سال ۲۰۲۴ را می‌توان نقطه عطفی در تاریخچه هوش مصنوعی دانست؛ چرا که در این سال هم نوآوری‌های چشمگیری به ثبت رسید و هم میزان سرمایه‌گذاری و ارزش‌گذاری شرکت‌های فعال در این حوزه رکورد شکست. از سوی دیگر، مقررات و قوانین جدیدی تصویب شد و نقش هوش مصنوعی در امنیت ملی بیشتر از همیشه محسوس بود.
مروری بر تغییرات فناوری که هر ایرانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ از مدل‌های ریاضی تا تحول در تعاملات اجتماعی
رونق هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴ باعث جهش در ارزش بازار و درآمدزایی شرکت‌های بزرگ فعال در این حوزه شد. شرکت‌هایی نظیر انویدیا (NVIDIA)، برودکام (Broadcom) و مایکروسافت به موفقیت‌های چشمگیری دست یافتند. انویدیا حتی برای مدت کوتاهی توانست از اپل و خود مایکروسافت پیشی بگیرد و با عبور ارزش بازارش از ۳.۵ تریلیون دلار، عنوان ارزشمندترین شرکت جهان را به خود اختصاص دهد.
طبق برآوردهای IoT Analytics، درآمد انویدیا از فروش پردازنده‌های گرافیکی (GPU) در مراکز داده با رشدی ۱۴۲ درصدی روبه‌رو شد و همین امر باعث افزایش دوباره اعتماد سرمایه‌گذاران به بخش هوش مصنوعی شد. در همین حال، دو غول استارت‌آپی هوش مصنوعی یعنی اوپن‌ای‌آی (OpenAI) و شرکت تازه‌تأسیس xAI، هر کدام بیش از ۶ میلیارد دلار سرمایه جذب کردند و ارزش اوپن‌ای‌آی به ۱۵۷ میلیارد دلار رسید. با ورود این سرمایه‌ها به بازار سهام، شاخص نزدک (Nasdaq) رکورد ۲۰هزار واحدی را پشت سر گذاشت که نشان‌دهنده خوش‌بینی گسترده به آینده هوش مصنوعی بود.
دغدغه‌های امنیت سایبری: هوش مصنوعی در دستان هکرها
یکی از نگرانی‌های بزرگ سال ۲۰۲۴ افزایش سوءاستفاده هکرهای تحت حمایت دولت‌ها از مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) بود. مایکروسافت فاش کرد که گروه‌های هکری روسیه، چین و کره شمالی از ابزارهای هوش مصنوعی برای بهبود تکنیک‌های حمله خود استفاده کرده‌اند. هکرهای نظامی روسیه با کمک هوش مصنوعی، اطلاعاتی درباره فناوری‌های ماهواره‌ای و راداری جمع‌آوری کردند و گروه‌های کره شمالی از متن‌های تولیدشده توسط هوش مصنوعی در حملات فیشینگ بهره گرفتند.
تغییرات مقرراتی: قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا
در تاریخ ۱۳ مارس ۲۰۲۴، اتحادیه اروپا قانونی را با عنوان «قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا» به تصویب رساند که از اولین روز اوت همان سال به اجرا درآمد. این قانون کاربردهای هوش مصنوعی را بر اساس چهار سطح ریسک طبقه‌بندی و برخی موارد را از جمله دستکاری روانی، ردیابی بیومتریک و امتیازدهی اجتماعی به طور کامل ممنوع کرد. همچنین برای حوزه‌هایی که ریسک بالایی داشتند، محدودیت‌ها و مقررات گسترده‌ای در نظر گرفته شد.
در ادامه، ژاپن و برزیل هم قوانین بومی خود را در حوزه هوش مصنوعی تصویب کردند. در ایالات متحده آمریکا، تلاش‌های قانون‌گذاری بیشتر در سطح ایالت‌ها بود و هنوز قوانین فدرال فراگیری به تصویب نرسیده که خود باعث پراکندگی در این زمینه شده است.
دستاوردهای سخت‌افزاری هوش مصنوعی
انویدیا در سال ۲۰۲۴ با معرفی سری جدید واحدهای پردازشی «بلک‌ول» (Blackwell) شامل B100، B200 و GB200 خبرساز شد و وعده داد که این تراشه‌ها به لحاظ عملکردی چندین برابر نسل قبل قوی‌تر خواهند بود. با این حال، وجود یک نقص فنی غیرمنتظره باعث شد عرضه تراشه B200 تا سال ۲۰۲۵ به تعویق بیفتد. با وجود این تأخیر، انویدیا همچنان یکه‌تاز بازار سخت‌افزار هوش مصنوعی باقی ماند.
ادغام‌ها و خریدها: حرکت‌های استراتژیک مایکروسافت
در ماه مارس ۲۰۲۴، مایکروسافت با خرید فناوری و تیم شرکت Inflection AI موجی بزرگ در دنیای کسب‌وکار هوش مصنوعی ایجاد کرد. این معامله به مایکروسافت اجازه داد تا در بخش جدیدی از کارشناسان Inflection AI بهره ببرد و همچنین شراکت تجاری با همین شرکت داشته باشد. نهادهای نظارتی از جمله سازمان رقابت و بازار بریتانیا (CMA) این خرید و سرمایه‌گذاری‌های مشابه، مثل سرمایه‌گذاری آمازون در Anthropic یا حمایت‌های مالی مایکروسافت از اوپن‌ای‌آی را به دقت زیر نظر گرفتند تا از ایجاد انحصار در بازار جلوگیری کنند.
پیشرفت‌ها در مدل‌های زبانی بزرگ: LLaMA 3.1 از متا
متا در جولای ۲۰۲۴ نسخه ۳.۱ از مدل زبانی لاما (LLaMA 3.1) را عرضه کرد که به گفته این شرکت می‌تواند در آزمون‌های مختلف، مدل‌های مشهور مثل GPT-4o (محصول اوپن‌ای‌آی) و Claude 3.5 Sonnet (محصول آنتروپیک) را پشت سر بگذارد. نکته مهم در مورد لاما ۳.۱ آن بود که متا تصمیم گرفت این مدل را به صورت متن‌باز در اختیار پژوهشگران و توسعه‌دهندگان قرار دهد. این اقدام، رقیبان تجاری را به فکر رقابت جدی‌تر در فضای متن‌باز انداخت و فضای رقابتی تازه‌ای ایجاد کرد.
اخراج‌های ناشی از هوش مصنوعی و دگرگونی نیروی کار
سال ۲۰۲۴ برای بسیاری از کارمندان در بخش فناوری سالی سخت بود؛ زیرا هوش مصنوعی در برخی شرکت‌ها، توانایی جایگزینی بخشی از نیروی انسانی را پیدا کرد. شرکت کلارنا (Klarna) اعلام کرد که چت‌بات هوش مصنوعی آن می‌تواند وظایف ۷۰۰ کارمند را انجام دهد و این موضوع به اخراج‌های گسترده منجر شد. اینتویت (Intuit) هم حدود ۱۸۰۰ نفر از نیروهای خود را تعدیل کرد تا به توسعه راهکارهای مبتنی بر هوش مصنوعی بپردازد. همین روند در شرکت‌هایی مانند گوگل و مایکروسافت هم به شکل جابه‌جایی واحدها و تمرکز بیشتر بر پروژه‌های هوش مصنوعی دیده شد. نتیجه این تغییرات، نوساناتی در نرخ بیکاری بخش فناوری بود و کارکنان می‌بایست مهارت‌های خود را با دنیای جدید هوش مصنوعی هماهنگ می‌کردند.
محدودیت‌های مقیاس‌دهی هوش مصنوعی
با وجود طرح‌های جاه‌طلبانه در زمینه مدل‌های زبانی بزرگ، سال ۲۰۲۴ نشان داد که شرکت‌های پیشگام این حوزه، مثل اوپن‌ای‌آی، گوگل و آنتروپیک، در ارتقای عمده کیفیت مدل‌های خود با چالش روبه‌رو هستند. یکی از مشکلات، کمبود داده‌های باکیفیت برای آموزش مدل‌ها بود. به مرور زمان، محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی دوباره به عنوان داده ورودی مورد استفاده قرار گرفت و چرخه‌ای شکل گرفت که دقت و خلاقیت مدل‌ها را تهدید می‌کرد.
هوش مصنوعی در کشف‌های علمی
نقش هوش مصنوعی در علوم پایه بیش از هر زمان دیگری پررنگ شد. دمیس هاسابیس و جان جامپر از تیم گوگل دیپ‌مایند به پاس تحقیقات پیشرفته در زمینه پیش‌بینی ساختار پروتئین با ابزار AlphaFold، موفق به دریافت جایزه نوبل شیمی در سال ۲۰۲۴ شدند. این موفقیت، موضوعی چنددهه‌ای را حل کرد و به دانشمندان اجازه داد سریع‌تر از هر زمان دیگری به بررسی ساختارهای پروتئین و درمان‌های نوین بپردازند.
در حوزه علم مواد نیز پلتفرم LeMaterial با استفاده از هوش مصنوعی، مسیر تحقیق و توسعه مواد جدید را سرعت بخشید و امیدهای تازه‌ای برای ابداعات در زمینه ساخت نیمه‌رساناها و آلیاژهای پیشرفته پدید آورد.
هوش مصنوعی و امنیت ملی
استفاده از هوش مصنوعی در سامانه‌های دفاعی و امنیتی در سال ۲۰۲۴ رشد قابل توجهی داشت. ارتش آمریکا با اجرای برنامه Replicator حدود ۱ میلیارد دلار در زمینه پهپادهای مجهز به هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرد و کشورهای اروپایی نیز به دلیل تحولات ژئوپلیتیک، بودجه بیشتری به پروژه‌های دفاع هوش مصنوعی اختصاص دادند. اوپن‌ای‌آی که تا پیش از این با همکاری‌های نظامی محتاط بود، با شرکت Anduril وارد فاز مشترکی برای توسعه سیستم ضدپهپادهای هوشمند شد. این همکاری‌ها سوالات اخلاقی بزرگی را مطرح کردند؛ از جمله اینکه آیا شرکت‌های خصوصی می‌توانند قدرت زیادی در تصمیم‌سازی‌های امنیت ملی داشته باشند یا خیر.
چالش‌های پیش روی تسلط انویدیا در بازار
در سال ۲۰۲۴ رقبای جدیدی در بازار تراشه‌های هوش مصنوعی قد علم کردند. شرکت‌هایی نظیر آمازون، برودکام و AMD سرمایه‌گذاری قابل توجهی در ساخت تراشه‌های تخصصی کردند؛ به‌ویژه برای «اینفرنس» که نسبت به مرحله «آموزش» از لحاظ سخت‌افزاری انعطاف بیشتری می‌طلبد. از سوی دیگر، استارت‌آپ‌هایی نظیر Groq نیز با معماری‌های جدید سعی کردند به سلطه طولانی‌مدت پردازنده‌های گرافیکی انویدیا پایان دهند. افزون بر این، تنش‌های ژئوپلیتیک و محدودیت‌های تجاری آمریکا برای صادرات تراشه به چین، زنجیره تأمین جهانی را تحت فشار گذاشت و قانون «CHIPS» در ایالات متحده با هدف کاهش وابستگی به تایوان، بر دگرگونی احتمالی در سال ۲۰۲۵ تأکید داشت.
سونامی سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی
از منظر مالی، سال ۲۰۲۴ یک سال تاریخی برای استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های بزرگ هوش مصنوعی بود. دیتابریکس (Databricks) در مرحله جذب سرمایه سری J خود موفق به کسب ۱۰ میلیارد دلار شد که در نوع خود بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری سال محسوب می‌شود. در کنار آن، اوپن‌ای‌آی نیز با جذب ۶.۶ میلیارد دلار جدید، ارزش خود را به ۱۵۷ میلیارد دلار رساند. شرکت xAI که توسط ایلان ماسک تأسیس شده، ۶ میلیارد دلار دیگر به سرمایه پیشین خود افزود. این مبالغ نشان داد که سرمایه‌گذاران همچنان چشم‌انداز روشنی برای هوش مصنوعی متصور هستند و آماده‌اند تا منابع مالی قابل‌توجهی را به توسعه و تحقیق در این حوزه اختصاص دهند.
نگاهی به سال ۲۰۲۵
با گذشت سال ۲۰۲۴، پیش‌بینی می‌شود که سال ۲۰۲۵ نیز سرشار از اتفاقات مهم در دنیای هوش مصنوعی باشد. از تمرکز بیشتر بر مدل‌های کوچک‌تر و کارآمدتر گرفته تا استفاده روزافزون از هوش مصنوعی در حوزه‌هایی غیر از فناوری (مانند بهداشت، کشاورزی و آموزش)، همگی خبر از دگرگونی‌های تازه می‌دهند. همچنین انتظار می‌رود بحث‌های اخلاقی و قوانین مربوط به نقش هوش مصنوعی در امنیت ملی و زندگی مردم بیشتر شود و فعالان این حوزه همچنان به دنبال منابع داده‌های غنی‌تر و راهکارهای خلاقانه برای ارتقای سطح مدل‌های هوش مصنوعی باشند.
در مجموع، سال ۲۰۲۴ نشان داد که هوش مصنوعی نه تنها به‌سرعت در حال پیشرفت است، بلکه ابعاد تازه‌ای از فرصت‌ها و چالش‌ها را پیش روی بشر قرار داده است. شرکت‌ها، دولت‌ها و کاربران عادی همگی با مسئولیت‌های نوین مواجه‌اند و هر گام در این مسیر، تعیین‌کننده شکل آینده دنیای هوشمند ما خواهد بود.
