یک دانشیار بیولوژی تولید مثل دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: ناباروری در هر دو جنس زنان و مردان دیده می‌شود که عوامل ژنتیکی با رسیدن به سن بلوغ آشکار شده و در مواردی خاص درمان ساده‌ای ندارند.
به گزارش خبرآنلاین، ناباروری امروز به یکی از مهم‌ترین چالش‌های حوزه سلامت در ایران و جهان تبدیل شده است؛ مشکلی که هم زنان و هم مردان را درگیر می‌کند و دلایل آن می‌تواند از عوامل ژنتیکی تا شرایط محیطی و سبک زندگی متفاوت باشد. در حالی که برخی مشکلات ژنتیکی از بدو تولد همراه فرد هستند و با رسیدن به سن بلوغ آشکار می‌شوند، عوامل محیطی همچون تغذیه ناسالم، قرار گرفتن در معرض اشعه و گرما، ابتلاء به بیماری‌های عفونی، مصرف داروهای خاص یا حتی آسیب‌های ناشی از حوادث، نقشی جدی در بروز ناباروری دارند.
مهر در گزارشی نوشت: بسیاری از این موارد با اصلاح سبک زندگی، مشاوره پزشکی، غربالگری ژنتیکی و چکاپ‌های منظم قابل پیشگیری یا کنترل هستند. از سوی دیگر، پیشرفتهای پزشکی در حوزه درمان ناباروری، از جراحی‌های ساده و داروهای محدود تا روش‌های پیشرفتهای مانند تزریق داخل رحم (IUI)، لقاح آزمایشگاهی (IVF) و تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی (ICSI)، فرصت‌های تازه‌ای برای فرزندآوری زوج‌های نابارور فراهم کرده است. به گفته کارشناسان، سن یکی از عوامل کلیدی در موفقیت درمان ناباروری است و اقدام به فرزندآوری در سال‌های اولیه بلوغ باروری، شانس بیشتری برای بارداری طبیعی یا کمک‌باروری به همراه دارد.
در همین راستا با حمید چوبینه دانشیار بیولوژی تولید مثل دانشگاه علوم پزشکی تهران، رئیس انجمن علمی باروری و ناباروری و رئیس انجمن جنین شناسی و بیولوژی تولید مثل ایران گفتگویی داشتیم.
علل ناباروری در زنان و مردان چیست؟
چوبینه: ناباروری می‌تواند هم در زنان و هم در مردان بروز کند و دلایل آن به دو دسته اصلی عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی تقسیم می‌شود. بخشی از علل ناباروری به ژنتیک خانواده مربوط است که معمولاً در گذر زمان و با رسیدن فرد به بلوغ آشکار می‌شود. در این شرایط، درمان‌ها با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستند، اما روش‌های کمک‌باروری از جمله اهدای سلول‌های جنسی یا اصلاح اختلالات کروموزومی می‌توانند بخشی از مشکلات را کاهش دهند.
در برخی خانواده‌ها، اختلال در دستگاه تولید مثل به دلیل مشکلات ژنتیکی مشاهده می‌شود. در چنین مواردی متخصصان زنان یا اورولوژی از طریق روش‌های اصلاحی و درمان‌های پیشرفته اقدام می‌کنند، هرچند این روند ساده نیست. با این حال پیشرفت دانش و تکنولوژی‌های درمان ناباروری در ایران و جهان، امیدهای تازه‌ای برای زوج‌ها ایجاد کرده است.
از سوی دیگر بخشی از عوامل ناباروری قابل پیشگیری است و والدین می‌توانند با مشاوره ژنتیک پیش از بارداری، از انتقال برخی بیماری‌های ژنتیکی به فرزندان خود جلوگیری کنند؛ همچنین مراقبت‌های فردی در طول زندگی نقش مهمی در پیشگیری از ناباروری دارد.
عوامل محیطی نیز تأثیر زیادی بر باروری دارند. حوادثی مانند تصادف می‌تواند به بافت بیضه در مردان یا رحم و تخمدان در زنان آسیب وارد کرده و منجر به ناباروری شود. علاوه بر این، سبک زندگی و محیط شغلی افراد اهمیت بالایی دارد. به‌عنوان مثال، مردانی که در معرض گرمای شدید، اشعه یا فعالیت‌های طولانی‌مدت نشسته قرار دارند، بیش از دیگران در معرض خطر قرار می‌گیرند.
استفاده مداوم از لپ‌تاپ روی پا یا کار در شغل‌هایی مانند جوشکاری و دندان‌سازی نیز می‌تواند با افزایش حرارت، آسیب‌هایی به دستگاه تولید مثل وارد کند. توجه به تغذیه سالم، پرهیز از قرار گرفتن طولانی در محیط‌های پرحرارت و رعایت نکات ایمنی شغلی می‌تواند خطر ناباروری را کاهش دهد.
نقش ژنتیک و عوامل محیطی در ناباروری چیست؟
چوبینه: ناباروری در هر دو جنس زنان و مردان دیده می‌شود و دلایل آن به دو گروه اصلی عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی تقسیم می‌شود. عوامل ژنتیکی معمولاً با رسیدن به سن بلوغ آشکار می‌شوند و در مواردی به دلیل شدت اختلالات، درمان ساده‌ای ندارند؛ در چنین شرایطی روش‌هایی مانند اهدای سلول‌های جنسی یا اصلاح کروموزومی می‌تواند به بهبود شانس باروری کمک کند.
بخشی از ناباروری‌ها ناشی از مشکلات ژنتیکی دستگاه تولید مثل است، این مشکلات با روش‌های اصلاحی و درمان‌های پیشرفته توسط متخصصان زنان و اورولوژی قابل مدیریت است، هرچند مسیر درمان ساده نیست؛ با این حال پیشرفت تکنولوژی‌های کمک‌باروری در ایران و جهان باعث شده تا امیدهای جدیدی برای خانواده‌ها ایجاد شود.
در کنار علل ژنتیکی، عوامل محیطی نقش پررنگی در ناباروری دارند. قرار گرفتن در معرض اشعه، مصرف برخی مواد غذایی و هورمونی، استفاده از افزودنی‌های خوراکی مضر و حتی ابتلاء به بیماری‌های عفونی می‌تواند به دستگاه تولید مثل زنان و مردان آسیب وارد کند. عفونت‌های مکرر در طول زندگی، تغذیه ناسالم و تماس با سموم از مهم‌ترین دلایل ناباروری محسوب می‌شوند.
همچنین مشاغلی که فرد را در معرض گرما، اشعه یا مواد شیمیایی قرار می‌دهند، خطر ناباروری را افزایش می‌دهند. به‌ویژه در مردان، به دلیل قرار گرفتن بیضه‌ها در خارج از محوطه شکمی، خطر آسیب‌پذیری بیشتر است. استفاده مداوم از لپ‌تاپ روی پا، کار در محیط‌های پرحرارت یا نشستن طولانی‌مدت از دیگر عوامل مؤثر بر ناباروری آقایان عنوان می‌شود.
روش‌های پیشگیری از مشکلات ناباروری چیست؟
چوبینه: برای پیشگیری از این مشکلات، چکاپ‌های منظم، مراجعه دوره‌ای به مراکز ناباروری و مشاوره با پزشکان زنان و اورولوژیست تأکید دارند. همچنین ذخیره‌سازی سلول‌های جنسی در سنین باروری به‌ویژه برای افرادی که به دلیل بیماری‌هایی مانند سرطان مجبور به شیمی‌درمانی هستند، اقدامی مؤثر برای حفظ شانس فرزندآوری در آینده است.
همچنین توجه به زمان مناسب ازدواج و فرزندآوری است، در صورتی که شرایط ازدواج فراهم نباشد، ذخیره سلول‌های جنسی در بانک‌های تخصصی می‌تواند گزینه‌ای پیشگیرانه باشد.
در مورد درمان ناباروری نیز، روش‌ها از اصلاح سبک زندگی و مشاوره‌های تخصصی آغاز می‌شود و در صورت لزوم تا اهدای سلول جنسی یا جنین ادامه می‌یابد. به گفته متخصصان، بسیاری از زوج‌ها حتی با اصلاح زمان‌بندی روابط زناشویی و آگاهی از شرایط مقاربت مناسب، می‌توانند شانس بارداری خود را افزایش دهند.
روش‌های درمان ناباروری در ایران چگونه است؟
چوبیه: در برخی موارد، زوج‌ها به جراحی‌های ساده توسط متخصصان زنان و اورولوژی نیاز دارند تا مشکلات دستگاه تولید مثل اصلاح شود و امکان باروری طبیعی فراهم گردد اما در شرایط پیچیده‌تر، استفاده از روش‌های کمک‌باروری ضروری است. یکی از این روش‌ها تزریق داخل رحم یا آی‌یوآی (IUI) است که در آن اسپرم پس از فرآوری در آزمایشگاه، به رحم زن منتقل می‌شود؛ اگر این روش نتیجه‌بخش نباشد، لقاح آزمایشگاهی یا آی‌وی‌اف (IVF) می‌روند. در این تکنیک، تخمک و اسپرم هر دو در محیط آزمایشگاه ترکیب شده و جنین حاصل پس از چند روز پرورش، توسط جنین‌شناس به رحم مادر منتقل می‌شود.
از دیگر پیشرفتهای پزشکی در این حوزه، تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی (ICSI) است که با استفاده از سوزن‌های میکروسکوپی انجام می‌شود، در این روش هم‌زمان امکان بررسی ژنتیکی جنین نیز وجود دارد و تنها جنین‌های سالم و با کیفیت به رحم مادر انتقال می‌یابند.
آیا افزایش سن می‌تواند تأثیری در ناباروری بگذارد؟
چوبینه: افزایش سن، به‌ویژه در زنان، احتمال موفقیت درمان ناباروری را کاهش می‌دهد. بنابراین، توصیه می‌شود زوج‌ها در سنین پایین‌تر برای فرزندآوری اقدام کنند. با این حال، حتی در سنین بالاتر نیز فناوری‌های نوین باروری امکان فرزندآوری را هرچند با درصد موفقیت کمتر فراهم می‌کنند.
در مواردی که زوج‌ها سلول‌های جنسی سالم ندارند، اهدای تخمک یا اسپرم با رعایت قوانین شرعی، اخلاق پزشکی و ملاحظات اجتماعی می‌تواند گزینه‌ای برای فرزندآوری باشد. این روش نیز تحت نظارت دقیق مراکز تخصصی ناباروری در کشور انجام می‌شود.
ایران همگام با پیشرفتهای جهانی در حوزه درمان ناباروری حرکت کرده و امروزه بسیاری از فناوری‌های نوین کمک‌باروری در مراکز تخصصی کشور در دسترس است.
