مِهردخت میرزایی روزنامه نگار: سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان در حالی به‌عنوان راهکاری برای جبران ناترازی گاز در شمال شرق کشور مطرح می‌شد که در عمل سهم سوآپ‌فی (هزینه انتقال) ایران از این ترانزیت، معادل 0.15 درصد از کل مصرف گاز ایران در سال به‌شمار می‌رود.
ترکمنستان و جمهوری آذربایجان سال 1400 قراردادی برای سوآپ گاز امضا کردند و از آنجا که شبکه گاز ایران به هر دو کشور متصل بود، ایران بهترین مسیر برای ترانزیت به‌شمار می‌رفت. بنابراین دو کشور وارد مذاکره با ایران شدند و سرانجام در آذر سال 1400 در حاشیه پانزدهمین نشست سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) قرارداد سوآپ گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از مسیر ایران امضا شد.
بر اساس این قرارداد ترکمنستان و جمهوری آذربایجان توافق کردند سالانه 1.5 تا 2 میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان را به جمهوری آذربایجان از مسیر ایران سوآپ کنند و در مقابل ایران 20 درصد از گاز را به عنوان سوآپ فی برداشت کند.
اگرچه قرار بود سوآپ گاز از سال 1400 آغاز شود، اما آمارهای مدیریت بین‌الملل شرکت ملی گاز ایران نشان می‌دهد سوآپ در سال 1400 صفر بوده و در عمل ایران گازی را به عنوان سوآپ‌فی در جریان این قرارداد در آن سال دریافت نکرد.
سال 1401 اما در مجموع 1.5 میلیارد مترمکعب گاز از مسیر ایران سوآپ شد که سهم کشور از آن 300 میلیون مترمکعب و معادل 20 درصد بود. کوچک بودن این عدد زمانی خودنمایی می‌کند که ایران در سال 1401 در مجموع 241 میلیارد مترمکعب گاز در بخش‌های مختلف مصرف کرده است.
محاسبه‌ای ساده نشان می‌دهد سهم سوآپ‌فی ایران از ترانزیت گاز تنها 0.12 درصد از کل گاز مصرفی کشور را شامل می‌شده و نکته مهم آن است که ترکمنستان حجم بالایی از سوآپ را در ماه‌های گرم سال و زمانی که نیاز چندانی به گاز وارداتی در کشور نبود، تحویل داده و مانند همان قرارداد واردات گاز ایران، در سرمای زمستان و با بهانه کمبود گاز در داخل کشورش، جریان گاز را قطع کرده است.
درست در همان سال که قرار بود گاز ترکمنستان به داد شمال شرق کشور برسد، گاز در مناطقی از جمله شهر تربت جام به دلیل افت فشار شبکه قطع شد.
در ادامه اما ترکمنستان و جمهوری آذربایجان در همان سال توافق کردند حجم سوآپ گاز دو برابر شود و ایران نیز در این زمینه اعلام آمادگی کرد. با این حال آمارها نشان می‌دهد سوآپ گاز در سال 1402 دو برابر نشد.
در مجموع سال 1402، ایران 2.3 میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان تحویل گرفت و با کسر 20 درصد آن که معادل 460 میلیون مترمکعب به‌عنوان سوآپ‌فی بود، بقیه گاز را به جمهوری آذربایجان تحویل داد. در واقع ترکمنستان به جای دو برابر کردن حجم گاز برای سوآپ، در مقایسه با قرارداد اول، تنها 15 درصد به حجم گاز اضافه کرد.
در اینجا نیز سهم سوآپ‌فی در تأمین گاز ایران تنها 0.18 درصد بود که حتی کفاف تأمین گاز یک شهر کوچک در کشور را نیز نمی‌دهد.
سال 1403 نیز که اکنون 8 ماه آن را پشت سرگذاشته‌ایم هنوز خبری از گاز ترکمنستان نیست و به دلایلی از سوی ترکمنستان و جمهوری آذربایجان متوقف شده است.
در مجموع طی سال‌های 1401 و 1402، ایران 3.8 میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان سوآپ کرد و 760 میلیون مترمکعب (عددی کمتر از یک میلیارد مترمکعب ظرفیت تولید روزانه گاز ایران) گاز به عنوان سوآپ‌فی دریافت کرد.
ایران در مجموع این دو سال، 490 میلیارد مترمکعب گاز مصرف کرده است، بنابراین تنها 0.15 درصد از گاز مورد نیاز ایران از این مسیر تأمین‌شده که نشان‌دهنده هیاهو برای قراردادی است که عملاً هیچ دستاوری برای ایران نداشته است.
