رمضانعلی سلمانی‌نژاد* – امکان بازنگری و اصلاح ساختار زمانی داد و ستد در بازار سرمایه از جمله مسائلی است که برای بهبود آن می‌توان پیشنهاد راه‌اندازی معاملات شبانه یا خارج‌ساعت را به‌عنوان یکی از گام‌های کلیدی برای ارتقای کارایی، افزایش شفافیت و هم‌راستایی اطلاعاتی بازار مطرح کرد. به اعتقاد من که اصلاح زمان شروع معاملات و ایجاد بسترهای جدید می‌تواند زمینه‌ساز تحول در رفتار معاملاتی، کاهش هیجانات و جذب سرمایه‌گذاران بین‌المللی باشد.
به‌نظر می‌رسد ساعات و روزهای معاملاتی بازار سرمایه به شکلی طراحی شده که هم با استانداردهای بین‌المللی تطابق داشته باشد و هم با شرایط خاص کشور؛ البته بازه زمانی معاملات در بورس ایران نسبتاً کوتاه‌تر از بازارهای جهانی مثل بورس نیویورک یا لندن است. این کوتاهی زمان معاملات اگر چه ممکن است به دلایلی نظیر تناسب با ساعات کاری روزانه و هماهنگی با تقویم کاری کشور (تعطیلی پنج‌شنبه و جمعه) مناسب و منطقی به نظر برسد، ولی از طرف دیگر مسائلی مانند کاهش نقدشوندگی در بسیاری از نمادها، از دست رفتن فرصت‌های معاملاتی به‌ویژه در زمان نوسانات جهانی و هم‌پوشانی کمتر بورس ایران با بازارهای جهانی به دلیل تفاوت روزهای کاری را به دنبال دارد.
بنابراین تغییر در ساختار زمان‌بندی بورس ایران می‌تواند اثرات مثبتی نظیر افزایش نقدشوندگی و حجم معاملات، توزیع بهتر هیجانات بازار در طول زمان و فرصت بیشتر برای واکنش به اخبار داخلی و جهانی را به دنبال داشته باشد. در همین راستا یکی از گام‌های اساسی می‌تواند ایجاد بسترهایی برای معاملات شبانه یا خارج‌ساعت باشد. البته زمان شروع به کار بورس ایران نیز در کنار افزایش ساعات معاملات مهم است. به عنوان نمونه نرخ برابری دلار/ ریال که یکی از مهم‌ترین پارامترهای اثرگذار روی بورس (به‌ویژه سهام دلاری و صادراتی) است، معمولاً حدود ساعت ۱۰: ۳۰ تا ۱۱ در بازار آزاد و بازار متشکل تثبیت می‌شود و این در حالی است که بورس از ۹ صبح شروع به کار کرده و بسیاری از معاملات حساس دلاری، قبل از مشخص شدن نرخ روز انجام می‌شوند.
از طرفی معاملات بورس تهران ساعت ۹ صبح (به وقت ایران) شروع می‌شود، در حالی که بورس‌های مهم دنیا مثل نیویورک، لندن و فرانکفورت تا ساعت‌ها بعد از آن باز نمی‌شوند و بنابراین بازار ایران نمی‌تواند واکنشی سریع به تحولات بین‌المللی نشان دهد. همچنین گزارش‌های مهم بسیاری از شرکت‌ها صبح زود (۸ یا ۸: ۳۰) یا ساعات پایانی شب قبل روی سامانه کدال منتشر می‌شوند. باز شدن بورس رأس ساعت ۹ صبح، زمان خیلی کمی برای تحلیل گزارش‌ها در اختیار تحلیل‌گران می‌گذارد. به‌علاوه بورس‌های کالایی (بورس کالا و انرژی) نیز معمولاً بازاری تخصصی‌تر و حساس‌تر به نرخ‌های جهانی هستند و از آنجا که گاهی اوقات قیمت‌های جهانی کالاهای اساسی شب‌ها اعلام می‌شوند، بازار ایران صبح زود و بدون بررسی کامل به این قیمت‌ها واکنش نشان می‌دهد.
بنابراین، تغییر زمان شروع معاملات بورس به ساعتی دیرتر می‌تواند مزایایی نظیر کاهش رفتارهای هیجانی و بر پایه شایعات، تصمیم‌گیری معامله‌گران و تحلیل‌گران با در اختیار داشتن اطلاعات واقعی نرخ دلار به جای گمانه‌زنی، شفافیت بیشتر در معاملات شرکت‌های دلاری، هم‌راستایی با نهادهای دیگر (مثل بازار متشکل ارزی، صرافی‌ها و سامانه نیما) به دنبال داشته باشد و به افزایش هماهنگی اطلاعاتی بین بازارها و کاهش رفتارهای آربیتراژی یا سفته‌بازانه منجر شود. در عین حال، تغییر ساعت شروع بورس می‌تواند چالش‌هایی نظیر تداخل با ساعات کاری رسمی کشور و نارضایتی برخی فعالان بازار را به دنبال داشته باشد؛ بنابراین به هماهنگی فنی و بین نهادی نیاز دارد، به‌گونه‌ای که باید سامانه معاملات، سازمان بورس، کارگزاری‌ها و نهادهای مالی زیرساخت و برنامه‌ریزی‌های خود را با زمان جدید تطبیق دهند که ممکن است فرایندهای زمان‌بری باشد.
با این حال بازنگری جدی در تقویم و ساعات معاملاتی بازار سرمایه ایران برای گام نهادن در مسیر بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاران خارجی و رفتار پویاتر و نقدشونده‌تر امری ضروری است که البته این کار باید تدریجی و با پایلوت‌های آزمایشی انجام شود تا زیرساخت‌ها و بازیگران بازار بتوانندبا آن منطبق شوند. ناگفته نماند که سازمان بورس با تغییر در ساعات معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا، گام‌هایی در این خصوص برداشته و این موضوع نویدبخش نگاه استراتژیک نهاد ناظر در این زمینه است.
*کارشناس اقتصادی
