ساناز نفیسی روزنامه نگار: گروهی از تحلیلگران با اشاره به خروج یکجانبه ایالات متحده از برجام مدعی‌اند که این رویکرد زمینه ساز نزدیکی تهران و پکن شد. با این همه گروهی دیگر می گویند که روابط ایران با بلوک شرق در دوران ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری فقید ایران به واسطه گزاره‌های دیگر برجسته شد.
در سالهای اخیر، روابط تهران و پکن رشد چشم گیری را تجربه کرده است. گروهی مدعی‌اند خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای با ایران که از آن تحت عنوان برنامه جامع اقدام مشترک «برجام» نیز یاد می‌شود و اعمال تحریم‌های سختگیرانه علیه ایران در سال 2018 یکی از عوامل نزدیکی ایران به روسیه و چین است. سال 2021، پکن و تهران توافقنامه 25 سالهای را برای تقویت روابط اقتصادی و استراتژیک بین دو کشور امضا کردند که از آن به عنوان “مشارکت راهبردی جامع“ یاد می‌شود. چین ذیل این توافق برای سرمایه گذاری 400 میلیارد دلاری در مدت 25 سال به ایران متهد شد.
چرایی نزدیکی ایران به چین
موسسه مطالعاتی ژئوپلتیکس با انتشار یادداشتی نوشت، در دوران ریاست ابراهیم رئیسی که اخیراً در حادثه تلخ سقوط بالگرد درگذشت، ایران با تمرکز بر روابط اقتصادی نزدیکتر با بازیگران آسیایی رویاروی غرب قرار گرفت. گروهی از تحلیلگران از این سیاست تحت عنوان استراتژی «نگاه به شرق» یاد کرده‌اند؛ استراتژی که در دوران ریاست روسای جمهوری پیشین ایران نیز در مورد توجه قرار داشت اما در دولت سیزدهم بخشی از اولویت‌ها دستگاه دیپلماسی ایران بود. به ادعای ژئوپلتیکس، ابراهیم رئیسی به واسطه رویکرد عمل گرایانه و نیاز به بازتعریف سیاست خارجی ایران بر اساس نظم جهانی در حال تغییر که در قابش غرب در حال افول است، نگاه به شرق را برجسته کرد.
ژئوپلتیکس در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد، در این چارچوب توافق مارس 2023 بین ایران و عربستان سعودی با میانجیگری چین نیز به عنوان شاخص قدرتمند یاد می‌شود که با استناد بدان می‌توان میزان نفوذ پکن در خاورمیانه را درک کرد. به واسطه این توافق، ریاض و تهران پس از یک دوره 7 ساله تنش، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند. همچنین لازم به ذکر است که ایران عضو گروه‌هایی چون بریکس شده، اتحادهایی که بازیگرانی چون برزیل، روسیه، چین و آفریقای جنوبی در آن حضور دارند، تحت رهبری و نفوذ چین هست و دلار زدایی و مقابله با سلطه غرب در اولویت برنامه‌هایش قرار دارد. ابراهیم رئیسی در آگوست 2023 هنگام سخنرانی در اجلاس بریکس در ژوهانسبورگ گفت: «ایران قاطعانه از تلاش‌های بریکس برای دلارزدایی با استفاده از ارزهای ملی و تقویت مکانیسم‌های این بلوک برای پرداخت و تعاملات مالی حمایت می‌کند». دسامبر 2023 ایران قرادادی تجاری با روسیه امضا کرد که به واسطه‌اش قرار برآن است که تعاملات با ارزهای محلی انجام شود.
روایت‌ها از نفوذ چین در خاورمیانه
ژئوپلتیکس در بخش دیگری از یادداشت خود آورد، با گسترده‌تر شدن ابعاد درگیری‌ها در خاورمیانه، ایالات متحده از چین خواست تا با استفاده از اهرم خود یعنی نزدیکی به ایران، حملات انصار الله به دریای سرخ را متوقف کند. انصار الله یمن با آغاز جنگ در غزه، کشتی‌های اسرائیلی یا کشتی‌هایی به مقصد سرزمین‌های اشغالی را هدف حملات پهپادی و موشکی‌شان قرار می‌دهند؛ گزاره‌ای که تجارت جهانی را تحت تأثیر قرار داده است. در همین چارچوب گروهی مدعی‌اند که چین به ایران گفته بود که در صورت تداوم حملات به دریای سرخ، روابط اقتصادی دو بازیگر ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرد. اما این ادعایی است که مقام‌های تهران و پکن هنوز تأیید نکرده‌اند بالاخص آن که ایران همیشه تاکید دارد که از رویکرد گروه‌های مقاومت حماست می‌کند اما در فعالیت‌های آن نقشی ندارد.
شواهد نشان می‌دهد نفوذ چین در خاورمیانه افزایش یافته و متعاقباً روابط این بازیگر با ایران عمیق‌تر شده است. به ادعای ژئوپلتیکس در حوزه اقتصادی چند مؤلفه قابل توجه است، نخست: چین مقادیر زیادی نفت از ایران خریداری می‌کند. از زمان امضای توافقنامه مشارکت استراتژیک جامع 25 ساله ایران و چین در سال 2021، سرمایه گذاری چین در ایران 185 میلیون دلار برآورد شده است. آمارهای اخیر نشان می‌دهد که ایران سی و هشتمین شریک تجاری چین است و تجارت دوجانبه‌شان 32 میلیارد دلار برآورد شده است. شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در جریان سفر خود به ایران در سال 2016، ماه‌ها پس از امضای برجام، با رهبران ایران در باب تقویت روابط اقتصادی دوجانبه توافق کرده بود وقرار بر آن بود دو کشور تجارت دوجانبه را تا سال 2026 به 600 میلیارد دلار برسانند. با این همه آنگونه که ژئوپلتیکس مدعی است، به واسطه تحریم‌های اعمالی علیه ایران یا هرگزاره دیگر، تجارت چین با سایر کشورهای خاورمیانه – به ویژه عربستان سعودی (107 میلیارد دلار) و امارات (95 میلیارد دلار) بسیار بیشتر از تجارت این کشور با ایران است. گروهی مدعی‌اند پکن به واسطه هراس از تحریم‌های آمریکا رویکرد محتاطانه‌ای را در ارتباط با ایران تعریف کرده است.
به ادعای ژئوپلتیکس، در این میان مؤلفه دیگری که باید لحاظ شود نگاه بدبینانه گروهی از تحلیلگران به توافق نامه استراتژیک میان ایران و چین است. گروهی مدعی‌اند که پکن بدین طریق تلاش دارد تا نفوذش را در خاورمیانه برجسته‌تر کند. در حالی که برخی از گزاره‌ها روابط تهران و پکن را تحت تأثیر قرار داده، محدودیت‌هایی برای همکاری اقتصادی بین پکن و تهران وجود دارد. در همین راستا گروهی مدعی‌اند، پیوندهای اقتصادی پکن با ایران در سالهای اخیر محدود بوده است. چین به تعهدات خود در زمینه سرمایه گذاری در ایران عمل نکرده است. در حالی که پکن مقادیر زیادی نفت از ایران خریداری کرده، تجارت دوجانبه نسبتاً پایین بوده است.
