سارینا سیف روزنامه نگار: تشدید بحران کمبود گاز، انتظارات برای توجه ویژه دولت به جذب سرمایه در این حوزه را بالا برده است. اما ناترازی و کمبود گاز نه‌تنها در روزهای سرد امسال مسجل است، بلکه منابع حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز در لایحه بودجه سال آینده هم نامشخص مانده تا از همین حالا تشدید ناترازی گاز در سال آینده هم پیش‌بینی‌پذیر باشد. به نظر می‌رسد تنظیم‌کنندگان لایحه بودجه نتوانسته‌اند به تخمین دقیقی از منابع و سرنوشت درآمدهای نفتی و گازی در سال آینده داشته باشند.
کمبود گاز در کشوری که دومین ذخایر گاز طبیعی جهان را دارد، شاید روزی از عجایب به حساب می‌آمد، اما دولتمردان ایرانی در سال‌های گذشته این موضوع را به امری طبیعی تبدیل کرده‌اند و نشان داده‌اند که اگر روزی مدیریت یک صحرا را بر عهده بگیرند، این ظرفیت را دارند گفته میلتون فریدمن، نوبلی است فقید اقتصاد، را محقق سازند و آن‌جا را با کمبود شن مواجه سازند.
حال پس از گذشت 35 سال از خروج ایران از شرایط جنگ نظامی با عراق، بار دیگر کشور به شرایط دهه 60 بازگشته و سومدیریت در حوزه گاز و انرژی باعث شده تا نیروگاه‌های برق هم در روزهای سرد سال سوختی برای مصرف نداشته باشند.
اتفاقی که باعث شده تا ایرانیان در کنار پیگیری لحظه‌ای نرخ ارز، تنش‌های ایران و اسرائیل، تصمیمات خلق‌الساعه دولت، بحران‌های اجتماعی و … با موضوع جدید دیگری مواجه شوند و صبح به صبح در رسانه‌ها پیگیر برنامه دولت برای خاموشی‌های منظم باشند.
گرچه تصمیم دولت برای خاموشی برنامه‌ریزی‌شده صنایع و شبکه خانگی عمق بحران انرژی در ایران را به تصویر می‌کشد، اما به نظر می‌رسد دولت همچنان برنامه دقیقی برای جذب سرمایه در این حوزه ندارد و حتی در لایحه بودجه سال آینده نتوانسته برآورد دقیقی از درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز و نحوه سرمایه‌گذاری آن داشته باشد.در همین زمینه پیش‌بینی بسیاری از کارشناسان ازجمله هاشم اورعی، رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران، نشان می‌دهد که کسری گاز در سال آینده به 300 میلیون تا 350 میلیون مترمکعب خواهد رسید.او در گفتگو با عصر ایران متذکر شده است که احتمالاً ناترازی مازوت هم یکی از دلایل دستور توقف مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها بوده و صرفاً مسئله نگرانی برای محیط زیست و سلامت مردم در اولویت دولت قرار نداشته است.مرکز پژوهش‌های مجلس نیز با انتشار گزارشی تحت عنوان بررسی لایحه بودجه سال 1404 کشور، نکات جالب توجهی را در همین زمینه یادآور شده است.بنا بر این گزارش، به دنبال ناترازی گاز در سال‌های اخیر، میزان مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌های حرارتی افزایش یافته است. از سوی دیگر، ذخایر گازوئیل و نفت کوره نیروگاه‌ها در شش ماهه اول 1403 نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش پیدا کرده و افزایش ناترازی گاز و نبود امکان تأمین سوخت مایع جایگزین، منجر به کمبود برق در زمستان شده است.
بلاتکلیفی منابع توسعه زیرساخت‌های نفت و گاز
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است که تکالیف برنامه هفتم توسعه جهت رفع ناترازی رو به گسترش انرژی، به‌طور کامل پوشش داده نشده‌اند. از مصادیق آن می‌توان به تخصیص نیافتن منابع، مصارف، ردیف درآمدی و هزینه‌ای برای حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی و حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز اشاره کرد.جهت رفع ناترازی انرژی از سمت افزایش تولید، در برنامه هفتم توسعه، حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز به‌منظور تأمین مالی این طرح‌ها ایجاد شده‌است. اما در لایحه ارائه‌شده نه‌تنها به منابع، مصارف، ردیف درآمدی و هزینه‌ای برای این حساب پرداخته نشده، بلکه از متن لایحه چنین برداشت می‌شود که منابع این حساب صرفاً از محل افزایش تولید بیش از سه میلیون و 750 هزار بشکه نفت خان در روز و صادرات بیش از 16 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی خواهد بود.لازم به ذکر است که طرح تعویض بخاری‌های گازی که سهم قابل‌توجهی در کاهش ناترازی گاز دارد، باید از محل حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی تأمین مالی شود. حسابی که منابع آن مشخص نشده است.بلاتکلیفی این منابع، تنها مربوط به حساب بهینه‌سازی انرژی و حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز نیست و بی‌توجهی به تعیین ردیف اعتبارات برای طرح ذخیره‌سازی گاز طبیعی که در برنامه هفتم توسعه مطرح شده نیز از نقاط ضعف لایحه از منظر بخش انرژی است.
مشخص نشدن منابع این حساب‌ها می‌تواند یک علت داشته باشد؛ آن هم این است که درآمد دولت در سال آینده مشخص نیست!
هدف دور از انتظار صادرات نفت‌خام و میعانات‌گازی در لایحه بودجه 1404
بنا بر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، از مجموع حدود 2107 هزار میلیارد تومان درآمدهای نفتی دیده شده در لایحه بودجه 1404 که سهم 35 درصدی از کل منابع عمومی بودجه دارد، حدود 509 هزار میلیارد تومان به عنوان سهم دولت از درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و گاز طبیعی دیده شده است.اگر لایحه بودجه سال آینده مانند قوانین بودجه سالیان اخیر استاندارد شود، سهم درآمدهای نفتی دولت از بودجه عمومی معادل 15 درصد خواهد بود که این رقم در سال گذشته 23 درصد بوده است.با توجه به میزان تولید فعلی نفت‌خام، برآورد هدف تولید سه میلیون و 750 هزار بشکه نفت‌خام محل تردید است. همچنین صادرات نفت‌خام و میعانات‌گازی مجموعاً یک میلیون و 850 هزار بشکه در روز در نظر گرفته شده که سهم دولت یک میلیون و 250 هزار بشکه در روز است. اما با توجه به گزارش مرکز پژوهش‌ها، تحقق این مورد نیز دور از انتظار خواهد بود.
درآمد دولت از صادرات نفت و گاز در سال آینده چقدر خواهد بود؟
علاوه بر وضعیت تولید نفت کشور، با بررسی پیش‌بینی‌ها از بازار نفت برای سال آتی، احتمال کاهش میزان صادرات نفت ایران نیز وجود دارد. پیش‌بینی می‌شود سناریوهای کمینه، بیشینه و قیمت محتمل نفت صادراتی ایران برای سال بعد به‌ترتیب برابر 53، 75 و 63 دلار در هر بشکه و میزان صادرات کمتر از حجم در نظر گرفته شده در لایحه بودجه باشد.در سناریو محتمل، یعنی با قیمت هر بشکه نفت معادل 63 دلار و میزان صادرات 1.1 میلیون بشکه در روز و صادرات گاز مطابق فرضیات لایحه بودجه، درآمدهای دولت از صادرات نفت‌خام، میعانات‌گازی و خالص صادرات گاز طبیعی معادل 459 هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود. این ارقام در سناریوهای کمینه و بیشینه این رقم به‌ترتیب برابر 370 همت و 696 هزار میلیارد تومان خواهد بود.از کل میزان صادرات صورت‌گرفته نیز 550 هزار بشکه در روز سهم نیروهای مسلح و طرح‌های خاص است. سهم ریالی نیروهای مسلح و طرح‌های خاص مجموعاً برابر با 687 همت معادل 12.4 میلیارد دلار خواهد بود.
