وحید شقاقی شهری *- مکانیسم ماشه با همه معایبش مزایایی هم دارد؛ مزیتش این است که تکلیف تقریبا مشخص می‌شود و از این حالت سردرگمی تحریم و عدم تحریم بیرون می‌آییم. به قول معروف مرگ یک بار و شیون هم یک بار. از این نظر ما تکلیف خودمان را در ابعاد سیاسی، نظامی و اقتصادی می‌دانیم و ناچار خواهیم شد خودمان اصلاحاتی را در عبور از اقتصاد رانتی نفتی و سپردن امور به بخش خصوصی واقعی در داخل کشور شروع کنیم.تحریم‌های اقتصادی که حاصل مکانیسم ماشه خواهد بود فراتر از تحریم‌های خود آمریکا نیست. تحریم‌های ثانویه‌ای که آمریکا طی سال‌های اخیر با تهدید شرکای ایران به کشور ما تحمیل کرده بود به مراتب گسترده‌تر و شدیدتر از تحریم‌ها و شش قطعنامه‌ای است که ذیل مکانیزم ماشه باز خواهند گشت.
اروپایی‌ها و آمریکا از خیر فعال‌سازی مکانیزم ماشه نخواهند گذشت. یا هفته آینده ماشه را فعال خواهند کرد یا اگر ما امتیازاتی بدهیم ممکن است سه یا شش ماه دیگر اسنپ بک را فعال کنند. آنچه روز جمعه اتفاق افتاد این بود که با رای ۹ کشور از ۱۵ کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل، لغو تحریم‌های ایران ذیل برجام منتفی شد. یعنی آن ۹ کشور به این موضوع رای دادند که تحریم‌های ایران که قرار بود بعد از دوره ۱۰ ساله کاملاً لغو شود منتفی باشد.
دو احتمال وجود دارد؛ یا هفته آینده اروپایی‌ها با چراغ سبز آمریکا به فعال شدن مکانیسم ماشه اصرار می کنند یا اینکه طرف ایرانی امتیازاتی خواهد داد تا اروپایی‌ها و آمریکا راضی شوند اسنپ بک را برای دوره سه ماهه یا شش ماهه به تعویق بیندازند. اما بعد از شش ماه دوباره مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد و از این ابزار در اختیارشان چشم‌پوشی نمی‌کنند. بنابراین ما می‌مانیم و امتیازاتی که می‌دهیم، خساراتی که بیشتر متحمل می‌شویم و عملا چیزی گیرمان نخواهد آمد.
اروپایی‌ها برای بازی با طرف ایرانی و خودنمایی و قدرت‌نمایی در سطح جهانی، اسنپ‌بک را دیر یا زود فعال می‌کنند اتفاقی که می‌افتد این است که ما ذیل فصل هفتم شورای امنیت سازمان ملل قرار می گیریم و شش قطعنامه شورای امنیت باز خواهد گشت. اما آن قطعنامه‌ها تحریم‌هایی فراتر از تحریم‌های اقتصادی آمریکا نیست.تحریم‌هایی که آمریکا به تنهایی طی سال‌های اخیر علیه ایران اعمال کرد بسیار گسترده‌تر و شدیدتر از تحریم‌های ناشی از فعال سازی اسنپ‌بک خواهد بود. اما ماشه بهانه جدیدی دست آمریکا خواهد داد که دیگر صرفاً از ابزار تهدید استفاده نکند و به این بهانه و ابزار کشورها را مجاب کند با طرف ایرانی فعالیت اقتصادی انجام ندهند. در واقع آمریکا از راه قانونی به کشورها فشار می آورد تا مبادلات تجاری و اقتصادی با ایران انجام ندهند.نگرانی دیگر ناشی از فعال‌سازی ماشه این است که مردم ایران به این نتیجه می‌رسند که سایه تحریم‌ها بر سر ایران ماندگار خواهد بود. لذا انتظارات خود را بر اساس ماندگاری تحریم‌های سازمان ملل تنظیم خواهند کرد. مردم تاکنون منتظر بودند تحریم‌ها برداشته شود و بین حالت امیدواری و ناامیدی قرار داشتند.
در حال حاضر ما با یک گروه از ابرچالش‌هایی مواجهیم که با شدت و قدرت پیش می‌روند. ناترازی انرژی، آب، فرو نشست زمین، ناترازی بانک‌ها، ناترازی صندوق‌های بازنشستگی، تورم‌های بالا و ماندگار، کسری‌های بودجه ساختاری از جمله این ابرچالشها هستند. همچنین شاهدیم که شکاف عمیق تکنولوژیک بین ایران و رقبا در حال شکل‌گیری است.
در شرایط فعلی باید یک تصمیم حیاتی بگیریم و آن اصلاح ساختارهای کنونی اقتصاد است. با این شیوه حکمرانی اقتصادی نمی‌توانیم با ابر چالش‌ها مواجهه عقلانی و اثرگذار داشته باشیم. کشور نیاز به این دارد که حکمرانی اقتصادی خودش را به نفع بخش خصوصی تغییر دهد. با اقتصاد دولتی و شبه دولتی رانتیِ نفتیِ فعلی نمی‌توانیم کشور را اداره کنیم حتما باید ریل حکمرانی به سمت مشارکت مردم در اقتصاد و به نفع بخش خصوصی تغییر کند.
در این شرایط تحول نهادهای تامین مالی به نفع بخش خصوصی باید صورت گیرد. وضعیت فعلی ما و اقتصادی که متکی به دولت و شبه دولتی‌ها است حالت شتر گاو پلنگی پیدا کرده که تفکر نفتی و رانتی در آن شکل گرفته است. اگر نتوانیم ریل اقتصاد کشور را به نفع مردم و بخش خصوصی تغییر دهیم، تحریم شرایط کشور را بغرنج تر می‌کند، اما اگر اصلاحات مذکور را انجام دهیم می‌توانیم تبعات ناشی از تحریم را به حداقل برسانیم.
* اقتصاددان
