌صورت طبیعی برمی‌گردد. هیچ عاملی مانند ثبات، محرک مصرف نیست.
به گفته‌ی این اقتصاددان، تجربه کشورهای مختلف نشان داده است که افزایش دستمزد متناسب با تورم، کاهش هزینه‌های جانبی تولید و تسهیل دسترسی مردم به وام‌های خرد می‌تواند چرخه تقاضا را مجدداً فعال کند.
در شرکت‌های کوچک تعدیل نیرو یا کاهش ساعات کاری داشتیم
نسرین اوجاقی ،دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی گفت: وقتی میزان تقاضای مردم کاهش پیدا‌می‌کند اولین چیزی که از بین می‌رود شرکت‌های کوچک هستند.در شرکت‌های کوچک تعدیل نیرو یا کاهش ساعات کاری داشتیم.
راهکارهای پیشنهادی برای افزایش تقاضا و رونق تولید
طبق بررسی کارشناسان اقتصادی، مهم‌ترین گام‌ها برای ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا عبارت‌اند از،افزایش حقوق و دستمزدها به تناسب نرخ واقعی تورم؛کاهش نرخ بهره بانکی و ارائه وام‌های مصرفی هدفمند به خانوارهای کم‌درآمد؛حمایت مالیاتی از تولیدکنندگان داخلی برای جلوگیری از افزایش هزینه نهایی کالاها؛کنترل قیمت‌ها و مهار تورم با نظارت مؤثر و سیاست پولی انضباطی و ایجاد اعتماد اقتصادی از طریق ثبات نرخ ارز و پایدارسازی بازار کار است.
بررسی روند تولید کالاهای منتخب صنعتی و معدنی در نیمه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد که بخش تولید لوازم خانگی با کاهش محسوسی مواجه شده است. این افت را می‌توان نشانه‌ای از کند شدن موتور رشد صنعتی کشور در یکی از بخش‌های پرمصرف و اشتغال‌زا دانست.
کاهش تولید لوازم خانگی، علاوه بر آنکه بازتابی از وضعیت نامطلوب تقاضای داخلی است، ریشه در مجموعه‌ای از عوامل ساختاری و کوتاه‌مدت دارد.
آنطور که روز گذشته اقتصاد نیوز نوشته است بازار کالاهای دست‌دوم در سال 1404 رونق بی‌سابقه‌ای گرفته و خرید موبایل، لپ‌تاپ، لباس و خودرو کارکرده به انتخابی عقلانی و اقتصادی تبدیل شده است.
به گفته فعالان این بخش از یک سو، نوسانات نرخ ارز و دشواری در تأمین قطعات و مواد اولیه وارداتی، هزینه تمام‌شده تولید را به‌شدت افزایش داده و حاشیه سود بنگاه‌ها را کاهش داده است. از سوی دیگر، رکود نسبی بازار داخلی و کاهش قدرت خرید خانوارها، انگیزه تولیدکنندگان برای حفظ یا افزایش ظرفیت تولید را تضعیف کرده است. در کنار این عوامل، محدودیت‌های نقدینگی، افزایش نرخ بهره بانکی، و سیاست‌های غیرمنعطف در حوزه واردات و صادرات نیز به تشدید وضعیت رکودی در این صنعت دامن زده‌اند.
نتیجه این روند، تأثیر دوگانه بر بازار مصرف و بخش صنعت را به همراه داشته است. به طوری که از یک‌سو، کاهش عرضه منجر به رشد قیمت و کاهش رقابت در بازار شده و از سوی دیگر، بخشی از ظرفیت‌های تولیدی و اشتغال در این حوزه بلااستفاده مانده است. تداوم این وضعیت، در صورت نبود اصلاحات سیاستی و حمایتی، می‌تواند به تضعیف جایگاه صنعت لوازم خانگی در سبد تولید صنعتی کشور بینجامد و زمینه را برای افزایش واردات و خروج ارز فراهم کند.
بررسی ترکیب محصولات لوازم خانگی نشان می‌دهد که در میان اقلام اصلی این گروه، بیشترین کاهش تولید در نیمه نخست سال جاری به انواع «تلویزیون» اختصاص داشته است. این افت چشمگیر را می‌توان ناشی از کاهش تقاضای مصرفی در بخش کالاهای غیرضروری، رقابت شدید برندهای خارجی در بازار غیررسمی، و افزایش قیمت قطعات الکترونیکی دانست.
در رتبه بعدی، «ماشین لباسشویی» با کاهش محسوس تولید روبه‌رو بوده که بخشی از آن به دلیل رشد هزینه‌های مونتاژ، محدودیت در تأمین موتور و قطعات وارداتی، و نیز کاهش قدرت خرید خانوارهاست. همچنین، «یخچال و فریزر» با وجود جایگاه ضروری‌تر در سبد مصرفی خانوار هم از افت تولید مصون نمانده و این امر نشان‌دهنده فشار گسترده‌تری است که بر کل زنجیره تولید لوازم خانگی وارد آمده است. در میان محصولات مورد بررسی در نیمه نخست سال جاری «کولر آبی» تنها محصولی است که رشد اندک تولید داشته است.
دبیرکل پیشین اتاق بازرگانی تهران می گوید: حرکت در مسیر پذیرش استانداردهای بین‌المللی و اصلاحات ساختاری، اقدامی مثبت و ضروری برای کشور است و به تدریج می‌تواند زمینه‌ساز رشد پایدار و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی شود.
دلایل افت تولید لوازم‌خانگی
با توجه به داده‌های وزارت صنعت، این سوال مطرح می‌شود که دلیل این افت تولید چیست و آیا این روند تاثیری بر بازار داشته است؟
اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه لوازم خانگی اتاق اصناف، در این خصوص به نکته مهمی اشاره می‌کند و به اقتصادنیوز می‌گوید: در شرایط کنونی، مردم توان خرید کالا را ندارند؛ این در حالی است که هیچ کمبودی در بازار مشاهده نمی‌شود.وی در خصوص اینکه چرا تولید لوازم خانگی کاهشی شده افزود: این افت تولید به‌خاطر همان افزایش تولید بی‌رویه‌ای است که در گذشته داشتیم، در حالی که هیچ‌گونه صادراتی انجام نشد. در واقع، بازار اشباع شد بدون آنکه مسیر صادرات برای تولیدکنندگان فراهم شود.اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه لوازم خانگی، در ادامه به این نکته اشاره کرد که «دولت طرحی را برای صادرات محصولات لوازم خانگی در دستور کار قرار داد و به منظور اجرای این برنامه، تولید لوازم خانگی را بالا برد».وی افزود: هدف از این سیاست، توسعه صادرات و ورود ارز به کشور بود، اما در عمل، به‌دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌های صادراتی و مشکلات ارزی، بخش عمده‌ای از تولیدات در بازار داخلی باقی ماند و همین مسئله موجب اشباع بازار و کاهش تقاضا شد.
پازوکی در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که نرخ ارزی که به تولیدکننده اعلام می‌کنند، در زمان صادرات با محدودیت‌هایی همراه است؛ به‌گونه‌ای که مشخص می‌شود این ارز باید از کدام مسیر یا «دالان» وارد شود و سپس به دولت فروخته شود.
وی تصریح می‌کند: این‌ها مسائلی است که تولیدکننده و دولت درباره آن چانه‌زنی می‌کنند و همین موضوع گاهی روند صادرات و تصمیم‌گیری تولیدکنندگان را با چالش مواجه می‌سازد.پازوکی تصریح کرد: مواد اولیه با قیمت دلار خریداری می‌شود. این مسائل بین دولت و تولیدکننده همیشه محل مذاکره است. طبیعی است که در ابتدا باید افزایش تولید صورت می‌گرفت تا نیاز داخل تأمین شود، یعنی دیگر نیازی به واردات نباشد. البته سلیقه‌ها متفاوت است و موضوع واردات بحث جداگانه‌ای دارد.وی ادامه داد: امروز به خاطر همان عدم صادرات، تورم موجود، و نداشتن قدرت خرید مردم، بازار به قول ما کاسبان راکد شده است. برای همین تولیدکننده دیگر مثل گذشته اگر دو شیفت کار می‌کرد، حالا فقط یک شیفت کار می‌کند.پازوکی در خصوص اینکه این اتفاق برای صنعت خودرو هم اتفاق افتاده عنوان کرد: بله، دقیقاً. اتفاقی که در صنعت خودرو افتاده، در لوازم خانگی هم دیده می‌شود یا در حال وقوع است. می‌دانید چرا؟ چون قیمت‌ها آن‌قدر بالا رفته که دیگر خریدار جدید پیدا نمی‌شود. خریدار زمانی وارد بازار می‌شود که پول در جیبش باشد. وقتی منِ مصرف‌کننده پول ندارم، فقط یکی دو فروشگاه ممکن است بگویند «بخریم»، اما نمی‌توانم بفروشم.وی افزود: نتیجه این می‌شود که مردم صبر می‌کنند تا کالای فعلی‌شان کاملاً از کار بیفتد، بعد سراغ خرید نو بروند. یا وقتی مجبور شوندوسایل نو تهیه کنند. پازوکی در خصوص اینکه آیا کاهش تقاضا منجر به رشد خرید فروش لوازم دست دوم شده است عنوان کرد: خرید و فروش لوازم دست دوم هم آن‌چنان رونق نگرفته، بلکه بیشتر تعمیرگاه‌ها و تعمیرکاران هستند که بازارشان رونق پیدا کرده است.
پازوکی در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که به طور کلی، الگوی افت تولید در این گروه از کالاها حاکی از آن است که بازار لوازم خانگی درگیر ترکیبی از رکود تقاضا و چالش‌های عرضه است؛ وضعیتی که در صورت تداوم، می‌تواند ظرفیت رقابتی تولیدکنندگان داخلی را در برابر واردات تضعیف کند.