محمد جواد خلیلی روزنامه نگار: طبق گزارش تازه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، تولید نفت ایران در ماه مارس با افزایش 12 هزار بشکه‌ای نسبت به ماه فوریه به 3 میلیون و 335 هزار بشکه در روز رسید. این رقم گرچه رشد چشمگیری به‌حساب نمی‌آید اما در شرایط کنونی بازار نفت و محدودیت‌های تحریمی، نشان‌دهنده ثبات و حتی پویایی در عملکرد صنعت نفت ایران است. به گزارش روزنامه «نقش اقتصاد»، ایران با وجود فشارهای خارجی، به‌دنبال حفظ و تقویت جایگاه خود در میان تولیدکنندگان بزرگ نفت است. افزایش تولید ممکن است در پاسخ به تقاضای نسبی در برخی بازارها یا بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود پالایشی و استخراجی باشد. با توجه به اینکه بسیاری از کشورهای عضو اوپک برای تثبیت قیمت‌ها اقدام به کاهش تولید کرده‌اند، حرکت ایران در جهت افزایش تولید می‌تواند نشانه‌ای از سیاست مستقل و هدفمند در بازار نفت باشد. همچنین این رشد جزئی می‌تواند در بلندمدت مقدمه‌ای برای افزایش سهم صادرات و درآمد ارزی کشور باشد.
جایگاه تثبیت‌شده ایران در میان تولیدکنندگان
با رسیدن تولید روزانه نفت ایران به 3 میلیون و 335 هزار بشکه، کشورمان همچنان جایگاه سومین تولیدکننده بزرگ اوپک را حفظ کرده است. عربستان با اختلاف قابل توجه و پس از آن عراق در رتبه‌های اول و دوم قرار دارند اما ایران توانسته علی‌رغم تحریم‌های سنگین، جایگاه خود را تثبیت کند. این ثبات در رتبه، در کنار افزایش تدریجی تولید، نشان‌دهنده توان مدیریتی و فنی در بخش انرژی است. در دنیای انرژی، جایگاه تولیدکنندگان نقش مهمی در مذاکرات سیاسی و تصمیم‌گیری‌های بین‌المللی دارد. ایران با حفظ این رتبه در میان اعضای اوپک نه‌تنها نقش خود را در معادلات نفتی حفظ کرده، بلکه می‌تواند بر روند تصمیمات جمعی اوپک نیز اثرگذار باشد. حفظ این موقعیت، به‌ویژه در شرایطی که بسیاری از کشورها با چالش‌های تولید روبه‌رو هستند، برای اقتصاد ایران امتیازی استراتژیک تلقی می‌شود.
کاهش قیمت همزمان با افزایش تولید
در شرایطی که تولید نفت ایران در ماه مارس افزایش یافت اما قیمت فروش نفت سنگین کشور کاهش پیدا کرده است. طبق گزارش اوپک، نفت خام سنگین ایران در این ماه با افت 2 دلار و 65 سنت مواجه شد و به قیمت 74 دلار و 76 سنت در هر بشکه رسید. این افت قیمت در حالی رقم خورده که بهای نفت جهانی نیز در مسیر نوسان قرار دارد. کاهش قیمت نفت ایران بر درآمدهای نفتی کشور به‌طور مستقیم تأثیرگذار خواهد بود. نفت سنگین ایران همواره در بازارهای خاصی مشتری دارد و کاهش قیمت آن می‌تواند نشانه‌ای از افت تقاضا یا تخفیف‌های بیشتر برای جذب مشتریان باشد. با وجود تحریم‌ها، ایران مجبور است نفت خود را از مسیرهای غیراستاندارد و با هزینه‌های بالاتر عرضه کند. این شرایط، اغلب به اعمال تخفیف‌های اجباری منجر می‌شود که در نهایت سودآوری صادرات را کاهش می‌دهد. کاهش قیمت حتی در شرایط افزایش تولید ممکن است درآمد نهایی را تحت‌تأثیر منفی قرار دهد.
چرا قیمت نفت ایران کاهش یافت؟
کاهش بهای نفت سنگین ایران را می‌توان نتیجه همزمان چند عامل داخلی و خارجی دانست. در سطح جهانی، رکود اقتصادی در برخی کشورها و رشد کمتر از انتظار در اقتصاد چین موجب کاهش تقاضا برای نفت شده است. از طرف دیگر، افزایش تولید در کشورهای غیراوپکی همچون آمریکا و کانادا، به عرضه بیش از حد در بازار انجامیده است. در چنین شرایطی، قیمت نفت کشورهای تحریمی مانند ایران بیشتر آسیب‌پذیر است. از منظر داخلی نیز، محدودیت‌های بانکی، دشواری در حمل‌ونقل و ناامنی در معاملات رسمی، ایران را مجبور به فروش نفت با تخفیف‌های قابل توجه کرده است. همین تخفیف‌ها که برای حفظ مشتریان و رقابت با کشورهای بدون تحریم در نظر گرفته می‌شود، موجب افت قیمت رسمی فروش می‌گردد. در نهایت، این شرایط باعث می‌شود که ایران حتی با افزایش حجم صادرات، از نظر درآمدی با کاهش مواجه شود و فشار بر منابع ارزی کشور بیشتر شود.
افت قیمت و تأثیر آن بر بودجه کشور
اقتصاد ایران به‌طور سنتی وابستگی بالایی به درآمدهای نفتی دارد و هرگونه نوسان در قیمت نفت، بر بودجه سالانه کشور تأثیرگذار است. کاهش 2.65 دلاری قیمت هر بشکه نفت خام سنگین ایران، معادل میلیاردها تومان کاهش درآمد در بازه زمانی کوتاه خواهد بود. این موضوع به‌ویژه در شرایطی که دولت با کسری بودجه ساختاری مواجه است، می‌تواند اجرای بسیاری از طرح‌ها را با تأخیر یا توقف همراه کند. در کنار کاهش درآمدهای نفتی، فشار بر منابع ارزی نیز افزایش می‌یابد و تأمین کالاهای اساسی و واردات استراتژیک دشوارتر خواهد شد. کاهش درآمدهای ارزی، همچنین بر بازار ارز داخلی و تورم اثر منفی می‌گذارد. دولت‌ها معمولاً نرخ محافظه‌کارانه‌ای برای نفت در بودجه در نظر می‌گیرند، اما کاهش واقعی فراتر از پیش‌بینی‌ها، موجب عدم تحقق منابع و رشد بدهی عمومی می‌شود. این وضعیت نیازمند اصلاح سیاست‌های مالی و کاهش وابستگی به نفت است.
رقابت سخت در بازار جهانی نفت
ایران در بازاری فعالیت می‌کند که بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ با تخفیف‌های گسترده، صادرات خود را افزایش داده‌اند. روسیه پس از تحریم‌های غربی، نفت خود را با قیمت‌های رقابتی به بازارهای آسیایی عرضه می‌کند و همین مسئله فشار مضاعفی بر ایران وارد کرده است. عربستان و امارات نیز با انعطاف در قراردادها، بخشی از بازارهای سنتی ایران را جذب کرده‌اند. در چنین فضایی، ایران برای حفظ سهم خود در بازار جهانی، ناچار به اتخاذ سیاست‌های متفاوتی از گذشته شده است. از جمله این سیاست‌ها می‌توان به انعقاد قراردادهای تهاتری، فروش نفت به‌صورت ریالی یا کالایی، و استفاده از مسیرهای خاص اشاره کرد. با این حال، رقابت در شرایط نابرابر موجب تضعیف توان چانه‌زنی ایران شده و فشار بر بازار ارز و بودجه را بیشتر می‌کند. در غیاب توافقات بین‌المللی، ایران همچنان بازیگری محدود در بازار جهانی نفت خواهد ماند.
آینده مبهم یا فرصت‌های جدید؟
آینده بازار نفت ایران به شدت وابسته به تحولات ژئوپلیتیکی و مذاکرات بین‌المللی است. در صورت رفع تحریم‌ها، ایران می‌تواند با افزایش سریع تولید و صادرات، جایگاه خود را در میان بازیگران اصلی بازار بازسازی کند. ظرفیت‌های فنی و ذخایر زیرزمینی کشور اجازه می‌دهد تا در مدت کوتاهی سهم بازار از دست رفته را بازیابی کند. با این حال، تحقق این سناریو نیازمند ثبات در سیاست خارجی و کاهش ریسک‌های سرمایه‌گذاری است. در مقابل اگر تحریم‌ها ادامه یابند ایران مجبور است به مسیر فعلی ادامه دهد؛ مسیری که همراه با هزینه‌های بالا و سودآوری پایین است. این شرایط می‌تواند سرمایه‌گذاری در صنعت نفت را متوقف و تکنولوژی‌های آن را فرسوده کند. همچنین تداوم محدودیت‌ها باعث می‌شود ایران در رقابت با کشورهایی مانند روسیه و عربستان، تدریجاً جایگاه خود را از دست بدهد. آینده نفت ایران میان دو مسیر پرریسک قرار گرفته: یا فرصت برای جهش، یا ادامه افت تدریجی.
