احیای دالان تجارت با اوراسیا 

اکبر محمودی روزنامه نگار:امیدها برای بهره برداری از راه آهن رشت ـ آستارا و استارت ساخت آن بعد از آغاز جنگ روسیه با اوکراین و تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه تا حدود زیادی زنده شد. ساخت راه‌آهن رشت- آستارا در حالی قرار است در سال 2025 آغاز شود که در توسعه زیرساخت‌های منطقه‌ای بسیار می‌تواند مهم باشد. این پروژه که نزدیک به دو دهه به تعویق افتاد و به نوعی اتصال راه آهن قزوین – رشت، به عنوان بخشی از شاخه غربی کریدور ریلی شمال-جنوب، از سال 1381 آغاز شده بود، در اسفندماه سال 1397 تکمیل شد تا امیدها برای تکمیل اتصال کامل این کریدور ریلی از خلیج فارس تا مسکو افزایش یابد.

این پروژه و این کریدور یک مسیر تجاری استراتژیک است که روسیه، آذربایجان و ایران را به هم متصل می‌کند. این مسیر تجاری به قدری برای ایران مهم و حیاتی است که «مسعود پزشکیان»، رئیس‌جمهور ایران اخیراً در گفتگو با معاون نخست‌وزیر روسیه، راه‌آهن را به عنوان سنگ بنای استراتژی اقتصادی ایران دانسته و بر اهمیت آن تاکید کرده است. حتی روسیه نیز با حمایت «ولادیمیر پوتین»، رئیس جمهور این کشور از این پروژه به عنوان بخشی جدایی ناپذیر برنامه تجاری منطقه‌ای روسیه یاد کرده است.

اما دیدار دیپلماتیک «فرزانه صادق» وزیر راه و شهرسازی با همتای روس خود بیشتر پیرامون راه آهن رشت-آستارا بود. یعنی مهمترین محور مذاکرات و گفتگوی دو هیات ایران و روسیه درباره نحوه همکاری دو کشور در زمینه احداث راه آهن رشت آستارا و همکاری در زمینه توسعه کریدور شمال جنوب بود. فرزانه صادق در این دیدار با اشاره به تاکید رییس جمهور و معاون اول؛ بر «ضرورت توسعه تعاملات و سرعت بخشی به پروژه‌های مشترک» در دیدار با نمایندگان روسیه؛ خاطرنشان کرد: کریدور شمال-جنوب و ضرورت تجاری کردن آن، اهمیت فوق‌العاده‌ای برای ایران دارد. به همین دلیل همزمان با ایجاد زیرساخت‌های جدید؛ لازم است بهره‌برداری از زیرساخت‌های موجود نیز انجام شود و حجم ترانزیت در آن افزایش یابد.

«ویتالی ساولیف» نماینده رییس جمهور روسیه در کریدورهای بین المللی؛ نیز در این دیدار؛ کلید حل و فصل مسائل موجود را در دستان وزیر راه و شهرسازی ایران دانست و از دعوت پزشکیان از سوی پوتین برای سفر به مسکو در اواسط ژانویه خبر داد و افزود: امیدواریم با همکاری یکدیگر به سرعت برای پیشبرد توسعه ظرفیت کریدور شمال جنوب اقدام کنیم.

راه آهن رشت – آستارا با چندین دهه تأخیر و بلاتکلیفی مواجه بوده است و طرح‌هایی برای ساخت آن برای اولین بار بیش از 20 سال پیش ارائه شد. این پروژه که در ابتدا قرار بود در سال 2024 شروع به کار کند، به دلیل مسائل حل نشده دوباره به تعویق افتاد. با این حال، تحولات اخیر در روسیه به دلیل جنگ با اوکراین و همچنین تاکید دولت چهاردهم بر راه‌آهن به عنوان سنگ بنای استراتژی اقتصادی ایران حاکی از فوریت مجدد است.

اگر چه آماده سازی فنی کامل شده و جای کمی برای تاخیرهای بیشتر باقی می‌گذارد اما این تغییر در حرکت بسیار مهم است، زیرا مزایای بالقوه راه آهن بسیار بیشتر از هزینه‌های عدم اقدام است. چرا که برای ایران، روسیه و آذربایجان، راه آهن فراتر از یک پروژه زیرساختی بوده و یک ضرورت استراتژیک است.

چرا که احداث خط آهن رشت – آستارا نقش زیادی در افزایش تجارت بین المللی، منطقه‌ای و ترانزیت کالا و مسافر میان ایران و کشورهای منطقه و حتی فرامنطقه خواهد داشت و کشورهایی مثل آذربایجان و روسیه می‌توانند از کوتاه‌ترین مسیر به خلیج فارس و آب‌های آزاد متصل شده و در هزینه‌های خود نیز صرفه جوئی کنند.

آنطور که یکی از سایت‌های معتبر کشور آذربایجان گزارش داده است؛ پیش‌بینی می‌شود راه‌آهن رشت – آستارا پس از راه‌اندازی، سالانه 15 میلیون تن بار جابه‌جا کند و ظرفیت آن حتی تا 30 یا 50 میلیون تن افزایش یابد. این اتصال افزایش یافته نه تنها تجارت بین کشورهای شرکت کننده را تقویت می‌کند، بلکه کریدور شمال جنوب را به عنوان یک جایگزین مناسب برای مسیرهای دریایی سنتی مانند کانال سوئز قرار می‌دهد.

در سال 1401 وزیر وقت راه و شهرسازی از هزینه یک میلیارد دلاری ساخت راه آهن رشت – آستارا خبر داده و یک مقام مسؤول در شرکت ساخت و توسعه هزینه ساخت این پروژه را 17 هزار میلیارد تومان عنوان کرده بود. اما حالا روسیه و ایران متعهد شده‌اند که به طور مشترک برای ساخت این بخش 160 کیلومتری سرمایه گذاری کنند و روسیه 1.3 میلیارد یورو اعتبار دولتی ارائه کند. در همین حال، آذربایجان برای حمایت از تلاش‌های ایران، وام ترجیحی 500 میلیون دلاری اعطا کرده است.

راه آهن رشت – آستارا، بخشی از کریدور شمال – جنوب است که با تکمیل این قطعه، کریدور ریلی شمال – جنوب ایران فعال خواهد شد و آب‌های خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند از طریق جاده و راه آهن به قفقاز، آسیای میانه، روسیه و همچنین اروپای شمالی و شرقی متصل می‌شود. در قالب طرح تکمیل دالان حمل و نقل شمال – جنوب تاکنون خط ریلی جدید 8.5 کیلومتری در خاک جمهوری آذربایجان تا مرز ایران، خط ریلی جدید 1.5 کیلومتری در خاک ایران و نیز پل ریلی بر روی رودخانه آستاراچای در مرز مشترک دو کشور احداث شده و نخستین قطار آزمایشی نیز در سال گذشته میان دو کشور به حرکت درآمد. علاوه بر خط ریلی رشت – آستارا، راه‌اندازی قطار مسافربری آستارا – مسکو و بالعکس نیز از پروژه‌های مربوط به دالان شمال – جنوب به شمار می‌آید. حال باید منتظر ماند و دید که پس از دهه‌ها انتظار، راه‌آهن رشت-آستارا می‌تواند با استارت خود به سنگ بنای تجارت اوراسیا تبدیل شود.