رسول سلیمی روزنامه نگار: گروه بین الملل: در نخستین هفته‌های دور دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ، تماس تلفنی 90 دقیقه‌ای او با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، به عنوان نقطه عطفی در روابط پرتنش واشنگتن و مسکو پس از جنگ اوکراین ثبت شد. این گفتگو نه تنها بر آینده جنگ اوکراین تأثیرگذار است، بلکه به مسائل حساسی مانند ایران، تبادل زندانیان، و همکاری‌های راهبردی میان روسیه و ایران پرداخته است. سخنگوی کرملین یک روز پس از تماس تلفنی حدود یک و نیم ساعته ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ رؤسای جمهور روسیه و آمریکا، جزئیات تازه‌ای از گفت و گوی سران دو کشور را ارائه کرد. از جزئیات این مکالمه چه می دانیم؟
- پایان جنگ اوکراین و آغاز مذاکرات فوری
ترامپ و پوتین بر ضرورت توقف «میلیون‌ها کشته» در جنگ اوکراین تأکید کردند و توافق کردند که تیم‌های مذاکره کننده دو کشور «بلافاصله» کار خود را آغاز کنند. ترامپ نیز در پستی در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «ما هر دو معتقدیم راه حل مسالمت آمیز امکانپذیر است و مذاکرات باید فوراً شروع شود». پوتین نیز از ترامپ برای دیدار در مسکو دعوت کرد و ترامپ پیشنهاد داد اولین نشست در عربستان سعودی برگزار شود.
- تبادل زندانیان و مسائل دوجانبه
در این مکالمه، تبادل زندانیان میان دو کشور نیز مورد بحث قرار گرفت. همزمان با این گفتگو، الکساندر وینیک، شهروند روس متهم به جرائم سایبری، در ازای آزادی مارک فوگل، معلم آمریکایی، از زندان ایالات متحده آزاد شد. کرملین این تبادل را گامی مثبت در بهبود روابط توصیف کرد.
- خاورمیانه و مسئله ایران
موضوعات دیگری مانند اوضاع خاورمیانه، برنامه هسته‌ای ایران، و همکاری‌های انرژی نیز بخشی از گفتگوی دو رهبر بود. پوتین و ترامپ درباره تقویت همکاری در حوزه انرژی و تأثیر آن بر تنش‌های جهانی صحبت کردند.
- نقش ناتو و اروپا
ترامپ در کنفرانس مطبوعاتی خود اعلام کرد که عضویت اوکراین در ناتو را «غیرعملی» می‌داند و از متحدان اروپایی خواست مسئولیت امنیت اوکراین را بر عهده بگیرند. این موضع با اظهارات پیت هگست، وزیر دفاع جدید آمریکا، همسو است که بازگشت اوکراین به مرزهای پیش از 2014 را «غیرواقع بینانه» خوانده بود. از این رو به نظر می‌رسد یکی از گام‌های مهم مورد توافق امریکا و روسیه، عدم پیوستن اوکراین در ناتو قرار گیرد.
جزئیات مکالمه ترامپ و پوتین درباره ایران
اگرچه ایران محور اصلی گفتگو نبود، اما رهبر دو کشور به طور غیرمستقیم به تحولات مرتبط با کشورمان اشاره کردند. این در حالی است که همزمان با نزدیک شدن به مراسم تحلیف ترامپ، ایران و روسیه توافقنامه مشارکت راهبردی جدیدی را در 17 ژانویه 2025 امضا کردند. این پیمان که جایگزین توافق 2001 شده، همکاری‌های امنیتی و دفاعی دو کشور را تقویت می‌کند و پاسخ مشترکی به تحریمهای غرب محسوب می‌شود. ناظران سیاسی معتقدند که این توافقنامه با هدف کاهش فشار تحریم‌ها و تقویت موضع چانه زنی ایران در مذاکرات آتی طراحی شده است.
چه آنکه ترامپ نیز در مصاحبه‌ای با نیویورک پست درباره هرگونه توافق با ایران هشدار داد: «اگر به توافق برسیم، اسرائیل ایران را بمباران نخواهد کرد». او افزود که ترجیح می‌دهد از طریق مذاکره مانع دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شود، اما در عین حال تهدید کرد: «اگر مقامات آمریکایی هدف حمله قرار بگیرند، ایران محو خواهد شد».
در همین حال بر اساس گزارش رسانه‌های غربی، ایران بیش از قبل خواهان تقویت همکاری‌های نظامی با روسیه شده است که این موضوع نگرانی‌هایی درباره عبور مسکو از «خطوط قرمز» امریکا در قبال ایران را ایجاد کرده است.
برنامه ترامپ برای صلح روسیه و اوکراین
- آغاز مذاکرات بدون مشارکت مستقیم اوکراین
ترامپ اعلام کرد که مذاکرات صلح را مستقیماً با پوتین آغاز کرده و سپس ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین، را در جریان گذاشته است. این رویکرد باعث نگرانی کیف و متحدان اروپایی شده است، چرا که احتمال حاشیه نشینی اوکراین در توافقات آتی وجود دارد.
- معامله مواد معدنی در ازای کمک‌های نظامی
ترامپ پیشنهاد داد در ازای ادامه کمک‌های نظامی آمریکا، اوکراین مواد معدنی کمیاب خود را به واشنگتن بفروشد. این طرح که در دیدار زلنسکی با اسکات بسنت، وزیر خزانه داری آمریکا مطرح شد، نشان دهنده رویکرد معامله گرایانه ترامپ است.
- سه نشست احتمالی در عربستان، مسکو و واشنگتن
ترامپ از برنامه ریزی برای سه نشست حضوری با پوتین خبر داد که اولین آن در عربستان سعودی برگزار خواهد شد. هدف این نشست‌ها رسیدن به «آتش بس فوری» و تعیین چارچوبی برای خاتمه جنگ است و احتمالاً ترامپ، پوتین و زلنسکی در این نشست با یکدیگر رو به رو خواهند شد.
- تغییر نقش ناتو و اروپا
وزیر دفاع آمریکا، پیت هگست، از متحدان اروپایی خواست سهم خود در کمک به اوکراین را «به طور چشمگیری» افزایش دهند. این در حالی است که ترامپ عضویت اوکراین در ناتو را رد کرده و معتقد است اروپا باید مسئولیت امنیت قاره خود را بر عهده بگیرد. در چنین چارچوبی به نظر می‌رسد پوتین توانسته ترامپ را تا حد زیادی، حول خواسته اصلی خود مبنی بر عدم پیوستن اوکراین به ناتو متقاعد کند.
آینده صلح اوکراین و روسیه
گفتگوی پوتین و ترامپ اگرچه امیدها برای پایان جنگ اوکراین را زنده کرده، اما پرسش‌های جدی درباره جایگاه اوکراین در مذاکرات و تأثیر توافقنامه‌های روسیه و ایران بر توازن قدرت جهانی ایجاد می‌کند. ترامپ با تکیه بر شعار «انقلاب عقل سلیم» تلاش دارد نقش آمریکا به عنوان واسطه گر را تقویت کند، اما واکنش‌های متضاد زلنسکی و متحدان اروپایی نشان می‌دهد که راه رسیدن به صلح پایدار هموار نیست.
در مورد ایران نیز تنش میان واشنگتن و مسکو بر سر برنامه هسته‌ای تهران ادامه خواهد داشت به ویژه با توجه به توافق راهبردی اخیر ایران و روسیه که موازنه قدرت در خاورمیانه را دگرگون کرده مشخص نیست، چگونه روسیه بر سر خواسته‌های امریکا حول ایران با ترامپ توافق خواهد کرد. این در شرایطی است که ناظران سیاسی پیشبینی می‌کنند اتحادیه اروپا به آسانی با خواسته‌های ترامپ موافقت نکند.
