آمارها از افزایش سکونت افراد در حاشیه کلانشهرهای کشور حکایت می‌کنند. این در حالی است که کارشناسان چالش‌های محیط زیستی از جمله بحران آب و خشکی تالاب‌ها را از عوامل مؤثر بر گسترش حاشیه نشینی می‌دانند.
موسی‌الرضا حاجی‌بگلو، رئیس شورای عالی استان‌ها، در حاشیه اجلاسیه سراسری این شورا، از گسترش حاشیه نشینی در کشور خبر داد و گفت که براساس برخی آمارها، اکنون بیش از 20 میلیون نفر در حاشیه شهرهای بزرگ در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند.
کارشناسان حاشیه نشینی را هم معلول گسترش بیکاری و فقر می‌دانند و هم عاملی که می‌تواند به آن دامن بزند. نبود امکانات و فرصت‌های کافی در روستاها و شهرهای کوچک، اهالی آنها را به سمت کلان‌شهرها کوچ می‌دهد. مهاجران اما، با توجه به تورم اجاره و مسکن، ناچار به زندگی در حاشیه شهرها می‌شوند و و گاه به سکونتگاه‌های غیررسمی پناه می‌برند.
زاهدان و چابهار؛ در صدر حاشیه نشینی نسبت به جمعیت
حاشیه نشینی امروز به معضل بسیاری از شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها تبدیل شده است. در این میان مسئولان محلی می‌گویند شهر زاهدان و بندر چابهار در سیستان و بلوچستان، از نظر حاشیه نشینی نسبت به جمعیت، در صدر شهرهای کشور قرار دارند.
محمدامیر براهویی، شهردار زاهدان در مهر امسال به «ایمنا» گفته بود که 44.4 درصد جمعیت این شهر در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد سکونت می‌کنند و زاهدان به تناسب جمعیت خود، رتبه اول حاشیه نشینی را در سطح کشور دارد.
جواد سپاهی، فرماندار چابهار نیز در شهریور به ایرنا گفته بود این بندر استراتژیک نسبت به جمعیت خود بیشترین قشر حاشیه نشین کشور را دارد؛ چراکه حدود 70 هزار نفر از جمعیت 200 هزار نفری آن، حاشیه‌نشین هستند و در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند (حدود 35 درصد).
با وجود تفاوت‌هایی که در این سخنان وجود دارد، با توجه به آمارها می‌توان هر دو شهر را از صدرنشینان این معضل در کشور دانست.
در این میان، بر اساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های رسمی در سال 1401 منتشر کرد، خراسان رضوی و خوزستان به ترتیب با تعداد 107 و 103 محله، بیشترین تعداد محلات هدف حاشیه نشینی را در کشور دارند.
در مقابل، استان‌های چهارمحال و بختیاری و ایلام نیز با تعداد 3 و 4 محله، کمترین تعداد محلات را در خود جای داده‌اند.
همچنین، از نظر تعداد جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی، استان‌های خراسان رضوی، کرمانشاه و آذربایجان شرقی، به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم هستند.
این گزارش تاکید می‌کند استان‌های خراسان رضوی، خوزستان، کردستان، کرمانشاه، آذربایجان شرقی و سیستان و بلوچستان، از نظر وضعیت سکونتگاه‌های غیررسمی در اولویت مداخله قرار دارند.
خشکلی تالاب‌ها؛ از عوامل مؤثر بر گسترش حاشیه نشینی
در حالی که برخی برآوردها از زندگی 18 تا 38 میلیون نفر حاشیه نشین در کشور حکایت می‌کنند، کارشناسان چالش‌های محیط زیستی از جمله خشکی تالاب‌ها را از عومل مؤثر بر این معضل می‌دانند.
امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس اخیراً به تجارت‌نیوز گفته است که خشکی تالاب‌ها، معیشت جوامع محلی را به خطر می‌اندازد و می‌تواند به تبعات اقتصادی و اجتماعی بلندمدت، از جمله نارضایتی عمومی، مهاجرت و افزایش حاشیه نشینی منجر شود.
این پژوهشگر، برای مثال به کوچ بعضی از اهالی سیستان و بلوچستان به استان‌های شمالی کشور پس از خشک شدن هامون اشاره کرده و گفته است: «پژوهش‌ها و بررسی‌های علمی و میدانی نشان می‌دهد، به‌ویژه افرادی که شغل و معیشت‌شان به کشاورزی وابسته است، احتمالاً با خشکی تالاب‌ها ناچار از مهاجرت می‌شوند و نتیجه آن نیز گسترش حاشیه‌نشینی در اطراف شهرهای بزرگ است.»
به گفته او، حاشیه نشینی می‌تواند به گسترش انواع آسیب‌های اجتماعی و جرائم بینجامد.
محمد درویش، کنشگر محیط زیست، نیز به ایسنا گفته است که خشکی تالاب‌ها به نابودی کشاورزی، شور شدن منابع آب زیرزمینی، نابودی درآمد صیادی و گردشگری و چالش‌های روانی برای ساکنان منطقه، منجر می‌شود.
این در حالی است که آمارها از خشکی 42 درصد تالاب‌های ایران و تبدیل حدود 47 درصد از پهنه‌های تالابی کشور به کانون گرد و غبار حکایت می‌کنند. در چنین شریطی، کنشگران محیط زیست گزارش دادند که سازمان‌های مربوطه اطلاعات دقیقی از وضعیت تالاب‌ها را در اختیار آنها قرار نمی‌دهند و ظاهراً این داده‌ها محرمانه هستند!
