محمد جواد خلیلی روزنامه نگار: بحران ناترازی انرژی در ایران، به‌ویژه در بخش گاز طبیعی، تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد، صنایع و زندگی روزمره مردم داشته است. این بحران نه‌تنها منجر به افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی مانند گازوئیل و مازوت در نیروگاه‌ها شده بلکه تولید بسیاری از صنایع کلیدی کشور را کاهش داده و زیان‌های اقتصادی قابل‌توجهی به همراه داشته است. بحران انرژی به دلیل کمبود منابع داخلی و وابستگی به واردات سوخت در سال‌های اخیر به یک چالش بزرگ تبدیل شده است. این وضعیت نه‌تنها به تأمین انرژی برای بخش خانگی و صنعتی آسیب زده بلکه به کاهش توان تولیدی کشور در بخش‌های مختلف نیز منجر شده است. در نتیجه، ناترازی انرژی باعث شده که دولت مجبور به استفاده از سوخت‌های فسیلی به‌جای گاز طبیعی شود که این خود مشکلات دیگری را به همراه داشته است که در ادامه بدان‌ها پرداخته‌ایم.
تهدیدی برای محیط زیست و اقتصاد
به دلیل کمبود گاز طبیعی، نیروگاه‌ها مجبور به استفاده از سوخت‌های فسیلی مانند گازوئیل و مازوت شده‌اند. بر اساس گزارش‌ها، این تغییر سوختی منجر به مصرف 10.5 میلیارد لیتر گازوئیل و 8.4 میلیارد لیتر مازوت در نیروگاه‌ها شده است. این امر نه‌تنها هزینه‌های تولید برق را افزایش داده بلکه به تشدید آلودگی هوا و مشکلات زیست‌محیطی نیز دامن زده است. سوخت‌های فسیلی آلاینده‌هایی همچون دی‌اکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن و دی‌اکسیدهای گوگرد تولید می‌کنند که به مشکلات جدی زیست‌محیطی منجر می‌شود. این آلودگی‌ها علاوه بر آسیب به محیط زیست، به سلامت عمومی جامعه نیز آسیب وارد می‌کنند.
آسیب‌های اقتصادی و صادراتی
بحران انرژی تأثیرات منفی بر تولید صنایع کلیدی کشور داشته است. به‌عنوان مثال، تولید اوره و متانول با کاهش 2.5 میلیون تن مواجه شده و تولید فولاد نیز 1.5 میلیون تن کاهش یافته است. این کاهش تولیدات نه‌تنها به کاهش صادرات و درآمدهای ارزی منجر شده بلکه به افزایش وابستگی به واردات و کاهش تنوع تولیدات داخلی نیز دامن زده است. صنعت فولاد یکی از صنایع مهم در اقتصاد ایران است که علاوه بر تأمین نیازهای داخلی در صادرات کشور نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. کاهش تولید در این صنعت باعث شده که ایران نتواند به‌طور مؤثر در بازار جهانی رقابت کند. همچنین کاهش تولید اوره و متانول که در بخش کشاورزی و صنایع شیمیایی کاربرد دارند به قیمت‌گذاری‌های بالاتر و کمبود عرضه در بازار داخلی منجر شده است که این وضعیت هزینه‌های تولید را افزایش داده و تأثیر منفی بر صنایع مختلف دارد.
زیان‌های اقتصادی ناشی از ناترازی انرژی
ترکیب افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی و کاهش تولید صنایع، زیان‌های اقتصادی قابل‌توجهی به همراه داشته است. بر اساس برآوردها، مجموع این زیان‌ها به 14 میلیارد دلار می‌رسد. این زیان‌ها تأثیرات منفی بر رشد اقتصادی، اشتغال و ثبات اقتصادی کشور داشته و نیازمند توجه و اقدام فوری است. علاوه بر زیان‌های مستقیم، بحران ناترازی انرژی باعث افزایش هزینه‌های واردات سوخت و همچنین افزایش هزینه‌های تولید برای صنایع مختلف شده است. این وضعیت باعث کاهش قدرت رقابتی کشور در بازارهای بین‌المللی می‌شود. علاوه بر این، کاهش تولید در بخش‌های مختلف، به‌ویژه در صنایع انرژی‌بر، باعث بیکاری و کاهش درآمد خانوارها شده و بر معیشت مردم تأثیر منفی گذاشته است.
زیرساخت‌های ناکافی تا وابستگی به سوخت‌های فسیلی
بحران ناترازی انرژی در ایران از چندین عامل عمده ناشی می‌شود که به تشدید این بحران دامن زده است. یکی از مهم‌ترین عوامل، سرمایه‌گذاری ناکافی در زیرساخت‌ها است. عدم سرمایه‌گذاری کافی در توسعه و نگهداری زیرساخت‌های انرژی، به‌ویژه در بخش تولید و انتقال گاز، منجر به کاهش ظرفیت تأمین انرژی و بروز مشکلاتی در تأمین نیازهای کشور شده است. این کمبود زیرساخت‌ها باعث شده تا کشور نتواند به‌درستی از منابع انرژی خود بهره‌برداری کند و دچار بحران‌هایی مانند ناترازی انرژی شود.
مدیریت ناکارآمد منابع انرژی یکی دیگر از دلایل اصلی بحران ناترازی انرژی در ایران است. در بسیاری از موارد، مدیریت منابع انرژی در کشور با مشکلاتی مواجه بوده و برنامه‌ریزی مناسب برای تأمین نیازهای مختلف از جمله بخش خانگی، صنعتی و نیروگاهی وجود نداشته است. این مشکلات مدیریتی باعث شده که تقاضا و عرضه انرژی به‌طور ناهماهنگ پیش رود و در نهایت کشور با بحران کمبود انرژی روبه‌رو شود.
همچنین، وابستگی به سوخت‌های فسیلی بدون توجه به توسعه منابع تجدیدپذیر، عامل دیگری است که کشور را در برابر بحران‌های انرژی آسیب‌پذیر کرده است. استفاده مداوم از گاز طبیعی و نفت برای تولید انرژی باعث شده است که ایران نتواند به منابع انرژی پایدار و تجدیدپذیر متکی شود. این وابستگی به سوخت‌های فسیلی نه‌تنها بر کاهش تنوع منابع انرژی تأثیر گذاشته بلکه کشور را در معرض بحران‌های متعدد در صورت ناترازی تولید گاز طبیعی قرار داده است.
تأثیرات اجتماعی و زیست‌محیطی
بحران انرژی تأثیرات منفی بر زندگی روزمره مردم داشته است. قطع مکرر برق و گاز، به‌ویژه در فصول سرد سال، مشکلاتی برای خانوارها ایجاد کرده و کیفیت زندگی را کاهش داده است. همچنین استفاده از سوخت‌های فسیلی با آلایندگی بالا به تشدید آلودگی هوا و مشکلات بهداشتی مرتبط با آن منجر شده است.
تنوع منابع و تأمین پایدار انرژی
برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و افزایش پایداری تأمین انرژی، تنوع منابع انرژی یکی از راهکارهای مؤثر است. ایران می‌تواند با توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر مانند خورشید و باد پ به کاهش فشار بر منابع فسیلی و افزایش تأمین انرژی از منابع پایدار کمک کند. توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی می‌تواند منبعی مطمئن و درازمدت برای تأمین انرژی باشد و در مقابله با بحران‌های آینده مؤثر واقع شود.
کاهش هدررفت و افزایش بهره‌وری
مدیریت بهینه مصرف انرژی نیز از دیگر راهکارهای اساسی برای مقابله با بحران ناترازی انرژی است. اجرای برنامه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش‌های مختلف از جمله صنایع، خانگی و تجاری می‌تواند به کاهش هدررفت و افزایش بهره‌وری کمک کند. تشویق به استفاده از فناوری‌های جدید و بهینه‌سازی مصرف در صنایع می‌تواند منجر به کاهش مصرف بی‌رویه انرژی شود و در نهایت باعث کاهش فشار بر منابع موجود گردد.
تقویت منابع مالی برای بهبود وضعیت انرژی
اصلاح سیاست‌های یارانه‌ای انرژی به‌گونه‌ای که مصرف بهینه تشویق شود و منابع مالی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر تأمین گردد، می‌تواند یکی از راهکارهای مؤثر در بهبود وضعیت انرژی کشور باشد. یارانه‌های انرژی باید به‌گونه‌ای اصلاح شوند که هم مصرف‌کنندگان به مصرف بهینه تشویق شوند و هم دولت بتواند منابع مالی لازم برای توسعه زیرساخت‌های انرژی و پروژه‌های تجدیدپذیر را تأمین کند. در نهایت، بحران ناترازی انرژی در ایران نیازمند توجه جدی و اقدام فوری است. با برنامه‌ریزی مناسب و همکاری بین‌بخشی، می‌توان به بهبود وضعیت انرژی کشور و کاهش تأثیرات منفی آن بر اقتصاد و زندگی مردم دست یافت.
