نعیم نوربخش روزنامه نگار و مترجم: آذربایجان و ترکیه سرانجام کار ساخت خط لوله گاز برای اتصال شبکه توزیع در ترکیه به منطقه خودمختار نخجوان را که سال‌ها به تعویق افتاده بود آغاز کردند. احداث این خط لوله طی مراسمی با حضور الهام علی‌یف رییس‌جهموری آذربایجان و رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه در تاریخ 25 سپتامبر رسماً آغاز شد. در این مراسم موافقت‌نامه‌هایی در حوزه‌های انرژی، حمل‌ونقل و مسکن‌سازی به امضا رسید.
احداث این خط لوله که به واسطه تفاهم‌نامه‌ای که در دسامبر 2020 میان آذربایجان و ترکیه امضا شده بود آغاز می‌شود باید تا پایان سال 2024 به اتمام برسد. این خط لوله از شاه‌لوله ترانزیتی در ایگدیر ترکیه آغاز می‌شود و پس از طی 80 کیلومتر به مرز نخجوان رسیده و در داخل خاک این منطقه نیز 17.5 کیلومتر امتداد می‌یابد. این خط لوله پس از رسیدن به مرحله بهره‌برداری به آذربایجان امکان می‌دهد که به واسطه خط لوله صادرات گازش به ترکیه بتواند گاز منطقه نخجوان را نیز تأمین کند. به این ترتیب منطقه نخجوان از گاز وارداتی از ایران بی‌نیاز خواهد شد.
تقاضای سالانه نخجوان برای گاز طبیعی 500 میلیون مترمکعب برآورد می‌شود و طبق ادعای وبسایت رسمی دولت آذربایجان ظرفیت خط لوله تازه‌تأسیس روزانه 2 میلیون متر مکعب خواهد بود. این یعنی ظرفیت سالانه این خط لوله 730 میلیون مترمکعب در سال بوده و قابل افزایش تا دو برابر نیز می‌باشد. ظرفیت نهایی 1.5 میلیارد مترمکعبی این خط لوله را با استناد به مدارک مناقصه برگزار شده توسط طرف ترک می‌توان برآورد کرد که قطر 16 اینچی را برای این خط لوله پیش‌بینی کرده است.
در نتیجه می‌توان این گونه برداشت کرد که طرح آذربایجان برای احداث یک خط لوله صادراتی به موازات کریدور زنگزور که آذربایجان را از مسیر ارمنستان به نخجوان متصل می‌کند، فعلاً مسکوت می‌ماند. وزیر انرژی آذربایجان پرویز شهبازوف در ماه مارس پیشنهاد داده بود از این کریدور هم برای حمل‌ونقل و هم برای انتقال انرژی به اروپا استفاده شود اما به طور خاص اشاره‌ای به صادرات گاز نکرده بود.
وضعیت خود کریدور زنگزور نیز هنوز در ابهام قرار دارد. اندیشه احداث این کریدور به دنبال برقراری آتش‌بس طی جنگ دوم قره‌باغ در سال 2020 با میانجیگری روس‌ها مطرح شده بود. بند نهم توافق‌نامه آن آتش‌بس ارمنستان را به تضمین امنیت خطوط حمل‌ونقل افراد و وسایل نقلیه میان آذربایجان و نخجوان متعهد می‌کرد. قرار بود مرزبانان مرزی روس تأمین امنیت و نظارت بر وضعیت این کریدور را بر عهده بگیرند.
اما روابط باکو و ایروان آن‌قدر گرم نیست که بخواهیم انتظار برقراری خطوط ترانزیت میان دو کشور را داشته باشیم. با وجود این هرچند نامحتمل است احداث خط لوله‌ای که گاز آذربایجان را از ارمنستان به ترکیه برساند، علاوه بر باکو برای ایروان نیز مزایایی به همراه خواهد داشت. چنین خط لوله‌ای علاوه بر این که می‌تواند گاز آذربایجان یا سایر کشورهای حاشیه دریای خزر را به اروپا و ترکیه برساند می‌تواند به ارمنستان نیز منابع تازه‌ای از گاز برساند که رقیب گازپروم روسیه باشد. در حال حاضر انحصار بازار واردات گاز ارمنستان چه از ایران و چه از روسیه در اختیار گازپروم روسیه است.
ظرفیت ترانزیتی و بازرگانی
خط لوله احداثی میان ترکیه و نخجوان چه تا آذربایجان امتداد بیابد یا نیابد در وضعیت فعلی نیز این ظرفیت را دارد که دادوستد گازی در منطقه را تقویت کند و حتی در آینده برای صادرات گاز به ترکیه و اروپا مورد استفاده قرار بگیرد. اگرچه این خط لوله اساساً به منظور جایگزینی گاز وارداتی از ایران با منابع آذربایجان ساخته شده است، می‌توان خطوط لوله‌ای احداث کرد که در هر دو مسیر رفت و برگشت قابل استفاده باشد.
این خط لوله می‌تواند مشوقی برای ایران باشد تا در رقابت با گاز آذربایجان از قیمت گاز طبیعی خود بکاهد تا بتواند آن را از همین مسیر به ترکیه و اروپا صادر کند. اگر تقاضای گاز در نخجوان در سطح فعلی سالانه 500 میلیون متر مکعبی باقی بماند و ظرفیت خط لوله میان ترکیه و نخجوان به سقف 1.5 میلیارد متر مکعبی خود برسد، معنایش این خواهد بود که ظرفیت صدور سالانه یک میلیارد متر مکعب گاز ایران به ترکیه فراهم خواهد شد.ترکیه در حال حاضر به موجب یک قرارداد بلندمدت از ایران گاز خریداری می‌کند اما علاقه دارد که به منابع تازه‌ای دست بیابد تا بتواند آن را در هاب گازی آنکارا که قرار است در شمال غربی ترکیه احداث شود برای مصرف در بازار داخلی یا صادراتی مورد دادوستد قرار دهد.
منبع: اوراسیانت
