سارینا سیف روزنامه نگار: اظهارنظرات متعدد مقامات، موضوع قاچاق سوخت را بار دیگر مورد توجه قرار داد. تا جایی که طرح پایش لحظه‌ای زنجیره تولید تا توزیع فرآورده‌های نفتی یا همان طرح میترینگ و مانیتورینگ، بار دیگر در دستور کار قرار گرفته است. مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس انرژی، عنوان کرد: اگر مشخص شود که چه کسی سوخت را گرفته، برده و مصرف کرده است، مشخصاً دیگر قاچاقی اتفاق نمی‌افتد.
موضوع قاچاق سوخت و فرآورده‌های نفتی، یکی از مهم‌ترین موضوعات کشور است. موضوعی که رئیس جمهوری و رئیس مجلس شورای اسلامی، به عنوان دو تن از روسای قوای سه‌گانه کشور، بارها اعتراض خود را نسبت به این موضوع بیان کرده و به سازمان‌یافته بودن این قاچاق اشاره کرده‌اند.
در همین زمینه، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، 6 آذرماه سال جاری در صحن علنی مجلس عنوان کرد: روزانه حدود 25 میلیون تا 30 میلیون لیتر فرآورده از کشور به‌صورت سازمان‌یافته قاچاق می‌شود. تردید نکنید که این قاچاق سازماندهی شده است.
در مورد جلوگیری از این قاچاق، راهکارهای متفاوتی مطرح شده و یکی از آن‌ها اجرای طرح پایش لحظه‌ای زنجیره تولید تا توزیع فرآورده‌های نفتی، یا همان طرح میترینگ و مانیتورینگ است.
پویا معارفی، مجری طرح میترینگ شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، سرمایه‌گذاری اولیه طرح پایش لحظه‌ای زنجیره تأمین و توزیع فرآورده‌های نفتی را حدود 220 میلیون دلار اعلام کرد و وعده اجرای این طرح تا سال 1404 را داد.
در همین زمینه باید پرسید اساساً اجرای این طرح می‌تواند قاچاق سوخت را کاهش دهد؟
طرح میترینگ چیست؟
سیستم میترینگ در صنعت نفت و گاز به مجموعه‌ای از تجهیزات و فرآیندهایی گفته می‌شود که برای اندازه‌گیری دقیق نفت، گاز، فرآورده‌های نفتی و… در مراحل مختلف تولید، انتقال و توزیع استفاده می‌شود. در واقع از مرحله تولید تا لحظه‌ای که نفت، گاز یا تمامی فرآورده‌ها به دست مصرف‌کننده می‌رسد، تمامی مراحل ردیابی می‌شوند تا در این مسیر قاچاقی صورت نگیرد.
در قانون برنامه هفتم توسعه و قوانین بودجه سنواتی، وزارت نفت مکلف به اجرای طرح پایش لحظه‌ای زنجیره تولید تا توزیع فرآورده یا همان میترینگ و مانیتورینگ است.
بر اساس این تکلیف قانونی، زنجیره عرضه نفت خام به واحدهای پالایشی تا توزیع فرآورده‌های نفتی، به سیستم‌های اندازه‌گیری دقیق تجهیز و همچنین مرکز پایش و مانیتورینگ در شرکت ملی پالایش و پخش راه‌اندازی می‌شود.
به گزارش شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، مجری طرح میترینگ، با اشاره به فرآیند پایش از طریق نصب سیستم‌های میترینگ عنوان کرد: در قالب این طرح، نفت خام ورودی به پالایشگاه‌ها، عمده فرآورده‌های تولیدی و ابتدا و انتهای خطوط لوله انتقالی، به سیستم‌های میترینگ دقیق تجهیز می‌شوند. این فرآیند تا بخش‌های پایین‌دست یعنی مصرف‌کنندگان عمده مانند نیروگاه‌های برق را هم در بر می‌گیرد.
آن طور که پیداست، در واقع تمام زنجیره تأمین و توزیع، مجهز به سیستم‌های اندازه‌گیری شده و تانکرهای حامل سوخت هم ردیابی می‌شوند. در نهایت پایش تانکر از طریق شبکه هوشمند تا مقصد ادامه یافته و اطلاعات تخلیه در مقصد هم بررسی می‌شود.
تا زمانی که سیستم میترینگ راه‌اندازی نشود، وضعیت قاچاق تغییر نمی‌کند
آن طور که رکنا گزارش داده، محمد کعب عمیر، عضو کمیسیون انرژی مجلس، با اشاره به موضوع قاچاق روزانه 20 میلیون لیتر سوخت از کشور، تاکید کرد: تا زمانی که سیستم میترینگ یا همان سیستم‌های اندازه‌گیری حجم یا جرم سیالات در کشور راه‌اندازی نشود، وضعیت قاچاق تغییری نمی‌کند. با توجه به اهمیت و لزوم کنترل قاچاق سوخت، این موضوع باز هم در لایحه 1404 ذکر و بودجه لازم هم لحاظ شده است. این موضوع از قبل هم در برنامه دیده شده بود ولی متاسفانه دولت قبل هیچ اقدامی در این راستا انجام نداد.
در کنار اظهارات این دو مقام مسئول، باید به موضوع تأثیر سیستم میترینگ بر قاچاق سوخت، طور دیگری پرداخته شود. بخشی از قاچاق سوخت در ایران، سازمان‌یافته و بخش دیگر به دلیل بحران‌های اقتصادی و فقر فزاینده توسط مردم معمولی صورت می‌گیرد. با این حال با توجه به ارقام بالای قاچاق روزانه سوخت، سهم قاچاق سازمان‌یافته بسیار پررنگ‌تر است. با توجه به این موضوع، راه‌اندازی طرح میترینگ رقم می‌خورد؟
قاچاق سازمان‌یافته سوخت اجازه اجرای طرح میترینگ را می‌دهد؟
مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس انرژی، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز عنوان کرد: قبل از انجام هر کار یا پروژه‌ای، باید اطلاعات وجود داشته باشد. انجام یک کار بدون وجود اطلاعات، به منزله وارد شدن به یک فضای تاریک با چشمان بسته است. در چنین شرایطی، نمی‌توان کار را به درستی انجام داد.
به گفته او، در ایران، به دلایل مختلفی مانند اهمال‌کاری و مسائل دیگر، اطلاعات مربوط به انرژی وجود ندارد. حتی می‌توان گفت که گاهی اوقات، بعضی از افراد می‌خواهند که اطلاعات وجود نداشته باشد یا به دلیل سواستفاده، دسترسی به اطلاعات محدود شود. در واقع مسئله این است که نخواستند که اطلاعات مربوط به مصرف انرژی موجود باشد.
وی ادامه داد: در دنیایی که ادعا می‌شود می‌توان سیستم‌های هوشمند راه‌اندازی کرد، باید اطلاعات دقیق مصرف انرژی هم موجود باشد. برای مثال در دولت سیزدهم، سیستم هوشمندسازی یارانه نان معرفی شد که در نانوایی‌ها مشخص باشد هر شخص چه مقدار نان مصرف می‌کند و یارانه نان چگونه استفاده می‌شود؛ اما این موضوع هم به درستی اتفاق نیفتاد.
بهروزی‌فر تشریح کرد: در حال حاضر نیز هر خودرو کارت سوخت دارد و به لحاظ عملی، باید بتوان رصد کرد که هر خودرو چقدر بنزین مصرف می‌کند. از این رو، می‌توان متوجه شد که میزان مصرف هر فرد منطقی است یا صرفاً برای قاچاق استفاده می‌شود؟
این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: امکان ندارد که روزانه 20 یا 30 میلیون لیتر از چرخه سوخت خارج شود و قابل ردیابی نباشد. اولین شرط برای حل مسئله ناترازی این است که مشخص باشد دقیقاً در کشور چه اتفاقی می‌افتد. باید ردیابی کرد و فهمید که آیا واقعاً قاچاق 20 میلیون لیتر صحت دارد یا نه؟
آن طور که بهروزی‌فر توضیح داد: برای فهم این موضوع، باید این فرآیند از لحظه خروج بنزین از پالایشگاه تا لحظه‌ای که وارد خودرو می‌شود، شفاف باشد. یعنی مشخص شود که از کجا آمده، کجا رفته و چه کسی آن را مصرف کرده است. هم مسئله بنزین و هم مسئله گازوئیل که در بخش حمل‌ونقل و صنعت، استفاده می‌شود، قابل ردیابی هستند. اگر این طرح درست اجرا شود، می‌تواند یکی از طرح‌های پایه‌ای برای بهینه‌سازی، کنترل و مانیتور کردن مصرف انرژی کشور باشد.
با شفاف‌سازی دیگر قاچاق اتفاق نمی‌افتد
بهروزی‌فرد تصریح کرد: اگر مشخص شود که چه کسی سوخت را گرفته، برده و مصرف کرده است، مشخصاً دیگر قاچاقی اتفاق نمی‌افتد. بعضی اوقات در مورد قاچاقی صحبت می‌شود که دست دولت نبوده و مشخص نیست متولی آن کیست. مثلاً اگر قاچاق در حوزه گوجه فرنگی که هزاران تولیدکننده دارد اتفاق بیفتد، به‌راحتی قابل ردیابی نیست. اما نفت و فرآورده‌های نفتی فقط در اختیار دولت و شرکت ملی نفت قرار دارند.
او بیان کرد: نفت طبق چارچوب مشخصی در اختیار پالایشگاه‌ها قرار می‌گیرد. هرچند پالایشگاه‌ها در اختیار شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های ملی نیستند و عمدتاً خصولتی هستند، اما به هرحال سازوکار مشخصی دارند و باید مشخص باشد چه میزان نفت خام وارد پالایشگاه شده و چه میزان فرآورده از آن خارج شده است. همچنین باید مشخص باشد که این میزان فرآورده کجا می‌رود.
این کارشناس انرژی در مورد شفاف‌سازی گفت: اگر این فرآیند شفاف شود، حداقل دیگر کسی نمی‌تواند بگویید که مبادی قاچاق 20 میلیون لیتر سوخت مشخص نیست. پیش‌تر گفته می‌شد که به دلایلی همچون ارزآوری، روزانه فرآورده نفتی صادر می‌شود. اما در حال حاضر و به‌رغم واردات گسترده فرآورده نفتی برای تأمین نیاز کشور، افرادی سوخت ارزان را قاچاق می‌کنند.
وی در نهایت توضیح داد: این موضوع رانت مالی گسترده‌ای ایجاد کرده و به اقتصاد کشور آسیب می‌زند. موضوع قاچاق باید شفاف شود و تنها با وجود اطلاعات و شفافیت می‌توان فهمید مشکل کجاست و چگونه باید حل شود. اولین شرط هر اقدامی، داشتن اطلاعات است؛ چرا که انجام یک کار بدون وجود اطلاعات، به منزله ورود با چشمان بسته به یک اتاق تاریک است. در چنین شرایطی، نمی‌توان فهمید مشکل از کجاست و چگونه باید حل شود.
