سواحل مکران، به‌ویژه محور جاسک تا گواتر، از معدود مناطق کشور هستند که همزمان از مزیت‌های جغرافیایی، منابع طبیعی و فرصت‌های تجاری برخوردارند. موقعیت راهبردی در مجاورت آب‌های آزاد، دسترسی به مسیرهای کشتیرانی بین‌المللی، مجاورت با بازارهای جنوب و جنوب‌شرق آسیا و پتانسیل بالای منابع معدنی، کشاورزی و دریایی، این منطقه را به یکی از اولویت‌های توسعه‌ای کشور تبدیل کرده است.
به گزارش نقش اقتصاد، در کنار این ویژگی‌ها، وجود زیرساخت‌های در حال توسعه مانند بندر چابهار، مناطق آزاد و بازارچه‌های مرزی، چشم‌انداز مطلوبی برای تقویت نقش صادراتی و صنعتی منطقه مکران فراهم ساخته است. این ظرفیت‌ها، زمینه‌ساز سیاست‌گذاری‌هایی شده که هدف آن، توانمندسازی اقتصادی سواحل جنوب شرقی کشور و ارتقاء سطح معیشت محلی بر پایه مزیت‌های بومی است.
طرح کمک‌های فنی و اعتباری برای توسعه تولید در سواحل جاسک تا گواتر
در راستای بهره‌گیری هدفمند از ظرفیت‌های منطقه‌ای و تحقق توسعه متوازن، طرح «کمک‌های فنی و اعتباری برای ایجاد و توسعه مجتمع‌های تولیدی در سواحل جاسک تا گواتر» در محدوده جاسک تا گواتر از سال ۱۳۹۲ در دستور کار قرار گرفته است. این طرح با تمرکز بر فعال‌سازی ظرفیت‌های انسانی، طبیعی و منطقه‌ای، در پی ایجاد زیرساخت‌های تولیدی و صنعتی در مناطق کمتر برخوردار جنوب شرق کشور است.
هدف اصلی این طرح ایجاد اشتغال پایدار و مولد، ایجاد رونق و ارتقاء سطح اقتصادی و ایجاد ارزش افزوده با استفاده از ظرفیت و مزایای موجود منطقه است. در این چارچوب، ایدرو به‌عنوان نهاد توسعه‌ای، ضمن مشارکت در تأمین مالی (در قالب اعطای تسهیلات یارانه‌دار) ، نقش تسهیل‌گر، هماهنگ‌کننده و پشتیبان را نیز ایفا کرده است.
فراز و فرود اعتبارات؛ تصویری از واقعیت‌های اجرایی
نگاهی به روند تأمین مالی این طرح در فاصله سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۳، نشان‌دهنده نوسانات قابل توجه در سطح تخصیص اعتبارات دولتی است. این طرح از ابتدا در قالب ردیف مستقل در پیوست‌های قانون بودجه درج شده است. در سال آغازین، اعتباری معادل ۲۷۰ میلیارد ریال برای آن مصوب شد و در سال ۱۳۹۴ به اوج خود یعنی ۵۶۷ میلیارد ریال رسید. اما در ادامه، و به‌ویژه در بازه زمانی ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰، به دلیل عدم تخصیص کافی منابع از سوی دولت، روند رشد این طرح با وقفه مواجه شد.
در سال‌های اخیر، با تقویت رویکرد منطقه‌گرا و بازگشت نگاه توسعه‌ای به سواحل مکران، مجدداً روند تخصیص‌ها بهبود یافته است. در سال ۱۴۰۲، اعتبار مصوب طرح ۴۰۰ میلیارد ریال بود و در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ نیز همین رقم تصویب شد که از آن، ۳۶۷ میلیارد ریال به‌صورت نقدی تخصیص یافته است.
در مجموع، از سال ۱۳۹۲ تا پایان ۱۴۰۳، مجموع اعتبارات تخصیص‌یافته به این طرح به ۲,۱۴۸ میلیارد ریال رسیده که ۱,۴۳۰ میلیارد ریال آن به‌صورت نقدی و مابقی در قالب اسناد خزانه اسلامی تأمین شده است. این میزان منابع منجر به تحقق سرمایه‌گذاری بیش از ۱۰,۴۵۶ میلیارد ریالی در پروژه‌های زیرمجموعه این طرح شده است.
تنوع طرح‌ها در راستای مزیت‌های بومی
پروژه‌هایی که در چارچوب این طرح اجرا شده‌اند، متناسب با ظرفیت‌ها و مزیت‌های محلی منطقه طراحی و پیاده‌سازی شده‌اند. این پروژه‌ها شامل ایجاد و توسعه مجتمع‌های تولیدی در حوزه‌های کشاورزی، شیلات، صنایع تبدیلی کشاورزی، صنایع معدنی و فلزی و همچنین ساخت شناور بوده‌اند.
از مجموع ۲۹ طرح تحت حمایت، ۲۶ طرح به بهره‌برداری رسیده و ۳ طرح دیگر در مرحله اجرا قرار دارند. سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) در این روند، ضمن تعامل با بانک‌های عامل و سرمایه‌گذاران، نقش فعالی در تسهیل فرآیندها و بسترسازی برای حضور بخش خصوصی ایفا کرده است.
الگویی برای توسعه منطقه‌ای متکی بر ظرفیت‌های داخلی
اگرچه تمرکز اصلی این طرح بر تقویت زیرساخت‌های تولیدی و ارتقاء توانمندی‌های درون‌زا در منطقه بوده، اما در نگاه کلان، توسعه این ظرفیت‌ها می‌تواند بستر مناسبی برای مشارکت آتی منطقه در زنجیره‌های منطقه‌ای و تجارت دریامحور فراهم سازد.
ادامه روند حمایت‌های هدفمند، همراه با رفع موانع اجرایی و هماهنگی نهادی، می‌تواند محور جاسک – گواتر را به الگویی موفق از توسعه منطقه‌ای تبدیل کند؛ الگویی که بر پایه منابع بومی، سرمایه‌گذاری هدفمند و هم‌افزایی بین‌دستگاهی، مسیر تازه‌ای برای پیشرفت جنوب‌شرق کشور ترسیم خواهد کرد.
