زینب فدایی- روزنامه نگار: ایران کشوری است که فناوری سلامت در آن به اوج رسیده و داروها، مکمل ها و تجهیزات پزشکی، کیفیتی در تراز جهانی دارند؛ اما بازار داخلی همچنان در رکود گرفتار است و ظرفیت های صادراتی، هرگز به اندازه توان علمی کشور شکوفا نشده اند. نوآوری که باید قله های علمی و اقتصادی را فتح کند، در حصار سیاست های متناقض، محدودیت های حکمرانی و چارچوب های اقتصادی ناکارآمد زمینگیر مانده و سرمایه گذاری در این عرصه، هنوز ریسک بزرگی به شمار می رود. پرسش اساسی این است که چگونه می توان این شکاف میان توانمندی فناورانه و ضعف بازار را پر کرد و اقتصاد سلامت ایران را از بن بست نجات داد؟ اقتصاد سلامت ایران در نقطها ی حساس و بحرانی قرار گرفته است؛ جایی که فناوری و نوآوری در اوج خود قرار دارند، اما بازار همچنان زیر فشار سیاست های محدودکننده زمینگیر مانده است. شرکت های دانش بنیان با تولید دارو، مکمل و تجهیزات پزشکی در سطح استانداردهای جهانی، توانسته اند بخش عمده نیاز داخلی را تأمین کرده و وابستگی کشور به واردات را کاهش دهند. با این حال، محدودیت های قیمت گذاری دستوری، ضعف حمایت های قانونی و ساختارهای ناکارآمد مالی، مسیر رشد را مسدود کرده است. فاصله میان ارزش واقعی محصولات دانش بنیان و نرخ های داخلی، انگیزه سرمایه گذاری را کاهش داده و حاشیه سود تولیدکنندگان را به حداقل رسانده است. ضعف در تجاری سازی پژوهش های دانشگاهی، محدودیت تبلیغات و آگاهی پایین عمومی، حلقه نوآوری را نیمه کاره نگه داشته است. فناوری در اوج، اما زنجیره اقتصاد سلامت هنوز کارآمد نیست. سؤال کلیدی این است که چگونه می توان از ظرفیت نهفته این بخش، نه تنها برای تأمین نیازهای داخلی، بلکه برای تثبیت حضور ایران در بازارهای جهانی استفاده کرد؟
بازار در زنجیر سیاست های سرد
اقتصاد سلامت ایران امروز در یک پارادوکس آشکار و جدی گرفتار شده است: فناوری و نوآوری در قله های جهانی درخشان هستند، اما بازار داخلی هنوز در زنجیر سیاست های متناقض و ناکارآمد گرفتار است. شرکت های دانش بنیان، با پشتوانه علمی و فناوری پیشرفته، توانسته اند بیش از 70 درصد نیاز داخلی دارو و تجهیزات پزشکی را تأمین کنند و حتی محصولات فناورانه ای با استانداردهای جهانی تولید نمایند، اما سیاست های دستوری، موانع صادراتی و ضعف حمایت از مالکیت فکری، زنجیره نوآوری را نیمه کاره رها کرده اند. این تضاد، همان جایی است که علم و بازار، دو نیروی موازی و بالقوه قدرتمند، با یکدیگر تصادم می کنند و فرصت های توسعه و شکوفایی را مسدود می سازند. مریم تاج آبادی ابراهیمی، عضو هیئت رئیسه کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق تهران،در گفتگو با«نقش اقتصاد» به شکاف آشکار میان توان علمی و وضعیت بازار اشاره می کند و تأکید دارد که محدودیت های سیاستی و اقتصادی، انگیزه سرمایه گذاری را فرسوده کرده و توان شرکت های دانش بنیان را در مسیر رشد واقعی محدود ساخته است. تاج آبادی توضیح می دهد که قیمتگذاری داخلی پایین، نبود تبلیغات مؤثر و ضعف فرهنگ مصرف، حلقه های بازار را در رکود نگه داشته و کیفیت جهانی محصولات ایرانی را به زیر سایه محدودیت ها برده است. رقم های رسمی نیز این بحران را نمایان می سازند: قیمت محصولات فناورانه سلامت در ایران تا یک پنجم نمونه های مشابه در کشورهای منطقه تعیین شده و حاشیه سود تولیدکنندگان به حداقل رسیده است. چنین شکافی، نه تنها انگیزه سرمایه گذاری را کاهش داده، بلکه مانع از ورود مؤثر به بازارهای صادراتی شده و نوآوری های ارزشمند را در بازار داخلی خفه کرده است. این تضاد میان کیفیت تولید و رکود بازار، تصویری گویا از ناکارآمدی سیاست های اقتصادی و تجاری ارائه می دهد؛ پارادوکس تلخی که نشان می دهد توان علمی ایران در قله است، اما حکمرانی و سیاستگذاری، بال های این نوآوری را بریده اند. تاج آبادی معتقد است که تنها با ایجاد خوشه های فناورانه، تقویت حمایت قانونی از مالکیت فکری و تسهیل دسترسی به بازارهای داخلی و بین المللی می توان زنجیره نوآوری را به حرکت درآورد و ظرفیت های بالقوه شرکت های دانش بنیان را آزاد ساخت. فناوری ایران آماده پرواز است، اما سیاست و ساختار بازار هنوز اجازه شکوفایی کامل این ظرفیت ها را نمی دهند. این بخش، قلب بحران اقتصاد سلامت کشور است و هرگونه تحول و اصلاح، باید از همین نقطه شروع شود.
راهکارهایی برای پرواز اقتصاد سلامت
اقتصاد سلامت ایران، با وجود پشتوانه علمی و فناوری در سطح جهانی، همچنان در محدودیت های ساختاری و حکمرانی گرفتار است. تاج آبادی ابراهیمی تأکید دارد که فقدان زنجیره ارزش منسجم و اکوسیستم حمایتی، نوآوری ها را نیمه جان نگه داشته و مانع رشد پایدار آنها شده است. راهکار نخست، ایجاد خوشه های فناورانه و شبکه های همکاری میان شرکت هاست. این ساختار امکان بهره مندی شرکت های کوچک و متوسط از منابع مالی، دانش فنی، برندینگ و بازار مشترک را فراهم می آورد و ضمن افزایش مقیاس اقتصادی، قدرت رقابت در بازار داخلی و بین المللی را تقویت می کند. تحلیل ها نشان می دهد شرکت هایی که در چنین شبکه هایی فعالیت می کنند، 30 تا 50 درصد بازده اقتصادی بیشتری دارند و می توانند سرمایه گذاری های کلان برای توسعه فناوری جذب کنند. حمایت از مالکیت فکری و معنوی ستون دیگر توسعه است. تاج آبادی توضیح می دهد که ضعف قوانین اجرایی و نبود تضمین حقوق مالکانه، سرمایه گذاران را از ورود به بازار بازمی دارد و مانع تبدیل تحقیقات علمی به محصول اقتصادی می شود. تجربه شرکت های فعال در حوزه پروبیوتیک و داروهای طبیعی نشان می دهد بیش از 40 درصد نوآوری ها بدون حمایت حقوقی، هرگز به مرحله تجاری سازی نمی رسند و ظرفیت های فناورانه کشور به طور مؤثر به بازار منتقل نمی شوند. بازارهای بین المللی و صادرات نیز یکی از حلقه های حیاتی است. ثبت متقابل محصولات در کشورهای هدف، ایجاد پلتفرم های صادراتی و همکاری با پیمان های اقتصادی منطقه ای و جهانی، می تواند شکاف میان ظرفیت تولید و فرصت های تجاری را پر کند. با وجود کیفیت جهانی محصولات، سهم صادرات واقعی هنوز کمتر از 20 درصد ظرفیت بالقوه است و بدون حمایت سیاستی و تسهیل فرآیندها، این فرصت ها از دست می روند. در نهایت، فرهنگ سازی و اطلاع رسانی به مصرف کننده داخلی و بین المللی، حلقه ای است که موفقیت اقتصاد دانش بنیان را تکمیل می کند. ترکیب این راهکارها – خوشه های فناورانه، حمایت حقوقی، تسهیل صادرات، سرمایه گذاری جسورانه و فرهنگ سازی بازار – تنها مسیر رهایی نوآوری از زنجیر محدودیت هاست. تا زمانی که این نقشه راه اجرایی نشود، نوآوری های ارزشمند در محدودیت های حکمرانی و سیاست های متناقض محصور باقی خواهند ماند و فرصت های واقعی رشد و شکوفایی از دست خواهد رفت.
کیفیت در قله؛ تقاضا در سراشیبی
در حالی که کیفیت محصولات دانش بنیان ایرانی در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی در سطح استانداردهای جهانی قرار دارد، بازار داخلی هنوز در رکود به سر می برد. تاج آبادی ابراهیمی تأکید دارد که قیمت گذاری پایین، محدودیت های تبلیغاتی و ضعف فرهنگ مصرف، انگیزه سرمایه گذاری را کاهش داده و بسیاری از شرکت ها را در چرخه ای محدود و بسته گرفتار کرده است. به گفته عضو هیئت رئیسه کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق تهران، قیمت برخی مکمل های پروبیوتیک در ایران تا یک پنجم نمونه های مشابه در کشورهای همسایه است؛ این فاصله، نه تنها سود تولیدکنندگان را کاهش داده بلکه انگیزه حضور در بازارهای صادراتی را نیز تضعیف کرده است. علاوه بر آن، محدودیت در تبلیغات و اطلاع رسانی موجب شده است که مصرف کنندگان با ارزش واقعی محصولات فناورانه آشنا نباشند. در کشورهای توسعه یافته، مصرف روزانه مکمل ها و پروبیوتیک ها جزو روتین زندگی مردم است و رسانه ها نقش اساسی در فرهنگ سازی دارند، اما در ایران، فقدان اطلاع رسانی و محدودیت های تبلیغاتی باعث شده بازار داخلی کمتر از 30 درصد ظرفیت بالقوه خود را فعال کند. این تضاد میان کیفیت تولید و رکود بازار، فشار مضاعفی بر اقتصاد دانش بنیان وارد می کند. شرکت ها توانایی تولید محصولات در تراز جهانی را دارند، اما بدون حمایت ساختاری و فرهنگی، فناوری های برتر همچنان در انبارها و خطوط تولید باقی می مانند و اثر اقتصادی واقعی خود را بر جامعه نمی گذارند. تحلیلگران بر این باورند که ارتباط مستقیم میان نوآوری، فرهنگ مصرف و بازاریابی هوشمند، شرط لازم برای توسعه اقتصاد سلامت است. تاج آبادی در پایان تصریح می کند که ایران در حوزه سلامت، با فناوری و نوآوری های همتراز استانداردهای جهانی، در نقطه ای حساس و سرنوشت ساز ایستاده است. اما تا زمانی که حکمرانی شفاف، سیاستگذاری هوشمند و فرهنگ اقتصادی با یکدیگر همسو نشوند، ظرفیت های عظیم دانش بنیان ها در محدودیت ها محصور باقی خواهد ماند. تنها با ایجاد خوشه های فناورانه، حمایت کامل حقوقی و مالی، توسعه بازارهای صادراتی و فرهنگ سازی گسترده مصرفکننده، نوآوری ایرانی می تواند از قله علم به بازارهای داخلی و جهانی پرواز کند و سهم واقعی خود را در اقتصاد کشور و رقابت بین المللی به دست آورد. این چشم انداز، مسیر روشنی برای رهایی اقتصاد سلامت از زنجیر محدودیت ها و تحقق شکوفایی کامل نوآوری است.
