سمیه تقی خانی-روزنامه نگار: اجرایی شدن مصوبه جدید بنزینی دولت از هفته های آتی نگرانی هایی را در بین مردم مبنی بر افزایش قیمت کالاها را ایجاد کرده است.
به گزارش «نقش اقتصاد»، تجربه سالهای قبل و پس از گرانی نرخ بنزین نشان می دهد که بازارها از تغییرات نرخ بنزینی در امان نخواهند بود. هر چند که سهمیه ها با همان نرخ های قبلی پابرجا است اما نرخ سوم بنزین سیگنال گرانی را به بازارهای ایران مخابره می کند .
بدون شک افزایش نرخ سوخت در ایران معمولاً پیامدهای گسترده و چندبُعدی دارد، زیرا سوخت یکی از کالاهای پایه و اثرگذار بر تمام بخش‌های اقتصاد است. در ادامه، مهم‌ترین پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن را خلاصه کرده‌ام:
1) پیامدهای اقتصادی
1.1. افزایش تورم
افزایش قیمت بنزین و گازوئیل معمولاً هزینه حمل‌ونقل کالا و مسافر را بالا می‌برد.
این مسئله به‌صورت دومینویی روی قیمت مواد غذایی، خدمات، مصالح ساختمانی و… اثر می‌گذارد.
تورم انتظاری نیز تشدید می‌شود؛ یعنی مردم و کسب‌وکارها با انتظار گرانی، قیمت‌ها را پیش‌دستانه افزایش می‌دهند.
1.2. فشار به اقشار کم‌درآمد
سهم هزینه سوخت در بودجه خانوارهای کم‌درآمد بیشتر است.
افزایش بهای کرایه حمل‌ونقل عمومی، تاکسی، باربری و قیمت کالاهای اساسی، فشار مالی زیادی وارد می‌کند.
1.3. تأثیر بر تولید و صنعت
صنایع وابسته به حمل‌ونقل (کشاورزی، مصالح، توزیع کالا) متحمل افزایش هزینه می‌شوند.
ممکن است برخی واحدها تولید را کاهش دهند یا قیمت محصول نهایی را افزایش دهند.
1.4. کاهش قاچاق سوخت (در صورت واقعی‌سازی قیمت)
مهم‌ترین مزیت افزایش نرخ سوخت، کاهش انگیزه قاچاق به کشورهای همسایه است، زیرا اختلاف قیمت کاهش می‌یابد.
این موضوع به کاهش هدررفت منابع و کاهش هزینه‌های دولت کمک می‌کند.
2) پیامدهای اجتماعی
2.1. افزایش نارضایتی عمومی
تجربه سالهای گذشته نشان داده است که افزایش ناگهانی قیمت سوخت، حساسیت بالایی دارد.
مردم آن را به‌عنوان نشانه‌ای از سخت‌تر شدن معیشت تلقی می‌کنند.
2.2. تغییر الگوی مصرف
تمایل به استفاده از حمل‌ونقل عمومی افزایش می‌یابد (اگر زیرساخت کافی موجود باشد).
مردم به سمت خودروهای کم‌مصرف‌تر یا گازسوز شدن خودروها متمایل می‌شوند.
2.3. تأثیر بر مهاجرت و سکونت
افزایش هزینه رفت‌وآمد ممکن است گرایش به زندگی نزدیک محل کار یا کاهش سفرهای بین‌شهری را تقویت کند.
3) پیامدهای سیاسی و حکمرانی
3.1. کاهش کسری بودجه دولت
دولت از محل افزایش قیمت سوخت و کاهش یارانه پنهان، درآمد بیشتری کسب می‌کند.
اگر این درآمد به‌درستی هزینه شود (مثلاً برای یارانه مستقیم یا توسعه حمل‌ونقل عمومی)، می‌تواند اثرات مثبت داشته باشد.
3.2. چالش‌های امنیتی و سیاسی
هر تحول مربوط به قیمت سوخت در ایران حساسیت بالایی دارد و می‌تواند تنش‌های اجتماعی ایجاد کند، مگر اینکه:
شفاف‌سازی مناسب انجام شود.
طرح به‌صورت تدریجی اجرا شود.
حمایت‌های جبرانی عادلانه ارائه گردد.
3.3. تقویت یا تضعیف اعتماد عمومی
اگر افزایش نرخ سوخت با برنامه‌ریزی، عدالت و اطلاع‌رسانی همراه باشد، می‌تواند باعث اعتماد بیشتر شود.
اما اجرای ناگهانی و بدون حمایت، اعتماد عمومی را تضعیف می‌کند.
4) پیامدهای زیست‌محیطی
4.1. کاهش مصرف سوخت و ترافیک
افزایش قیمت سوخت معمولاً منجر به کاهش استفاده از خودروهای شخصی می‌شود.
این کاهش در بلندمدت می‌تواند آلودگی هوا را کم کند.
4.2. تشویق به استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی
در صورتی که دولت زیرساخت و مشوق‌های لازم را فراهم کند، گرایش به خودروهای کم‌مصرف بیشتر می‌شود.
افزایش نرخ سوخت می‌تواند فوایدی مثل کاهش قاچاق و بهبود بودجه دولت داشته باشد، اما در کوتاه‌مدت معمولاً تورم، فشار معیشتی و نارضایتی اجتماعی را افزایش می‌دهد. نتیجه نهایی بسیار وابسته به شیوه اجرا، تدریجی بودن، شفافیت، و روش‌های حمایت از مردم است.
در حالی‌که بحث سه‌نرخی شدن بنزین از اتاق‌های تصمیم‌گیری به گفت‌وگوهای روزمره مردم رسیده، نگرانی از «موج جدید گرانی» جدی تر شده است. شهروندان می‌گویند اگر تغییر قیمت بنزین یک ضرورت است، دولت باید پیش از هر چیز تکلیف جبران معیشتی، حمایت از شاغلان وابسته به سوخت و تقویت حمل‌ونقل عمومی را روشن کند.
روایت‌های مردمی نشان می‌دهد راننده‌های تاکسی، پیک‌ها، وانت‌بارها و دیگر مشاغل وابسته به سوخت، بیش از همه از افزایش هزینه‌ها بیم دارند و خواستار سهمیه شغلی روشن و قابل پیش‌بینی هستند.
ساکنان شهرهای کوچک نیز که دسترسی محدودی به مترو و اتوبوس دارند، می‌گویند سه‌نرخی شدن برای آنها عملاً به معنای سوخت‌گیری در پله‌های بالاتر است، مگر آنکه سهمیه پایه یا حمایت ویژه‌ای در نظر گرفته شود.
در سوی دیگر، جوانانی که خودروی شخصی ندارند بحث عدالت را مطرح می‌کنند و خواستار انتقال یارانه سوخت به «کد ملی» هستند؛ آنها می‌گویند اگر بخشی از درآمد ناشی از مصرف بالاتر آزاد می‌شود، باید سهم آن در قالب اعتبار سفر یا تخفیف حمل‌ونقل عمومی به همه شهروندان برسد.
در مجموع، مردم خواستار جبران معیشتی فوری و شفاف، تقویت واقعی حمل‌ونقل عمومی، حمایت هدفمند از مشاغل وابسته به سوخت و سازوکاری برای مهار موج دوم گرانی هستند. افکار عمومی این‌بار محتاطانه و دقیق‌تر از گذشته به روند تصمیم‌گیری نگاه می‌کند و منتظر است که دولت، به این صداهای پراکنده پاسخ دهد.
بنزین راه‌حل قیمتی دارد
محمدصادق الحسینی، کارشناس اقتصادی نیز در همین خصوص می‌گوید: من مخالف اجرای این‌گونه طرح‌ها هستم. حتما بنزین راه‌حل قیمتی دارد، ولی قیمت دست مردم است و مردم باید قیمت را تعیین کنند و نه دولت.
وی می‌افزاید: اینکه دولت بنزین را از 3 هزار تومان به 5 هزار تومان افزایش دهد، اولا برای دولت فایده‌ای ندارد و به بودجه‌اش چیزی اضافه نمی‌کند، دوما مشکل ناترازی بنزین را حل نمی‌کند.
به گفته الحسینی، ما الان 6 میلیارد دلار بنزین وارد می‌کنیم که همین موضوع باعث این تورم 50 درصد فعلی به واسطه کسری بودجه بزرگ شده است.
وی تاکید می‌کند: پس هیچ فایده‌ای ندارد. دولت اگر می‌خواهد اصلاحات انجام دهد، باید اصلاحات بزرگ انجام دهد.
تاثیر بنزین 5 هزار تومانی در کاهش مصرف 2 درصد است
آرش نجفی، رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در همین خصوص در پاسخ به این سوال که مصوبه اخیر بنزینی دولت چه تاثیری در کاهش مصرف و صرفه‌جویی منابع دولت دارد؟ می‌گوید: این در حد دو، سه درصد است. همان‌طور که گفتم، افزایش قیمت بنزین در گذشته، تناسب منطقی و بزرگی داشت که بنزین 3 هزار تومان شد و دلار 9 هزار و 800 تومان بود. اما الان بنزین 5 هزار تومانی در مقابل دلار 113 هزار تومانی است.
وی تاکید می‌کند: به نظر می‌آید که قیمت بنزین هنوز هم عدد قابل توجهی نیست و این 3 هزار تومان به 5 هزار تومان نه تاثیر به سزایی در کاهش مصرف دارد و نه تاثیری در درآمد دولت.
این کارشناس اقتصادی در پاسخ به این سوال خبرآنلاین که چه بار تورمی تصمیم بنزینی دولت دارد؟ می‌گوید: این سیاست و اجرای مصوبه افزایش قیمت بنزین کارت سوخت جایگاه‌ها خیلی بار تورمی ندارد.
وی می‌افزاید: زمانی که دلار 9 هزار و 800 تومان بود، دولت قیمت بنزین را 1500 و 3000 تومان کرد. آن زمان وقتی دولت قیمت بنزین را به چنین عددی رساند، انگار بنزین را 33 سنت کرد. اما در قیمت دلار 113 هزار تومانی، عملا قیمت بنزین به سنت هم نمی‌رسد.
رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران تصریح می‌کند: بر همین اساس است که اعتقاد دارم تاثیر ویژه‌ای در قیمت تمام شده کالاهای کشور ندارد و ما در طول 7 سال گذشته وقتی هزار درصد تورم را تجربه و تحمل کردیم، حالا 2، 3 درصد افزایش قیمت بنزین تاثیر به‌سزایی به عنوان یک فرآیند تورمی نخواهد داشت.
نجفی در پاسخ به این پرسش که باعث ایجاد انتظارات تورمی نمی‌شود؟ عنوان می‌کند: همان‌طور که گفتم، نسبت این‌قدر کوچک است که به نظرم تاثیر خاصی نخواهد داشت.
وی متذکر می‌شود: البته اینکه یک عده‌ای سوءاستفاده می‌کنند و موج‌هایی را تولید می‌کنند و دنبال این هستند به هر نحوی و تحت هر عنوانی کالا را گران کنند، یک موضوع دیگر است و این را دولت باید پیگیری و کنترل کند، ولی واقعیت این است که اثرگذاری بنزین 5 هزار تومانی، 2 تا 3 درصد است و اثری نمی‌تواند در کشوری که در طول 7 سال گذشته هزار درصد تورم را تحمل کرده است.
بهترین راه تغییر قیمت بنزین که اثری روی تورم نداشته باشد؟
رییس کمیسیون انرژی اتاق ایران در پاسخ به این سوال که بهترین راه تغییر قیمت بنزین که اثری روی تورم نداشته باشد؟ می‌گوید: ببینید، این یارانه باید به خانوار تعلق بگیرد، نه خودرو. ما مدل‌هایی را تعریف کرده‌ایم که دولت به آنها توجه نمی‌کند مبنی بر اینکه یارانه‌ای که به عنوان یارانه سوخت به مردم داده می‌شود، تبدیل به فرآیند مالی شود و در اختیار خانوار قرار گیرد.
وی می‌افزاید: ما الان این یارانه را در اختیار خودرو قرار می‌دهیم و صاحبان خودرو منتفع می‌شود و دیگران از آن بهره نمی‌برند. ما اگر دنبال یک عدالت اجتماعی معقول و منطقی هستیم، به نظر می‌رسد که دولت باید مدل توزیع را تغییر دهد و یارانه را مستقیم به صورت غیرنقدی و غیرقابل نقدشوندگی در اختیار خانوار قرار دهد و قیمت بنزین را هم تصحیح کند.
رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران تصریح می‌کند: آن زمان، کسی که خودرو دارد، از این یارانه برای دریافت بنزین استفاده می‌کند و یا برای پرداخت دیگر آیتم‌های انرژی استفاده می‌کند. در مواقعی هم که از این سوخت نمی‌خواهند بهره‌برداری کنند، می‌توانند یارانه خود را واگذار کنند.
نجفی عنوان می‌کند: مهم این است که دولت پولی را به عنوان نقدینگی در کشور توزیع نمی‌کند. اشتباهی که در توزیع یارانه 45 هزار و 500 تومان صورت گرفت و نقدینگی را دولت به اقتصاد کشور تزریق کرد، این اتفاق دیگر نیفتد.وی خاطرنشان می‌کند: دولت باید کارت سبز را براساس عدد یارانه شارژ کند و این کارت سبز غیرقابل دریافت نقدی باشد و غیرقابل کشیدن در دستگاه‌های پوز معمولی باشد. فقط در پرداخت هزینه‌های انرژی کارایی داشته باشد. آن زمان یک اختصاص ویژه اتفاق افتاده است.
