محمد جواد خلیلی روزنامه نگار: نهضت ملی مسکن در ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین طرح‌ها برای رفع بحران مسکن در کشور طراحی شده است اما با چالش‌هایی متعدد روبه‌رو است که روند اجرایی آن را با مشکلات جدی مواجه کرده است. در این گزارش به بررسی مهم‌ترین چالش‌های این طرح پرداخته می‌شود.
کمبود زمین مناسب
به گزارش نقش اقتصاد، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات نهضت ملی مسکن کمبود زمین‌های مناسب برای ساخت مسکن است. در بسیاری از مناطق شهری و حاشیه شهرها، زمین‌هایی که برای پروژه‌های مسکن ملی مناسب باشد، به‌ویژه در داخل بافت‌های شهری یا مناطق نزدیک به مراکز اقتصادی، به دلیل قیمت بالای زمین یا مشکلات مالکیتی در دسترس نیستند. بر اساس برخی آمارها، مساحت زمین‌های مناسب برای ساخت مسکن در استان‌های پرجمعیت مانند تهران و اصفهان به شدت محدود است و این باعث می‌شود که طرح‌های مسکن ملی بیشتر در مناطق دور از شهرها و در مناطق کم‌تراکم اجرا شوند. این مسئله نه تنها موجب کاهش جذابیت پروژه‌ها برای متقاضیان می‌شود بلکه هزینه‌های تأمین زیرساخت‌ها مانند جاده، برق، آب و فاضلاب را نیز به شدت افزایش می‌دهد.
کمبود منابع مالی
تأمین منابع مالی برای اجرای پروژه‌های نهضت ملی مسکن یکی دیگر از مشکلات جدی است. دولت برای تأمین هزینه‌های ساخت مسکن و همچنین تسهیلات بانکی برای متقاضیان با مشکلات زیادی مواجه است. در حالی که در سال‌های اخیر تورم به طور مداوم روند افزایشی داشته است منابع مالی اختصاص‌یافته به این طرح‌ها به شدت محدود است. این مشکل به‌ویژه در شرایطی که دولت با تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی داخلی روبه‌رو است، تشدید شده است. در حال حاضر بسیاری از پروژه‌های مسکن ملی به دلیل کمبود بودجه یا تأمین نشدن منابع مالی از سوی بانک‌ها با تأخیر مواجه هستند. به عنوان مثال در برخی از پروژه‌ها تأمین تسهیلات بانکی برای متقاضیان با نرخ بهره بالا و شرایط پیچیده‌ای روبه‌روست که موجب کاهش دسترسی اقشار کم‌درآمد به این تسهیلات می‌شود.
تورم و افزایش هزینه‌ها
تورم بالا و نوسانات شدید قیمت مصالح ساختمانی یکی دیگر از چالش‌های جدی نهضت ملی مسکن است. هزینه‌های ساخت‌وساز به‌ویژه در بخش مصالح ساختمانی در چند سال گذشته به طور قابل توجهی افزایش یافته است. برای مثال قیمت فولاد و سیمان در سال‌های اخیر بیش از ۴۰ درصد افزایش داشته است که این امر باعث شده تا بسیاری از پروژه‌های مسکن با افزایش هزینه‌ها مواجه شوند. علاوه بر این در برخی مناطق به دلیل مشکلات مربوط به تأمین مصالح داخلی و واردات، هزینه‌های ساخت به شدت افزایش یافته است. این مسائل باعث شده که بسیاری از پروژه‌ها با تأخیر روبه‌رو شوند و برخی پروژه‌ها نیز به دلیل عدم تأمین منابع مالی برای خرید مصالح لازم متوقف شوند. تأمین مصالح ساختمانی یکی از ارکان اصلی در اجرای پروژه‌های مسکن است اما در حال حاضر این مسئله با چالش‌های زیادی مواجه است. مشکلات اقتصادی، تحریم‌ها و محدودیت‌های واردات به شدت بر تأمین مصالح ساختمانی تأثیر گذاشته است. برای مثال، قیمت سیمان و فولاد که جزو مصالح اساسی در صنعت ساختمان هستند، تحت تأثیر تحریم‌ها و کمبود عرضه داخلی افزایش یافته است. این افزایش قیمت‌ها باعث شده که هزینه‌های ساخت مسکن به‌طور چشمگیری بالا رود. همچنین، برخی پیمانکاران به دلیل عدم تأمین به موقع مصالح، قادر به ادامه پروژه‌ها نیستند که این امر باعث تأخیر در تکمیل پروژه‌ها و افزایش زمان تحویل واحدهای مسکونی می‌شود.
محدودیت در تأمین نیروی کار ماهر
صنعت ساخت‌وساز به نیروی کار ماهر و متخصص نیاز دارد اما در حال حاضر این بخش نیز با مشکلاتی مواجه است. در بسیاری از مناطق، کمبود نیروی کار ماهر در بخش ساختمان وجود دارد که این امر باعث افزایش هزینه‌ها و تأخیر در تکمیل پروژه‌ها می‌شود. علاوه بر این، برخی از کارگران متخصص در صنعت ساختمان به دلیل مشکلات اقتصادی و دستمزد پایین از این بخش مهاجرت کرده‌اند و در نتیجه پروژه‌ها با کمبود نیروی کار مواجه شده‌اند. این مشکل به‌ویژه در پروژه‌های بزرگتر که نیاز به مهارت‌های خاص دارند به وضوح دیده می‌شود. به عنوان مثال در برخی از پروژه‌های مسکن ملی، تأخیر در ارائه خدمات از سوی پیمانکاران به دلیل نبود نیروی کار ماهر موجب شده که زمان تحویل واحدها افزایش یابد.
چالش‌های اجتماعی و فرهنگی
یکی از موانع مهم در اجرای نهضت ملی مسکن، مشکلات اجتماعی و فرهنگی است که در برخی مناطق باعث کاهش استقبال از پروژه‌ها می‌شود. به‌ویژه در مناطق حاشیه‌ای و دور از مرکز شهر، مردم تمایلی به زندگی در این مناطق جدید ندارند. این موضوع به دلایل مختلفی از جمله کمبود امکانات رفاهی، نبود خدمات عمومی و اجتماعی و احساس دوری از محیط شهری به وجود می‌آید. برای مثال در برخی از پروژه‌های مسکن ملی که در حومه شهرها ساخته شده‌اند متقاضیان به دلیل دوری از مراکز تجاری، آموزشی و درمانی از سکونت در این مناطق خودداری کرده‌اند. این مشکلات اجتماعی و فرهنگی می‌تواند موفقیت پروژه‌ها را تهدید کند و باعث شود که بسیاری از واحدهای مسکونی ساخته‌شده خالی بمانند.
دشواری در هماهنگی بین دستگاه‌ها
عدم هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و نهادهای دولتی یکی دیگر از مشکلاتی است که بر روند اجرای نهضت ملی مسکن تأثیر گذاشته است. نبود هماهنگی مؤثر در تخصیص منابع مالی، تأمین زیرساخت‌ها و اجرای پروژه‌ها باعث تأخیر در تکمیل طرح‌ها و استفاده ناکارآمد از منابع شده است. در بسیاری از پروژه‌ها، اختلافات بین وزارتخانه‌ها و نهادهای محلی باعث شده که پروژه‌ها با کندی پیش بروند و در برخی موارد حتی متوقف شوند. برای مثال در برخی مناطق، هماهنگی نامناسب میان وزارت راه و شهرسازی و سازمان‌های دیگر باعث تأخیر در تأمین زمین‌های لازم برای پروژه‌ها شده است. این مشکلات مدیریتی، به‌ویژه در پروژه‌های بزرگ می‌تواند زمان اجرای طرح‌ها را طولانی کرده و هزینه‌ها را افزایش دهد.
جمع بندی
نهضت ملی مسکن به‌عنوان یک طرح کلان برای رفع بحران مسکن در ایران، با چالش‌های جدی روبه‌رو است. کمبود زمین، مشکلات مالی، تورم، کمبود نیروی کار متخصص و مسائل اجتماعی و فرهنگی، همگی از موانع مهم در پیشبرد این طرح به شمار می‌روند. این مشکلات نشان می‌دهند که برای موفقیت این طرح، دولت و نهادهای مختلف باید تدابیر مؤثری اتخاذ کرده و هماهنگی‌های بیشتری در جهت حل این چالش‌ها ایجاد کنند. در غیر این صورت، نهضت ملی مسکن نمی‌تواند به هدف نهایی خود دست یابد و بحران مسکن همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند.
