سارینا سیف- چین بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است و در شش ماه نخست سال ۲۰۲۵ حدود ۱۳.۶ درصد از واردات نفت خام این کشور از ایران تامین شده است. بنا بر تخمین‌های موجود بیش از 100 پالایشگاه و پتروشیمی مستقل چینی موسوم به تی‌پات‌ها، نفت ایران را خریداری می‌کنند.
ایران بخش عمده صادرات نفت خود را به چین انجام می‌دهد. از سوی دیگر، کشورهایی مانند هند، لبنان و ترکیه از کشورهایی هستند که نفت را به صورت غیررسمی و در قالب پالایشگاه‌های خصوصی از ایران خریداری می‌کنند. البته لازم به ذکر است که سه کشور مذکور تنها سهم 10 درصدی از بازار صادراتی ایران دارند.
چین بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران، ونزوئلا و از واردکنندگان اصلی نفت روسیه است و در سال‌های اخیر با خرید نفت از این سه کشور تحت تحریم‌های غرب، میلیاردها دلار در هزینه واردات صرفه‌جویی کرده است. بنا بر گزارش رویترز، این کشور حدود ۹۰ درصد از نفت صادراتی ایران را خریداری می‌کند؛ نفتی که به‌دلیل تحریم‌های آمریکا برای محدود کردن تامین مالی برنامه هسته‌ای تهران، خریداران محدودی دارد.
بر اساس داده‌های موسسه کپلر، چین در شش ماه نخست سال ۲۰۲۵ به‌طور میانگین روزانه ۱.۳۸ میلیون بشکه نفت از ایران خریداری کرده است. در سال ۲۰۲۴، این رقم به‌طور میانگین روزانه ۱.۴۸ میلیون بشکه بود که معادل حدود ۱۴.۶ درصد از واردات نفت چین محسوب می‌شود.
شرکت‌های دولتی چین از ایران نفت نمی‌خرند
شرکت‌های بزرگ دولتی نفتی چین از سال ۲۰۱۸ و پس از تشدید تحریم‌های نفتی توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، از خرید نفت ایران خودداری کرده‌اند.
با وجود روابط راهبردی ایران و چین، شرکت‌های بزرگ دولتی چینی نظیر سینوپک به‌صورت رسمی و آشکار از ایران نفت وارد نمی‌کنند. این موضوع دلایل متعددی دارد که به ملاحظات سیاسی، اقتصادی و حقوقی مرتبط است.
مهم‌ترین مانع برای خرید رسمی نفت ایران توسط شرکت‌های بزرگ چینی، تحریم‌های ثانویه آمریکا است. طبق قوانین وزارت خزانه‌داری آمریکا، هر شرکت یا نهادی که با بخش انرژی ایران همکاری کند، ممکن است از دسترسی به سیستم مالی بین‌المللی، بانک‌های آمریکایی و حتی بازار جهانی نفت محروم شود. شرکت‌هایی مانند سینوپک که در بازارهای جهانی حضور گسترده دارند، تمایل ندارند با این ریسک بزرگ مواجه شوند.
شرکت‌های دولتی چین دارای منابع متنوع تامین نفت از کشورهایی مانند عربستان سعودی، عراق، روسیه و برزیل هستند. در مقایسه با ایران، تامین نفت از این کشورها پایدارتر، رسمی‌تر و کم‌هزینه‌تر از نظر حقوقی و لجستیکی است. واردات نفت از ایران نیازمند استفاده از کشتی‌های فاقد پرچم رسمی، پرداخت‌های غیردلاری و ریسک‌های بالای سیاسی است که این شرکت‌ها به‌طور معمول از آن پرهیز می‌کنند.
دولت چین در قبال ایران سیاستی دوگانه اتخاذ کرده است. از یک سو تمایلی ندارد روابط خود با ایران را تضعیف کند و از سوی دیگر نمی‌خواهد در مواجهه مستقیم با ایالات متحده قرار گیرد. در نتیجه، واردات نفت ایران به‌طور غیررسمی به پالایشگاه‌های کوچک موسوم به تی‌پات‌ها واگذار شده که ریسک‌پذیری بیشتری دارند و در صورت اعمال فشار بین‌المللی، هزینه سیاسی کمتری برای دولت چین ایجاد می‌کنند.
تجارت رسمی با ایران به‌دلیل تحریم‌ها نیازمند استفاده از روش‌های پرداخت غیردلاری مانند یوان، تهاتر کالا، رمزارز یا بانک‌های منطقه‌ای است. این در حالی است که شرکت‌های بزرگ چینی ترجیح می‌دهند از سیستم‌های استاندارد بانکی بین‌المللی مانند سوئیفت، ال‌سی و دلار آمریکا استفاده کنند. این عامل نیز مانعی جدی برای ورود رسمی آنها به بازار نفت ایران است.
شرکت‌های بزرگ دولتی چین به‌دلیل ترس از تحریم‌های آمریکا، پیچیدگی‌های پرداخت، تجربه‌های منفی پیشین و تمایل به حفظ منافع گسترده جهانی، از خرید مستقیم نفت ایران پرهیز می‌کنند. در عوض، این نقش به پالایشگاه‌های خصوصی کوچک‌تر واگذار شده که در حاشیه نظام رسمی انرژی چین فعالیت می‌کنند و از نفت ایران به‌عنوان یک منبع ارزان استفاده می‌کند. این ساختار، نشان‌دهنده رویکرد چندلایه و محتاطانه چین در مواجهه با فشارهای بین‌المللی و تامین انرژی است.
پالایشگاه‌های خصوصی چین چگونه از ایران نفت می‌خرند؟
اصلی‌ترین خریداران نفت ایران در چین، پالایشگاه‌های مستقل این کشور موسوم به «تی‌پات‌ها» هستند که به‌طور عمده در استان شاندونگ مستقر هستند. این پالایشگاه‌ها به‌دلیل قیمت پایین‌تر نفت ایران نسبت به نفت‌های غیرتحریمی به خرید آن تمایل دارند.
تی‌پات‌ها حدود یک‌چهارم ظرفیت پالایشی چین را تشکیل می‌دهند و با حاشیه سود بسیار پایین یا حتی منفی فعالیت می‌کنند؛ به‌ویژه در دوره‌هایی که تقاضای داخلی برای فرآورده‌های نفتی ضعیف است.
بر اساس گزارش رویترز در ۲۰ ژوئن، نفت سبک ایران برای تحویل در ماه ژوئیه با قیمتی بین ۳.۳۰ تا ۳.۵۰ دلار کمتر از شاخص برنت معامله شده است. این در حالی است که تخفیف در ماه ژوئن حدود ۲.۵۰ دلار بوده است.
با توجه به تخفیف‌های ارائه‌شده توسط ایران، این پالایشگاه‌ها می‌توانند نفت مورد نیاز خود را با قیمت مناسبتری خریداری کنند. از سوی دیگر به دلیل این که این پالایشگاه‌ها مراوده‌ای با جهان ندارند، نفت تحریمی ایران را راحت‌تر خریداری می‌کنند. این انتقال نفت از طریق راه‌هایی مانند تعویض پرچم کشتی‌ها، انتقال کشتی به کشتی، خاموش‌کردن ردیاب کشتی‌ها و البته دیگر راهکارهای موجود انجام می‌شود.
خرید نفت ایران توسط این پالایشگاه‌ها بدون توجه به تحریم‌های بین‌المللی انجام می‌شود تا زمانی که خود این پالایشگاه‌ها تحریم شوند. ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود سه مورد از پالایشگاه‌های مذکور را به طور مستقیم تحریم کرد. این موضوع باعث کاهش خرید نفت ایران از سوی برخی پالایشگاه‌های متوسط چین به‌دلیل ترس از قرار گرفتن در فهرست تحریم‌ها شده است.
سه پالایشگاه Shandong Shengxing Chemical ،Hebei Xinhai Chemical Group و Shandong Shouguang Luqing Petrochemical از تی‌پات‌هایی هستند که به دلیل خریداری نفت از سوی ایران تحریم شده‌اند. در همین زمینه برآورد رویترز نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۰۰ هزار بشکه از نفت ایران توسط نفت غیرتحریمی جایگزین شده است.
کدام پالایشگاه‌های چینی از ایران نفت خریداری می‌کنند؟
در ادامه فهرستی از پالایشگاه‌هایی آورده می‌شود که نفت تحریمی ایران را خریداری می‌کنند. این فهرست از وبسایت‌های ردیابی کشتی از جمله کپلر، ورتکسا، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا و وال‌استریت ژورنال به دست آمده است. این فهرست خریداران واقعی یا مظنون به خرید نفت از ایران را شناسایی می‌کند.
علاوه بر سه پالایشگاه تحریم‌شده که به عنوان خریداران قطعی نفتی شناسایی شده‌اند، پالایشگاه‌هایی از جمله Donguing Yatong Petrochemical، Haike Chemical Group، Shandong Hongrun Group، Lihuayi Group، Qingyuan Group و Tianhong Chemical از پالایشگاه‌هایی هستند که بنابر آمار رسمی گزارش‌هایی از خرید نفت ایران توسط آنها وجود دارد.
بنا بر تخمین‌های موجود بیش از 100 پالایشگاه و پتروشیمی مستقل چینی موسوم به تی‌پات‌ها، نفت ایران را خریداری می‌کنند؛ نام بسیاری از آنها در دسترس نیست یا بسیاری از موسسات ردیابی کشتی‌ها هنوز خریداری نفت ایران توسط این پالایشگاه‌ها را تایید نکرده‌اند.
موضع پکن در قبال تجارت نفت با ایران
چین تحریم‌های یک‌جانبه را نمی‌پذیرد و از تجارت خود با ایران به‌عنوان مبادله‌ای مشروع دفاع می‌کند.
نفت ایران به‌طور معمول توسط معامله‌گران با منشا کشورهای ثالثی نظیر مالزی ثبت می‌شود. داده‌های گمرکی چین از ژوئیه ۲۰۲۲ به بعد، هیچ محموله نفتی با منشا ایران را نشان نمی‌دهد.
با این حال گزارش‌های موسسات ردیابی کشتی‌ها نظیر کپلر حاکی از افزایش خرید نفت ایران توسط این پالایشگاه‌هاست. طبق داده‌های ورتکسا، در بازه اول تا بیستم ژوئن، واردات نفت ایران توسط چین به بیش از ۱.۸ میلیون بشکه در روز رسید که رکوردی در سطح ماهانه محسوب می‌شود. روند رو به افزایش صادرات نفت ایران به‌ویژه پس از جنگ 12روزه میان ایران و اسرائیل، از تداوم خریداری نفت ایران توسط این پالایشگاه‌ها نشان دارد.
