محمد جواد خلیلی روزنامه نگار: بازار مسکن ایران، در حالی که به‌دنبال پاسخگویی به نیازهای گسترده مسکن در کشور است، با چالشی تازه روبه‌رو شده است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بحران تصرف واحدهای مسکن مهر و خانه‌های ارزان‌قیمت توسط اتباع خارجی، به‌ویژه مهاجران افغانستانی، اکنون تبدیل به یکی از مسائل پیچیده و بحرانی در بازار مسکن کشور شده است. این مسئله نه‌تنها مشکلات اقتصادی را تشدید می‌کند بلکه می‌تواند بر جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی و حتی امنیتی نیز تأثیرگذار باشد. گزارش حاضر به بررسی این مشکل و تبعات آن برای خانوارهای ایرانی پرداخته است.
مسکن مهر؛ آرزویی که به دست مهاجران افتاد
به گزارش روزنامه «نقش اقتصاد»، طرح مسکن مهر، که به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های مسکن دولتی برای تأمین خانه برای اقشار کم‌درآمد کشور طراحی شد، در ابتدا امیدهای بسیاری را در دل بسیاری از خانواده‌های ایرانی ایجاد کرد. این پروژه، که در سال‌های ابتدایی راه‌اندازی به‌عنوان راه‌حلی برای بحران مسکن شناخته می‌شد، قرار بود اقشار آسیب‌پذیر جامعه را خانه‌دار کند و به‌عنوان یک پروژه ملی برای کاهش شکاف طبقاتی در حوزه مسکن عمل کند. اما در عمل، تعداد زیادی از واحدهای مسکن مهر در اختیار مهاجران خارجی قرار گرفت.این مهاجران که عمدتاً از افغانستان به ایران آمده‌اند، به‌دلیل شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی در کشور خود، ترجیح می‌دهند به هر قیمتی در ایران اقامت کنند و این خود موجب شده که واحدهای مسکن مهر که برای ایرانی‌ها در نظر گرفته شده بود، به اجاره داده شوند. این امر نه‌تنها باعث محدود شدن دسترسی ایرانی‌ها به مسکن‌های مهر شده بلکه سبب افزایش تقاضا برای اجاره واحدهای مسکونی در بسیاری از مناطق کم‌درآمد شده است.
بحران اجاره‌نشینی؛ از مسکن مهر به بازار مهاجران
یکی از عواقب تصرف مسکن مهر و خانه‌های ارزان‌قیمت توسط اتباع خارجی، فشار به بازار اجاره در حاشیه شهرها و مناطق کم‌درآمد است. با افزایش تقاضا برای اجاره واحدهای مسکونی در مناطقی که به‌طور سنتی خانه‌های ارزان‌قیمت در آن‌ها یافت می‌شد، قیمت‌ها به‌سرعت افزایش یافته است. این افزایش قیمت‌ها به‌ویژه برای خانواده‌های کم‌درآمد داخلی که نمی‌توانند هزینه‌های اجاره را تأمین کنند، مشکلات جدی ایجاد کرده است.
افزایش اجاره‌بها، در حالی که بسیاری از ایرانی‌ها به‌دلیل محدودیت درآمد قادر به تأمین مسکن مناسب نیستند، به شکلی بحران‌زده تبدیل شده است. مهاجران، به‌ویژه کسانی که توان مالی بالاتری دارند، در مناطقی که در ابتدا برای طبقات کم‌درآمد طراحی شده بودند، ساکن می‌شوند. این وضعیت، به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران، مشهد و اصفهان، تشدید شده و باعث افزایش بیشتر قیمت‌ها در این مناطق شده است.
اتفاقات اجتماعی؛ تنش‌ها و نارضایتی‌ها میان ایرانی‌ها و مهاجران
تصرف مسکن مهر توسط اتباع خارجی تنها یک بحران اقتصادی نیست بلکه ابعاد اجتماعی و فرهنگی نیز دارد. در مناطقی که تعداد مهاجران به‌طور چشم‌گیری افزایش یافته، تنش‌های اجتماعی میان ساکنان بومی و مهاجران به‌ویژه در مسائل مرتبط با فرهنگ و سبک زندگی ایجاد شده است. در برخی موارد، نارضایتی‌های داخلی نسبت به حضور مهاجران در واحدهای مسکن مهر افزایش یافته است.تفاوت‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی میان ایرانی‌ها و مهاجران می‌تواند به بروز مشکلاتی در هم‌زیستی مسالمت‌آمیز منجر شود. در این میان، کمبود نظارت‌های اجتماعی و مدیریت شهری نیز باعث بروز مشکلات بیشتر شده است. وقتی که امکانات و زیرساخت‌ها به‌طور نابرابر میان مهاجران و ایرانی‌ها توزیع می‌شود، احساس بی‌عدالتی در میان ساکنان بومی افزایش می‌یابد و این می‌تواند بر امنیت اجتماعی و حتی روابط میان این دو گروه تأثیر منفی بگذارد.
پروژه مسکن مهر و بی‌توجهی به زیرساخت‌ها
یکی از نقاط ضعف عمده در پروژه مسکن مهر، بی‌توجهی به زیرساخت‌ها و خدمات عمومی است. اگرچه این پروژه به‌عنوان یک طرح مسکن برای خانواده‌های کم‌درآمد طراحی شده بود، اما در بسیاری از مناطق، واحدهای مسکونی بدون تأمین زیرساخت‌های لازم مانند مدارس، مراکز بهداشتی و حمل‌ونقل عمومی تحویل داده شده است. این موضوع باعث شده که ساکنان مسکن مهر، به‌ویژه در مناطق حاشیه‌ای، از امکانات شهری مناسب محروم شوند.این وضعیت، که در آن مهاجران خارجی نیز به‌طور روزافزون به ساکنان این مناطق افزوده می‌شوند، فشار بیشتری به سیستم‌های خدماتی و زیرساخت‌ها وارد می‌آورد. از آنجا که منابع موجود در بسیاری از این مناطق محدود است، این فشار می‌تواند به بحران‌های اجتماعی و حتی بهداشتی منجر شود.
راهکارهای فوری و مؤثر برای مدیریت بحران مسکن مهر
برای حل بحران تصرف مسکن مهر و خانه‌های ارزان‌قیمت توسط اتباع خارجی، اقداماتی اساسی باید در دستور کار قرار گیرد. نخستین و ضروری‌ترین گام، ایجاد سامانه‌های شفاف و کارآمد برای ثبت و رصد تمامی تراکنش‌ها و اجاره‌های مسکن مهر است. این سامانه‌ها می‌توانند به‌طور دقیق، مشخص کنند که کدام واحدهای مسکونی در اختیار مهاجران قرار گرفته‌اند و از این طریق، نظارت مؤثری بر این فرآیند اعمال کنند.
دومین راهکار اساسی، تخصیص واحدهای مسکن مهر به خانوارهای ایرانی است. دولت باید با شفافیت و رعایت اولویت‌بندی‌های مشخص، واحدهای مسکن مهر را به‌طور مستقیم به ایرانی‌ها تخصیص دهد. این اقدام می‌تواند به کاهش مشکلات مسکن برای خانواده‌های ایرانی و تقویت احساس عدالت در تخصیص منابع کمک کند.سومین راهکار، افزایش نظارت و سخت‌گیری در اجاره‌داری است. نظارت دقیق‌تر بر اجاره واحدهای مسکونی و جلوگیری از اجاره دادن این واحدها به مهاجران در مناطقی که نیاز به مسکن برای ایرانی‌ها احساس می‌شود، یکی از راه‌های مؤثر برای کاهش فشار به بازار مسکن و اجاره است.در نهایت، دولت باید به فکر توسعه مسکن ویژه برای مهاجران باشد. با احداث واحدهای مسکونی مستقل برای مهاجران، می‌توان از فشار به بازار داخلی جلوگیری کرد و شرایط بهتری برای خانوارهای ایرانی فراهم نمود.
نتیجه‌گیری؛ بحران‌هایی که می‌تواند قابل پیشگیری باشد
تصرف مسکن مهر و خانه‌های ارزان‌قیمت توسط اتباع خارجی، بدون شک یکی از مهم‌ترین بحران‌های مسکن در ایران است که تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی زیادی بر کشور دارد. این بحران نه‌تنها باعث محدودیت دسترسی ایرانی‌ها به مسکن‌های ارزان‌قیمت شده بلکه موجب تشدید بحران اجاره‌نشینی و افزایش قیمت‌ها نیز شده است. برای حل این مشکل، نیاز به اقدامات فوری و مؤثر در جهت تخصیص عادلانه واحدهای مسکونی، افزایش نظارت بر فرآیند اجاره و توسعه زیرساخت‌های مناسب است. اگر این اقدامات به‌موقع انجام گیرد، می‌توان بحران مسکن مهر را مدیریت کرده و از تبدیل آن به یک بحران اجتماعی و اقتصادی بزرگ‌تر جلوگیری کرد.
