محمد جواد خلیلی: واردات خودرو به ایران همواره موضوعی چالش‌برانگیز بوده است که نه تنها به رقابت‌پذیری بازار داخلی آسیب زده بلکه به دلیل تصمیمات متناقض و بی‌ثبات، وضعیت آن هر روز دچار تغییرات زیادی شده است. در این میان، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنعت خودرو در ایران، نداشتن حکمرانی واحد و سیاست‌گذاری منسجم است که می‌تواند به بهبود شرایط رقابتی و کیفیت تولیدات داخلی کمک کند. مرتضی مصطفوی، کارشناس صنعت خودرو در گفتگو با روزنامه «نقش اقتصاد» به این چالش‌ها اشاره کرد و گفت: «در صنعت خودرو، متاسفانه هیچ‌گونه حکمرانی واحد و یکپارچه‌ای نداریم. تصمیمات در این حوزه عمدتاً متناقض و ناهماهنگ هستند. این بی‌ثباتی به دلیل وجود ذینفعان مختلف در دستگاه‌های حاکمیتی است که به هر نحوی در این عرصه دخالت دارند. تا کنون قوانین متعددی برای واردات خودرو به تصویب رسیده که اغلب با تغییرات اساسی مواجه شده‌اند و به همین دلیل، نوسانات زیاد و تصمیمات سلیقه‌ای در این حوزه مشهود است.»
عدم حکمرانی واحد در صنعت خودرو
بی‌ثباتی در تصمیم‌گیری‌های صنعت خودرو ایران نه تنها به آسیب به رقابت‌پذیری بازار منجر شده، بلکه توانسته به یکی از بزرگ‌ترین موانع پیشرفت این صنعت تبدیل شود. سیاست‌ها و تصمیمات متناقض در این بخش، هیچ ثباتی برای برنامه‌ریزی بلندمدت در اختیار تولیدکنندگان و واردکنندگان قرار نمی‌دهد. در حقیقت، عدم وجود حکمرانی واحد باعث می‌شود که صنعت خودرو نتواند به طور مؤثری به نیازهای بازار پاسخ دهد. مصطفوی در این زمینه توضیح داد: «مهم‌ترین مشکل در این زمینه، نبود حکمرانی یکپارچه است. هر زمان که تصمیم‌گیری‌ها تغییر می‌کند، وضعیت بازار خودرو نیز دچار نوسان می‌شود. به طور مثال در طول دو دهه اخیر، واردات خودرو شاهد تغییرات مستمر در قوانین بوده است. یک روز دولت تصمیم به واردات خودرو می‌گیرد و روز دیگر آن را لغو می‌کند در نتیجه این تحولات بی‌برنامه، نه تنها تأثیر مثبتی بر رقابت‌پذیری بازار نداشته بلکه موجب افزایش انحصار شده است.»
تأثیر نوسانات واردات بر تقاضای خودرو
یکی از نتایج منفی نوسانات بی‌پایان در واردات خودرو، تغییر شکل تقاضا در بازار است. در حالی که تقاضا باید بر اساس مصرف واقعی شکل بگیرد، نوسانات قیمت و تغییرات در سیاست‌های واردات باعث شده که تقاضا در بازار خودرو به سمت سفته‌بازی و سرمایه‌گذاری سوق پیدا کند. این امر در نهایت باعث می‌شود که بازار خودرو برای مصرف‌کنندگان واقعی در دسترس نباشد. مصطفوی در این خصوص به روزنامه نقش اقتصاد گفت: «در چنین شرایطی، تقاضای بازار خودرو بیشتر به سمت سرمایه‌گذاری و سفته‌بازی متمایل است تا مصرف واقعی. مردم به دلیل نوسانات قیمت دلار، به بازار خودرو به عنوان یک راه سرمایه‌گذاری نگاه می‌کنند. این امر باعث شده که 70 درصد تقاضای بازار، تقاضای سوداگرانه باشد و نه مصرفی.»
مشکلات خدمات پس از فروش و نظارت بر کیفیت خودروها
یکی دیگر از مشکلات عمده‌ای که در واردات خودرو به ایران وجود دارد، نبود نظارت کافی بر کیفیت خودروها و خدمات پس از فروش آن‌ها است. در حالی که خودروهای وارداتی به کشور وارد می‌شوند، کیفیت آن‌ها به دلیل عدم نظارت دقیق به مشکلاتی برای مصرف‌کنندگان منجر شده است. این شرایط نه تنها به اعتبار واردکنندگان آسیب می‌زند بلکه مصرف‌کنندگان را نیز با مشکلات جدی مواجه می‌کند. مصطفوی در این زمینه اشاره کرد: «ما در حال حاضر شاهد واردات خودروهایی با کیفیت پایین هستیم و هیچ دستگاه نظارتی قادر به کنترل کیفیت این خودروها نیست. این شرایط باعث می‌شود که مصرف‌کنندگان حتی در صورت خرید خودروهای وارداتی، با مشکلات جدی در زمینه خدمات پس از فروش مواجه شوند.»
رهاسازی بازار خودرو و نیاز به نظارت مؤثر
یکی از مسائل کلیدی در بازار خودرو ایران، نبود نظارت مؤثر است. این بی‌نظمی و نبود سیاست‌های کنترلی به سود دلالان و واسطه‌ها بوده و هیچ‌گونه منفعتی برای مصرف‌کنندگان واقعی نخواهد داشت. برای ساماندهی بازار خودرو، نیاز به نظارت دقیق و هماهنگ از سوی نهادهای مربوطه وجود دارد. مصطفوی به این موضوع پرداخت و گفت: «در شرایط کنونی، واردات خودرو به صورت رها شده است. هیچ ناظر یا سازمانی قدرت کافی برای ساماندهی و نظارت بر بازار را ندارد. این وضعیت به نفع دلالان و سوداگران است و هیچ منفعتی برای مصرف‌کنندگان واقعی ندارد.»
پیش‌بینی قیمت خودرو در آینده
با توجه به بی‌ثباتی‌های اقتصادی و نوسانات متغیر در بازار، پیش‌بینی وضعیت قیمت خودرو در آینده دشوار است. با این حال، برخی کارشناسان معتقدند که تا پایان سال قیمت‌ها با نوساناتی مواجه خواهد شد و همه چیز بستگی به تحولات اقتصادی و سیاسی کشور خواهد داشت. این پیش‌بینی‌ها می‌تواند به مصرف‌کنندگان در تصمیم‌گیری‌های خود کمک کند. مصطفوی در خصوص این موضوع گفت: «با توجه به وضعیت فعلی و بی‌ثباتی‌های اقتصادی، تا پایان فروردین پیش‌بینی می‌کنم که قیمت خودرو با نوسانات ملایم روبرو باشد. اما بعد از آن، همه چیز بستگی به تحولات سیاسی و اقتصادی کشور، نرخ ارز و تصمیمات دولت دارد.»
روند تغییرات در ایران خودرو و تأثیر خصوصی‌سازی
کارشناسان یکی از راهکارهای اساسی برای بهبود شرایط صنعت خودرو در ایران را خصوصی‌سازی می‌دانند. خصوصی‌سازی می‌تواند به افزایش کیفیت، بهره‌وری، و رقابتی‌تر شدن بازار خودرو کمک کند. مصطفوی در این بخش افزود: «یکی از شروط اساسی برای اصلاح صنعت خودرو و حرکت به سمت رقابتی‌شدن، افزایش کیفیت و بهره‌وری و بهبود بازار خودرو به ویژه تنوع عرضه و افزایش آن، بحث خصوصی‌سازی است. خصوصی‌سازی در صنعت خودرو می‌تواند به مدیریت بهتر و بهره‌وری بیشتر در تولید و کیفیت منجر شود. این موضوع به طور خاص در مورد ایران خودرو مشاهده شده است. با حضور سهامدارانی که هم تسلط به فرآیندهای تولید و بازاریابی خودرو دارند و هم آگاهی کامل از سازوکارهای صنعت، پیش‌بینی می‌شود که این شرکت شاهد تحولات مثبتی در آینده باشد.» وی همچنین تأکید کرد: «این روند باید در فضایی سیاسی آزاد و بدون مانع پیش رود، چرا که رشد و توسعه بخش خصوصی در چنین فضایی امکان‌پذیر خواهد بود. اگر فضای سیاسی کشور اجازه دهد که بخش خصوصی با آزادی عمل در این صنعت فعالیت کند، آینده‌ای روشن و موفق در انتظار ایران خودرو خواهد بود.»
