تای‌سز احمدلو روزنامه نگار: زنجیره تأمین و توزیع دارو در ایران با اختلالات جدی مواجه است. بیماران از نبود الگوی مشخص برای دسترسی به داروهای موردنیاز از جمله برای درمان سرطان، شکایت دارند. برخی معتقدند سهمیه‌بندی داروها به‌صورت انحصاری انجام می‌شود و شایعاتی درباره رانت و مافیا در توزیع دارو وجود دارد.
بیماران مبتلا به سرطان در ایران با چالشی عمیق و چندوجهی در دسترسی به داروهای موردنیاز خود مواجه‌اند. کمبود شدید داروهای خارجی، توزیع نامنظم، قیمت‌های بالا، نبود شفافیت در زنجیره تأمین، مشکلات پوشش بیمه‌ای و بی‌اعتمادی به داروهای ایرانی، شرایطی بحرانی را برای این بیماران رقم زده است.در این میان، واقعیت جاری در جامعه با آن چیزی که مسئولان ادعا می‌کنند تفاوت زیادی دارد. این روزها وزیر بهداشت بارها و بارها از تأمین کمبود دارو در کشور خبر داده است. از سوی دیگر معاونت غذا و دارو وزارت بهداشت و درمان در گفتگویی رادیویی به برداشت از صندوق ذخیره ارزی برای تأمین کمبود دارو و ذخیره سازی 6 ماهه خبر می‌دهد اما در نهایت این بیماران هستند که جانشان در گرو همین وعده‌ها و بدعهدی‌های مسوولان قرار دارد و معلوم نیست چه زمانی قرار است این مساله کمبود، نبود و گرانی دارو که به یک چالش اساسی در حوزه درمان تبدیل شده است تمام شود.
بحران کمبود دارو جان بیماران را تهدید می‌کند
یکی از اصلی‌ترین مشکلات بیماران سرطانی، کمبود داروهای خارجی معتبراست. این داروها که اغلب برای درمان‌های تخصصی سرطان ضروری‌اند، در داروخانه‌های دولتی و خصوصی به‌سختی یافت می‌شوند.
بیماران گزارش می‌دهند که بارها به داروخانه‌های مختلف ارجاع داده شده‌اند، اما در نهایت با دست خالی بازمی‌گردند. یکی از بیماران در این باره به خبرنگار تجارت‌نیوز می‌گوید: «از صبح تا حالا به هر داروخانه‌ای که امکان داشته داروی مورد نیاز بیمارم را داشته باشد سر زده‌ام. از هلال احمر تا نجات و اللهی و جردن. هر کدام یک جوابی می‌دهند، یکی مدعی است دارو تمام شده و دیگری می‌گوید هنوز توزیع نشده است. در این شرایط تکلیف بیماران چه می‌شود».
داروهای تولید داخل هنوز خلأ بازار را پر نکرده‌اند
کمبود دارو در کشور از زمانی شروع شد که مساله منع واردات داروی های خارجی که مشابه ایرانی آنها ساخته می‌شود مطرح شد. از طرف دیگر حذف ارز ترجیحی دارو ضربه دیگری بر پیکر بیمارانی بود که نیازمند استفاده مداوم از داروهای خاص بودند.
مساله اینجاست که حالا با وارد نشدن داروهای خارجی که مشابه ایرانی آنها تولید شده مشکلات بیماران دو برابر شده است. اولاً تولید کننده داخلی به این دلیل که ارز مورد نیاز برای تهیه مواد اولیه را به موقع دریافت نمی‌کند اغلب نمی‌تواند به اندازه میزان مورد نیاز بازار، دارو تولید کند.از سوی دیگر بارها و بارها مردم و حتی پزشکان از بی‌کیفیت بودن و اثر بخشی کمتر داروهای ایرانی گلایه کرده‌اند. اما نکته اینجاست که نه مسئولان بهداشت و درمان، نه سازمان غذا و دارو و نه حتی تولیدکنندگان زیر بار این مساله نمی‌روند و به طور کل آن را انکار می‌کنند.یکی دیگر از بیماران حاضر در داروخانه 13 آبان در این رابطه می‌گوید: «دکتر بارها و بارها به ما گفته که داروی ایرانی و حتی نمونه هندی آن اثر بخشی چندانی برای درمان بیمارمان ندارد اما وقتی داروی خارجی نیست چاره دیگری نداریم. اعتراض هم کنیم مسوولان داروخانه می گویند بروید از بازار آزاد نمونه خارجی‌اش را بخرید. او می‌افزاید: اگر نمونه خارجی در بازار آزاد هست چرا در داروخانه‌ها نیست. چرا با اعصاب و روان خانواده‌هایی که بیمار بدحال دارند بازی می‌کنند. ما به اندازه کافی زجر می‌کشیم دیگر با نبود دارو فروش داروی بی کیفیت ما را آزار ندهند.»
بی‌برنامگی و نبود شفافیت در توزیع داروی سرطات مشکل دیگر بیماران است
زنجیره تأمین و توزیع دارو در ایران با اختلالات جدی مواجه است. بیماران از نبود الگوی مشخص برای دسترسی به داروهای موردنیاز شکایت دارند. برخی معتقدند سهمیه‌بندی داروها به‌صورت انحصاری انجام می‌شود و شایعاتی درباره رانت و مافیا در توزیع دارو وجود دارد.یکی دیگر از مراجعان حاضر در داروخانه هلال احمر در این باره می‌گوید: «اصلاً معلوم نیست این چرخه توزیع دارو دست چه کسانی است. به هر داروخانه‌ای که دوست دارند دارو می‌دهند و به داروخانه‌ای دیگر نه. یکی می‌گوید دارو تمام شده و دیگری می‌گوید هنوز توزیع نشده است. او می‌افزاید: واقعاً چنین هرج و مرجی بازی با جان بیماران است. این داروها را بیماران ما از سر دلخوشی و تفریح مصرف نمی‌کنند، مصرف این داروها یعنی ادامه حیات اما مسوولان اصلاً به این مساله توجهی ندارند.»
این مراجعه که خود را علی معرفی می‌کند ادامه می‌دهد: «این آشفتگی در توزیع دارو باعث خستگی مفرط و ناامیدی می‌شود. برخی از بیماران کسی را ندارند که برای تهیه دارو به داروخانه مراجعه کنند و از سر ناچاری خودشان می‌آیند اما این دوندگی‌ها بیشتر به بد شدن حال آنها منجر می‌شود.»
از سنندج تا تهران در جستجوی دارو
ارجاع بیماران به داروخانه‌های مختلف، از هلال احمر تا داروخانه‌های خصوصی در نقاط مختلف شهر، به امری روزمره تبدیل شده است. در برخی موارد، بیماران از شهرهای دور به تهران سفر می‌کنند، اما حتی در پایتخت نیز دارو یافت نمی‌شود. یکی از والدین کودکی دوساله که به دنبال داروی فرانسوی است می‌گوید: «دکتر داروی ایرانی و هندی را قبول ندارد، البته نه اینکه او قبول نداشته باشد امتحان کردیم جواب نمی‌دهد. گفته حتماً باید نمونه فرانسوی‌اش را گیر بیاوری، در سنندج نبود به همین خاطر راهی تهران شدم الان دو روز است که تمام داروخانه‌های تهران را گشته‌ام اما دارو نیست. به 190 هم زنگ زده‌ام می گویند نداریم.»او می‌افزاید: «کودک دو ساله من چرا باید چنین زجری را تحمل کند. او بیمار است و من به عنوان پدر موظفم دارو و درمانش را به موقع تأمین کنم اما الان با این مشکل چه کاری از دست بر می‌آید. مسوول یکی از این داروخانه‌ها گفت برو بازار آزاد دارو را بخر. چطور می‌توانم به دارویی که از بازار آزاد می‌خرم اطمینان کنم. این دارو یخچالی است باید در شرایط مناسب نگهداری شود چرا هیچ کس پاسخگو نیست.»
قیمت‌های سرسام‌آور و مشکلات بیمه
از سوی دیگر قیمت داروهای سرطانی، به‌ویژه در بازار آزاد، به یکی از بزرگ‌ترین موانع دسترسی بیماران تبدیل شده است. هزینه‌های سرسام‌آور، حتی برای بیمارانی که تحت پوشش بیمه هستند، کمرشکن است. یکی از بیماران در این باره می‌گوید: » پیش از عید، هر نسخه دارویی‌اش حدود 12 میلیون تومان هزینه داشته، اما پس از عید این مبلغ افزایش یافته و نزدیک به 17 میلیون تومان شده است. در برخی موارد، داروخانه‌ها حتی با وجود بیمه، دارو را به‌صورت آزاد عرضه می‌کنند. بیماری دیگر می‌گوید: «دفترچه بیمه دارم اما می گویند باید هزینه دارو را آزاد پرداخت کنی، قبلاً با بیمه 32 میلیون تومان هزینه دارو می‌شد الان باید 90 میلیون بابت سه قلم دارو بپردازم».
این افزایش قیمت‌ها در حالی رخ می‌دهد که بیماران چاره‌ای جز پرداخت ندارند، زیرا نبود دارو در داروخانه‌های دولتی آنها را به سمت بازار آزاد سوق می‌دهد. یکی از بیماران با ناامیدی می‌گوید: «مهم پول دارو نیست. هر چقدر باشد تلاش می‌کنیم و پرداخت می‌کنیم اما مساله این است که دارو به موقع به دستمان برسد. مشکلی که تمام این سه سال گذشته با آن دست به گریبان بوده‌ایم. نبود داروی خارجی و عدم دسترسی به موقع به دارو است».
حساسیت زمان در درمان سرطان
زمان در درمان سرطان نقشی مهم دارد، اما بیماران از نبود الگوی مشخص برای دسترسی به دارو شکایت دارند.یکی از بیماران می‌گوید: «اغلب زمان دسترسی به دارو برای بیماران سرطانی بسیار اهمیت دارد اما متاسفانه این مساله هر بار هم بیماران را دچار فشارهای روانی می‌کند و هم خانواده آنها را چرا که هیچ زمان بندی مشخصی برای دسترسی به موقع به دارو وجود ندارد.»
کدام نهادها مسئول رسیدگی به وضع کنونی هستند؟
یکی از نکات برجسته در گفتگو با بیماران، نبود نظارت کافی بر زنجیره تأمین و توزیع دارو بود. بیماران معتقدند که هیچ نهاد مشخصی به این معضل رسیدگی نمی‌کند.یکی دیگر از مراجعان می‌گوید: «هر چه فریاد می‌زنیم و می گوییم تأمین به موقع دارو برای حفظ جان بیماران ضروری است اما هیچ کس اهمیتی به این موضوع نمی‌دهد.
