محمدحسین لطف‌الهی: پایگاه شکاری المندورف-ریچاردسن واقع در ایالت آلاسکا روز جمعه ۱۵ آگوست میزبان نشست ۳ ساعته روسای جمهور آمریکا و روسیه بود. ترامپ و پوتین در این دیدار نتوانستند به توافقی برای پایان دادن به خونبارترین جنگ در اروپا از زمان پایان جنگ جهانی دوم دست پیدا کنند اما هر دو تأکید داشتند که پیشرفت‌هایی – هرچند نامشخص برای رسانه‌ها – در گفت‌وگوها حاصل شده است.
ترامپ امیدوار بود که حداقل خروجی نشست آلاسکا که با شعار «در جستجوی صلح» برگزار شد، برقراری آتش‌بسی فوری در اوکراین باشد با این حال در پایان اذعان کرد که این هدف محقق نشده است: «ما هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده‌ایم اما پیشرفت‌هایی داشته‌ایم و شانس خوبی برای رسیدن به نتیجه مطلوب داریم.» رئیس جمهور آمریکا اضافه کرد که «تا چیزی قطعی نشده، توافقی هم در کار نیست.»
در این نشست، نشانه‌ای از عقب‌نشینی روسیه از مواضع و خواسته‌های حداکثری خود در موضوع اوکراین وجود نداشت. پوتین در نشست خبری آنچه در اوکراین می‌گذرد را «تهدیدی ساختاری علیه روسیه» توصیف کرد و گفت ما دریافته‌ایم که برای شکل‌دهی به یک توافق پایدار و طولانی باید «ریشه‌های درگیری» که عامل شروع جنگ بوده‌اند از بین برود. رئیس جمهور روسیه همچنین تأکید کرد که تنها راه برای پایان دادن به جنگ اوکراین، توجه به نگرانی‌های مشروع روسیه و بازتعریف توازن امنیتی در اروپا و جهان است. او گفت که «من با رئیس جمهور ترامپ موافق هستم که امنیت اوکراین به عنوان کشور بی‌طرف باید تضمین شود و ما آماده همکاری بر سر این موضوع هستیم.»
جان سالیوان، سفیر سابق ایالات متحده در روسیه (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲) هم تعبیر مشابهی از خروجی دیدار ترامپ و پوتین دارد: «این نشست مثل همبرگر بدون گوشت و بدون هیچ چیز دیگری بود که فقط نان داشت. پس گوشت آن کجاست؟» او در گفت‌وگویی زنده با شبکه سی‌بی‌اس گفت: «اگر این بیانیه ارائه شده توسط رهبران دو کشور تمام چیزی است که اتفاق افتاده می‌توانیم بگوییم عملا هیچ اتفاقی نیفتاده است. ترامپ وعده داده بود که ظرف ۲۴ ساعت پس از مراسم تحلیف در ۲۰ ژانویه صلح را در اوکراین برقرار می‌کند. حالا در میانه آگوست هستیم و هیچ خبری نیست.»
هر دو رئیس جمهور در صحبت‌های خود توپ را به زمین اوکراین انداختند. پوتین اظهار امیدواری کرد که توافق حاصل شده میان او و ترامپ مسیر صلح در اوکراین را هموار سازد و گفت «انتظار داریم که کی‌یف و پایتخت‌های اروپایی با این مسئله برخوردی سازنده داشته باشند، در این مسیر سنگ‌اندازی نکنند و با زد و بندهای پشت پرده در راستای از بین بردن دستاوردهای تازه گام برندارند.»
ترامپ هم که تنها ۳ دقیقه در نشست خبری صحبت کرد مدعی شد که آمریکا و روسیه بر سر بسیاری از مسائل توافق دارند و فقط «چند مسئله بزرگ» میان آن‌ها حل نشده باقی مانده است.
او در گفت‌وگویی اختصاصی با شان هنیتی، خبرنگار فاکس نیوز هم گفت که از اینجا به بعد واقعا به ولودیمیر زلنسکی بستگی دارد که چه خواهد شد: «توصیه من به او این است که توافق کند.»
«همبرگر بدون گوشت»
خروجی نشست واکنش‌های زیادی را در آمریکا در پی داشت. بسیاری از کارشناسان معتقدند خروجی این نشست بسیار پایین‌تر از حد انتظار و در واقع یک شکست بود اما ترامپ ناگزیر بود که از توصیف نشست خود با رئیس جمهور روسیه به عنوان شکست پرهیز کند. فیلیپ گوردون، مشاور امنیت ملی کامالا هریس در پستی که در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) منتشر شد، نوشت: «نباید چندان دل خوش کرد که جزئیات سازنده‌ای از این توافق فاش شود. ترامپ نمی‌توانست با خواسته‌های پوتین موافقت کند، اما همزمان نمی‌توانست اعتراف کند که این نشست یک شکست بوده است؛ بنابراین توافق کردند که تظاهر کنند پیشرفتی حاصل شده.» به نوشته او، در پایان روشن شد تنها چیزی که ترامپ برای عرضه داشت این بود که به اوکراین توصیه کند که «توافق کند.»
جان سالیوان، سفیر سابق ایالات متحده در روسیه (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲) هم تعبیر مشابهی از خروجی دیدار ترامپ و پوتین دارد: «این نشست مثل همبرگر بدون گوشت و بدون هیچ چیز دیگری بود که فقط نان داشت. پس گوشت آن کجاست؟» او در گفت‌وگویی زنده با شبکه سی‌بی‌اس گفت: «اگر این بیانیه ارائه شده توسط رهبران دو کشور تمام چیزی است که اتفاق افتاده می‌توانیم بگوییم عملا هیچ اتفاقی نیفتاده است. ترامپ وعده داده بود که ظرف ۲۴ ساعت پس از مراسم تحلیف در ۲۰ ژانویه صلح را در اوکراین برقرار می‌کند. حالا در میانه آگوست هستیم و هیچ خبری نیست.»
مایکل هرش، تحلیلگر فارن پالیسی پس از دیدار ترامپ و پوتین در آلاسکا نوشت: «ترامپ در شرایطی پذیرفت با پوتین در آلاسکا دیدار کند که هیچ نشانه‌ای مبنی بر عقب‌نشینی روسیه از خواسته‌هایش وجود نداشت. عموما این گونه دیدارها زمانی هماهنگ می‌شوند که از سوی دو طرف برآوردهایی مبنی بر احتمال سازش از سوی طرف مقابل وجود داشته باشد.»
با این حال، نه تنها ترامپ دستاورد مشخصی از این نشست نداشت بلکه وعده یک دیدار دیگر با رئیس جمهور روسیه را داد و پوتین که عموما از اظهارنظر به زبان انگلیسی خودداری می‌کند به زبان انگلیسی به خبرنگاران در نشست خبری گفت: «دفعه بعد در مسکو.»
یک روز خوب برای روسیه
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه آخرین بار در سال ۲۰۱۵ برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد به ایالات متحده سفر کرده بود. او در حاشیه نشست سازمان ملل دیداری با باراک اوباما، رئیس جمهور وقت آمریکا داشت. این دیدار در شرایطی اتفاق افتاد که اوباما به شدت از اشغال شبه جزیره کریمه توسط روسیه و همچنین سیاست‌های مسکو در سوریه انتقاد می‌کرد.
دیدار اخیر در شرایطی اتفاق افتاد که پوتین پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۰ منزوی شده بود و رهبران کشورهای قدرتمند غربی از دیدار با او اجتناب می‌کردند. در چنین شرایطی، پهن کردن فرش قرمز برای او در آمریکا، هم‌نشینی با رئیس جمهور آمریکا در لیموزین اختصاصی و رژه بمب‌افکن‌های B2 بالای سر آن‌ها نمایشی از پیروزی برای پوتین بود.
پیتر بیکر، تحلیلگر روزنامه نیویورک تایمز در این باره نوشته است: «به سختی می‌توان روزی بهتر از این را برای روسیه متصور شد. از نگاه روسیه، پوتین به ایالات متحده آمد، با او به مثابه یک دوست بسیار ارزشمند رفتار شد و در ضمن پوتین هیچ تعهدی برای متوقف کردن حمله به اوکراین ارائه نداد.»
جان بولتون، مشاور امنیت ملی رئیس جمهور آمریکا در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ هم در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان اظهار کرد که در این دیدار «پوتین تقریبا به تمام اهدافش رسید» اما تنها دستاورد ترامپ فقط وعده دیداری دیگر در آینده بود. به گفته او، پوتین با تحریمی مواجه نشد، از گسترش و احیای دوباره روابط سخن گفت و در پایان ما رئیس جمهور آمریکا را در شرایطی دیدیم که بسیار خسته بود و توان سخن گفتن نداشت.
جان بولتون، مشاور امنیت ملی رئیس جمهور آمریکا در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ هم در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان اظهار کرد که در این دیدار «پوتین تقریبا به تمام اهدافش رسید» اما تنها دستاورد ترامپ فقط وعده دیداری دیگر در آینده بود. به گفته او، پوتین با تحریمی مواجه نشد، از گسترش و احیای دوباره روابط سخن گفت و در پایان ما رئیس جمهور آمریکا را در شرایطی دیدیم که بسیار خسته بود و توان سخن گفتن نداشت.
روزنامه گاردین هم سفر پوتین به آلاسکا و دیدار او با ترامپ را یک «یک پیروزی در عرصه روابط عمومی» برای روسیه توصیف کرد.
آینده چه خواهد شد؟
اوکراین از ابتدا ناامیدانه به این دیدار می‌نگریست و معتقد بود تصمیم‌گیری درباره جنگ اوکراین بدون حضور مقام‌های اوکراینی باعث می‌شود نتوان انتظار پایان جنگ را از نشست آلاسکا داشت.
ولودیمیر زلنسکی جمعه شب اعلام کرد در حالی که پوتین و ترامپ آماده دیدار می‌شدند، ارتش روسیه به بمباران شدید مناطق شرقی و جنوبی اوکراین می‌پرداخت. او افزود: «نه تنها نشانه و سیگنالی از تمایل مسکو به پایان جنگ دیده نمی‌شود بلکه دقیقا در روز مذاکره آن‌ها به کشتار ادامه می‌دهند و این مسئله حرف‌های زیادی را در دل خود دارد.»
اروپایی‌ها هم از این دیدار ناراحت بودند. یک دیپلمات اروپایی به واشنگتن پست گفته است که آن‌ها هیچ انتظاری برای وقوع یک اتفاق خوب برای اوکراین نداشتند اما دست کم ترامپ «تسلیم پوتین نشد» و همین یک نکته است.
اوکراینی‌ها پیش از برگزاری نشست آلاسکا اعلام کرده بودند که حاضر به چشم‌پوشی از سرزمین‌هایشان نیستند. با توجه به عدم عقب‌نشینی روسیه از خواسته‌های خود و عدم تمایل اوکراین به پذیرش شروط روسیه می‌توان گفت که همچنان نشانه‌ای از احتمال پایان جنگ در کوتاه مدت وجود ندارد.
روسیه خواهان تبدیل شدن اوکراین به کشوری بی‌طرف است. تحقق این خواسته به معنای آن است که اوکراین نمی‌تواند عضو ناتو شود یا تضمین معتبر نظامی از ایالات متحده یا کشورهای اروپایی دریافت کند. همچنین مسکو می‌خواهد اوکراین کشوری خنثی از نظر نظامی باشد و توانایی‌های آفندی آن به‌طور قابل توجهی محدود شود تا تهدیدی علیه روسیه به حساب نیاید. سومین و مهم‌ترین خواسته روس‌ها، پذیرش این موضوع از سوی غرب است که روسیه شبه‌جزیره کریمه و چهار استان در شرق و جنوب اوکراین شامل دونتسک، لوهانسک، زاپرویژیا و خرسون را به خاک خود الحاق کرده و این مناطق دیگر قابل بازگشت به اوکراین نیستند.
