مرضیه خوشکار- روزنامه نگار: پاییز 1404، در حالی که اقتصاد ایران با تورم 34 درصدی و رشد اقتصادی کمتر از 2 درصد دست‌وپنجه نرم می‌کند، اتفاق جالبی در بازارهای شهری رخ می‌دهد. در خیابان‌های شمال تهران، در اصفهان و حتی در مشهد، ویترین برخی فروشگاه‌ها با ماسک‌های ترسناک، کدوهای نارنجی و لباس‌های عجیب تزئین شده‌اند. این همان پدیده‌ای است که برخی آن را «هالووین ایرانی» می‌نامند؛ جشنی که نه رسمی است و نه ممنوع به‌صورت کامل، اما اقتصاد کوچکی در دل خود دارد.
مخالفت‌ها با هالووین
در بازار نوپای هالووین در ایران از ایده برای تهیه لباس شخصیت‌های کارتونی وروش‌های تزیین غذا با تم ترسناک و ساخت شابلون کدو تنبل در فضای مجازی شروع شده و تا فروش لباس‌ها و لوازم تزیینی، تهیه کیک‌ها و شیرینی‌های مخصوص در قنادی‌ها، عکاسی از این مراسم توسط آتلیه‌ها و گریم‌های ترسناک یا گریم‌های مشابه چهره‌های معروف هالیوود در آرایشگاه‌ها ادامه پیدا می‌کند. اما در عین حال بسیاری از ایرانیان مخالف برگزاری این جشن و جشن‌هایی همچون ولنتاین هستند و آنها را نامتناجس با فرهنگ ایرانی می‌دانند. آنها معتقدند وقتی جشن‌های ملی و مذهبی در تاریخ و فرهنگ ایران وجود دارد چرا باید افرادی به برپایی جشن هالووین در ایران اقدام کنند. در شبکه‌های اجتماعی برخی کاربران عنوان می‌کنند این جشن در آیین و رسوم ایرانیان نیست و نباید در ایران رواج پیدا کند و معتقدند افرادی که به دنبال این مراسمات می‌روند غالباً شخصیت‌هایی هستند که خود نمی‌دانند در حال انجام چه کاری هستند. آنان این افراد را تازه به دوران رسیده‌هایی می‌دانند که برای جشن کوروش نیز در ابتدای صف ایستاده‌اند. حال آنکه از سوی دیگر موافقان هالووین در شبکه‌های اجتماعی عنوان می‌کنند چه ایرادی دارد مردم با بهانه‌ای شاد باشند و این موضوع نباید آنقدر هم بزرگ جلوه داده شود. جمعی از کاربران با کنایه و یا به صورت کاملاً جدی شرایط سخت اقتصادی در ایران را یک هالووین عنوان می‌کنند.
فراز و نشیب بازار هالووین در ایران
در ایام منتهی به هالووین، تورهای مسافرتی ویژه هالووین نیز توسط چند آژانس مسافرتی تبلیغ می‌شود. اما نکته قابل توجه این است که با وجود تمام تبلیغاتی که در فضای مجازی و در رسانه‌ها مبنی بر گسترش این جشن در ایران می‌شود، فروشگاه‌ها و مراکز فروش انگشت شماری لوازم و تجهیزات هالووین را به صورت حضوری می‌فروشند و اگر هم فروش، حضوری باشد در بسیاری از موارد به صورت پنهانی است و فروشندگان دلیل آن را برخورد اماکن و تخلف صنفی عنوان می‌کنند. در واقع آنچه در حال حاضر از تدارک جشن هالووین در ایران به وضوح دیده می‌شود تبلیغ خدمات توسط فروشندگان و سفارش‌های آنلاین توسط مشتری‌ها و در نهایت انتشار عکس‌های این جشن درفضای مجازی است که فعلاً، مختص قشر خاصی از افراد جامعه است به طوری که شاید هنوز نتوان آن را یک شبیخون فرهنگی دانست. اما مسئله مهمی که قابل انکار نیست این است که با گسترش وسایل ارتباط جمعی مانند ماهواره و اینترنت هجوم مراسم اینچنینی به فرهنگ ما غیرقابل انکار است و چه بسا در سال‌های آتی هالووین نیز مانند ولنتاین و کریسمس چنان گسترشی پیدا کند که گویی جزیی از فرهنگ ما بوده است.
فرصت برای کسب‌وکارهای خرد
برای فروشگاه‌های کوچک، هالووین یک فصل طلایی است. کسب‌وکارهایی که در تابستان با رکود فروش دست‌به‌گریبان بودند، در مهر و آبان دوباره رونق می‌گیرند. برخی مغازه‌داران گزارش داده‌اند که در دو هفته منتهی به آخر اکتبر، فروش‌شان تا 3 برابر افزایش یافته است. یک فروشنده در خیابان سنایی تهران می‌گوید: «ما از کدوهای پلاستیکی تا ماسک‌های خون‌آلود می‌فروشیم، حتی بعضی خانواده‌ها برای بچه‌هایشان لباس می‌خرند که فقط در خانه عکس بگیرند!» بر اساس داده‌های خرده‌فروشی آنلاین، آمار پست و گزارش‌های غیررسمی کسب‌وکارهای لوازم فانتزی: میانگین فروش لوازم هالووین در مهر و آبان 1404 حدود 85 تا 120 میلیارد تومان تخمین زده می‌شود. حدود 65٪ از این فروش در فروشگاه‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود. بیشترین اقلام فروش مربوط به لباس‌های فانتزی (35٪)، لوازم گریم و ماسک (25٪)، لوازم تزئینی (20٪) و خوراکی‌ها (10٪) است. اگر این عدد را با کل بازار لوازم تزئینی ایران مقایسه کنیم (حدود 4500 میلیارد تومان در سال)، سهم هالووین کمتر از 3٪ است اما رشدی حدود 40 درصدی نسبت به سال گذشته داشته است.
جریان نقدینگی در شرایط تورمی
در شرایطی که تورم بالا باعث کاهش قدرت خرید مردم شده، کالاهای تفریحی معمولاً اولین قربانی‌اند. اما پدیده‌هایی مثل هالووین نشان می‌دهد بخشی از جامعه حتی در فشار اقتصادی، تمایل به خرج برای «تجربه و سرگرمی» دارند. این رفتار از دید اقتصاد رفتاری، نشانه‌ای از تقاضای پنهان برای شادی و تجربه فرهنگی است؛ یعنی مردم در رکود هم حاضرند برای لحظه‌های خاص هزینه کنند. قیمت‌گذاری لوازم هالووین حدوداً در ارقام ذیل طبقه بندی می‌شوند: میانگین قیمت لباس‌های ساده هالووینی: بین 300 تا 800 هزار تومان، ماسک و گریم: از 150 تا 450 هزار تومان، کدو تنبل طبیعی: حدود 70 تا 150 هزار تومان، پک‌های تزئینی خانگی: حدود 300 هزار تومان. البته افزایش نرخ ارز باعث شده اقلام وارداتی گران‌تر شوند. به همین دلیل، تولیدکنندگان داخلی بخشی از بازار را در دست گرفته‌اند و سهم «هالووین ساخت ایران» از 40٪ به حدود 60٪ رسیده است.
سایه قانون و محدودیت‌ها
با وجود رشد تقاضا، محدودیت‌هایی از سوی برخی نهادهای رسمی وجود دارد. اتحادیه‌های صنفی در تهران و مشهد اعلام کرده‌اند: «هرگونه تبلیغ، ویترین‌سازی یا فروش رسمی اقلام هالووین در مکان‌های عمومی ممنوع است.» نتیجه این سیاست، شکل‌گیری یک بازار نیمه‌پنهان است. در واقع، اقتصاد هالووین در ایران در سایه فعالیت می‌کند، اما در حال رشد است. شبیه بازار نوپایی که بدون شناسنامه، خودش را زنده نگه می‌دارد.
پیوند فرهنگی و اقتصادی
هالووین در ایران فقط یک «جشن تقلیدی» نیست، بلکه نشانه‌ای از دگرگونی الگوی مصرف فرهنگی است. جوانان نسل Z که بخش بزرگی از مصرف‌کنندگان هستند، بیش از هر نسل دیگری به نمادهای جهانی، مد فصلی و تجربه‌گرایی تمایل دارند. از منظر اقتصادی، این روند سه اثر دارد: نخست افزایش سهم کالاهای فانتزی و تزئینی در سبد مصرف غیرضروری خانوار. دوم رشد کسب‌وکارهای کوچک در بخش صنایع دستی، گریم و طراحی لباس. سوم شکل‌گیری بازار آنلاین فصلی هالووین، ولنتاین، کریسمس، یلدا و نوروز. به بیان دیگر، هالووین در ایران، هرچند کوچک، نشانه‌ای از چرخش اقتصاد فرهنگی از سنتی به تجربی است.
جمع‌بندی: اقتصاد سایه‌های نارنجی
هالووین در ایران نه تنها یک پدیده فرهنگی نوظهور است، بلکه یک نمونه میکروسکوپی از رفتار مصرف‌کننده در بحران اقتصادی محسوب می‌شود. در اقتصادی با رکود و تورم، این‌که بخشی از جامعه برای چند ساعت تفریح و تجربه جدید هزینه کند، نشانه‌ای از نیاز اجتماعی به تنوع مصرف و تخلیه روانی است. اقتصاد هالووین در ایران در سال 1404، کوچک اما در حال رشد، غیررسمی اما واقعی است. بازاری که شاید در نگاه اول حاشیه‌ای به نظر برسد، اما در دل خود واقعیت مهمی از جامعه شهری ایران را بازتاب می‌دهد: میل به شادی، تجربه و اقتصاد کوچک اما زنده فرهنگ.
