محمد جواد خلیلی:صنعت نفت و گاز ایران با داشتن منابع عظیم و قابل‌توجه، همچنان در بهره‌برداری از فناوری‌های نوین عقب‌مانده است. این عقب‌ماندگی نه تنها در استخراج نفت و گاز بلکه در فرآیندهای مرتبط با پالایش، انتقال و توزیع نیز مشهود است. برخلاف کشورهای پیشرفتهای همچون ایالات متحده و نروژ که به طور پیوسته از جدیدترین فناوری‌های روز در این صنعت بهره می‌برند، ایران به دلایل مختلف همچنان در مراحل ابتدایی استفاده از فناوری‌های نوین باقی مانده است. تحریم‌ها، کمبود سرمایه‌گذاری و ضعف در زیرساخت‌های فنی از جمله دلایل اصلی این عقب‌ماندگی به شمار می‌روند.
تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی
به گزارش روزنامه «نقش اقتصاد» یکی از مهم‌ترین دلایل عقب‌ماندگی ایران در بهره‌برداری از فناوری‌های نوین، تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی است که بر صنعت نفت و گاز کشور سایه انداخته است. به‌طور خاص، تحریم‌ها مانع از ورود شرکت‌های بزرگ بین‌المللی به ایران شده و از این رو، انتقال فناوری‌های جدید به کشور با مشکلات جدی روبه‌رو شده است. این وضعیت باعث شده که ایران نتواند به راحتی با شرکت‌های بزرگ نفتی همکاری کند و از فناوری‌های پیشرفته برای استخراج و پالایش منابع خود بهره‌برداری کند. به همین دلیل، ایران از بسیاری از فناوری‌های پیچیده مانند حفاری عمودی و افقی، حفاری‌های عمیق و روش‌های نوین برای استخراج منابع غیرمتعارف همچنان محروم است.
رقابت با قدرت‌های نفتی
در حالی که ایران در بهره‌برداری از فناوری‌های نوین در صنعت نفت و گاز با چالش‌های زیادی روبه‌رو است، کشورهای دیگر مانند ایالات متحده، نروژ و روسیه با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، از منابع خود بهره‌برداری می‌کنند و در این زمینه رقابت فشرده‌ای دارند. ایالات متحده به ویژه در دهه‌های اخیر، با توسعه فناوری‌های شیل نفت و گاز (که به روش‌های پیچیده‌ای چون شکافت هیدرولیکی و حفاری افقی نیاز دارد) توانسته است به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان تبدیل شود. در نروژ، استفاده از فناوری‌های پیشرفته در استخراج نفت و گاز از میدان‌های زیر دریا باعث شده که این کشور همچنان به عنوان یکی از صادرکنندگان مهم انرژی در جهان شناخته شود. ایران اما به دلیل محدودیت‌های فناورانه و سرمایه‌گذاری ناکافی همچنان در استفاده از این فناوری‌ها عقب است.
فناوری‌های دیجیتال و هوش مصنوعی
امروزه صنعت نفت و گاز به شدت به فناوری‌های دیجیتال متکی شده است. استفاده از تحلیل داده‌های بزرگ، اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و سیستم‌های اتوماسیون در بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت و گاز به سرعت در حال گسترش است. این فناوری‌ها امکان نظارت و کنترل دقیق‌تر بر فرآیندهای تولید، کاهش هزینه‌ها، پیش‌بینی خرابی‌های تجهیزات و بهینه‌سازی عملیات‌ها را فراهم می‌کنند. در ایران گرچه برخی پروژه‌ها در راستای استفاده از این فناوری‌ها آغاز شده اما این روند به سرعت پیش نمی‌رود. یکی از دلایل آن، نبود زیرساخت‌های لازم برای پردازش داده‌ها و تحلیل آن‌ها به شکلی مؤثر است. کشورهای پیشرفته در این زمینه توانسته‌اند با استفاده از سیستم‌های دیجیتال، بهره‌وری خود را به طور چشمگیری افزایش دهند و ایران برای رسیدن به این سطح نیازمند سرمایه‌گذاری‌های گسترده در حوزه دیجیتال است.
چالش‌های منابع غیرمتعارف
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی ایران در صنعت نفت و گاز، بهره‌برداری از منابع غیرمتعارف است. منابع غیرمتعارف مانند شیل نفت و گاز و میادین زیر دریا به فناوری‌های پیچیده‌ای نیاز دارند که ایران به دلیل تحریم‌ها و کمبود سرمایه‌گذاری نتواسته در این زمینه به پیشرفتهای قابل‌توجهی دست یابد. در حالی که ایالات متحده و دیگر کشورهای تولیدکننده شیل در حال بهره‌برداری از منابع شیل خود هستند و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان جهانی نفت شناخته می‌شوند، ایران هنوز در تلاش است که فناوری‌های لازم برای استخراج این منابع را توسعه دهد. این منابع اگر به درستی بهره‌برداری شوند، می‌توانند نقشی مهم در تأمین انرژی داخلی و صادرات نفت و گاز ایفا کنند.
نقش تحقیق و توسعه در صنعت نفت
در بسیاری از کشورهای پیشرفته، تحقیق و توسعه نقش کلیدی در ارتقاء فناوری‌های صنعت نفت و گاز ایفا می‌کند. این کشورها با سرمایه‌گذاری‌های کلان در تحقیق و توسعه، توانسته‌اند به فناوری‌های نوین دست یابند که موجب بهبود بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و افزایش رقابت‌پذیری در بازار جهانی شده است. در ایران، علیرغم ظرفیت‌های علمی بالا، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در صنعت نفت و گاز به حدی نیست که بتواند به سرعت در مسیر نوآوری حرکت کند. این کمبود باعث شده که ایران نتواند به طور کامل از تکنولوژی‌های روز دنیا بهره‌برداری کند و در نتیجه در رقابت با دیگر کشورهای تولیدکننده نفت و گاز از پیشرفتهای جهانی عقب بماند.
توسعه پایدار و فناوری‌های سبز
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت نفت و گاز، تأثیرات منفی آن بر محیط‌زیست است. کشورهای پیشرفته، با تأکید بر توسعه پایدار و استفاده از فناوری‌های سبز، در تلاش هستند تا اثرات منفی صنعت نفت و گاز را به حداقل برسانند. نروژ به عنوان یک نمونه موفق، با استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، بازیافت منابع و توسعه روش‌های پاک برای استخراج نفت و گاز، الگویی برای دیگر کشورها است. ایران نیز باید به این سمت حرکت کند و با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز، به کاهش آلودگی‌ها و افزایش بهره‌وری صنعت نفت خود کمک کند. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و بهبود فناوری‌های کاهش آلاینده‌ها می‌تواند به عنوان گام‌هایی مؤثر در راستای توسعه پایدار در ایران محسوب شود.
همکاری‌های بین‌المللی و انتقال فناوری
یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث پیشرفت سریع صنعت نفت و گاز در کشورهای پیشرفته شده، همکاری‌های بین‌المللی است. این همکاری‌ها نه تنها به تبادل دانش فنی و فناوری‌های نوین کمک می‌کند بلکه باعث ایجاد فرصت‌های جدید برای ارتقاء ظرفیت‌های صنعتی و علمی می‌شود. ایران، به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های سیاسی، نتواسته به طور کامل از این فرصت‌ها بهره‌برداری کند. با این حال، در صورت رفع موانع سیاسی و اقتصادی، همکاری‌های بین‌المللی می‌توانند نقشی کلیدی در انتقال فناوری و دانش فنی به کشور ایفا کنند و موجب ارتقاء توانمندی‌های صنعتی ایران در حوزه نفت و گاز شوند.
مسیر پیش رو برای ایران
صنعت نفت و گاز ایران با وجود داشتن منابع غنی، به دلایل مختلف از جمله تحریم‌ها، کمبود سرمایه‌گذاری و ضعف در نوآوری داخلی، در استفاده از فناوری‌های نوین به شدت از کشورهای پیشرفته عقب مانده است. برای رفع این عقب‌ماندگی، ایران نیازمند همکاری‌های بیشتر با شرکت‌های بین‌المللی، افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و بهبود زیرساخت‌های دیجیتال و سبز است. تنها با این اقدامات می‌توان به آینده‌ای پایدارتر و بهره‌وری مناسب‌تر در صنعت نفت و گاز دست یافت و ایران را به یکی از بازیگران اصلی در بازار جهانی نفت تبدیل کرد.
