مجتبی رحیمی یروزنامه نگار: طرح خط لوله بلندپروازانه گاز ایران و پاکستان به حالت تعلیق درآمد. این پروژه پتانسیل تغییر انرژی و شاید چشم انداز سیاسی منطقه را دارد، اما اکنون ظاهراً تحت فشار ایالات متحده به حالت تعلیق درآمده است. هند در ابتدا بخشی از این پروژه بود، اما بیش از یک دهه پیش به دلیل نگرانی‌های امنیتی و قیمت گاز از آن خارج شد. کنار گذاشتن خط لوله درست زمانی رخ داد که پاکستان در تلاش است تا اقتصاد خود را که با کمبود نقدینگی مواجه است را بهبود بخشد.
به گزارش «نقش اقتصاد» بحث بر سر خط لوله ایران و پاکستان در سال 1995 آغاز شد. دو کشور در سال 1995 قراردادی را امضا کردند. ابتدا مقرر شد خط لوله‌ای از میدان گازی پارس جنوبی به کراچی احداث شود. بعدها از سوی ایران پیشنهاد شد که این خط لوله باید تا هند گسترش یابد. قرارداد اولیه بین ایران و هند در سال 1999 به امضا رسید.
عنصر ژئوپلیتیک
در ابتدا هند به این خط لوله علاقه مند بود، چون به عنوان راهی مؤثر برای دستیابی به امنیت انرژی تلقی می‌شد. اما تردیدها در محافل هندی باقی ماند؛ چرا که قرار بود خط لوله از پاکستان عبور کند و وابستگی انرژی به یک دشمن منطقه‌ای برای امنیت انرژی حرکتی بسیار خطرناک تلقی می‌شد. بعلاوه اینکه ایران تقریباً همیشه خود را در تضاد با ایالات متحده می‌بیند هم یک نگرانی بزرگ بود.
در سالهای اولیه، خط لوله گاز از ایران نیز به عنوان چیزی که می‌تواند با برنامه‌های چین در رابطه با گوادر و افغانستان مقابله کند، تلقی می‌شد. اما در آن سال‌ها، ائتلاف به رهبری آمریکا به‌طور قاطعانه‌ای مسئولیت امور افغانستان را بر عهده داشت.
عنصر دیگر رقابت ژئوپلیتیک منطقه‌ای بین عربستان سعودی و ایران بود. اگرچه در حال حاضر روابط ایران و عربستان سعودی گرم شده است، اما در دهه‌های 2000 و 2010 این رقابت مسائل بسیاری را در منطقه ایجاد کرده بود. خط لوله گاز ایران و پاکستان در محافل عربستان سعودی به عنوان رویدادی تلقی می‌شد که ایران و پاکستان را به هم نزدیک‌تر می‌کرد.
بر اساس برخی از گزارش‌ها عربستان سعودی در سال 2012 تلاش کرد پاکستان را برای ترک خط لوله گاز تحت فشار قرار دهد و عرضه نفت و همچنین تاسیسات نفتی را ارائه کرد.
در سال 2011، ایران اعلام کرد که ساخت بخشی از خط لوله در سمت خود را به پایان رسانده و در انتظار تکمیل در سمت پاکستان است. ایران گفته بود که اگر پاکستان تا سال 2014 ساخت و ساز در سمت خود را تکمیل نکند، باید جریمه بپردازد. طبق گزارشات، این جریمه به اندازه 1 میلیون دلار در روز بود.
این خط لوله با مشکلات دیگری نیز مواجه بود. در سال 2012، وزارت دارایی پاکستان گفت که در میان سرمایه گذاران خصوصی اشتیاق زیادی برای پروژه خط لوله وجود ندارد. این وزارتخانه حتی به فکر وضع مالیات بر مصرف کنندگان برای رفع این مشکل بود.
این پروژه تقریباً همیشه با مخالفت ایالات متحده روبرو شده است. بنا بر گزارش‌ها، ایالات متحده که از لحاظ تاریخی متحد پاکستان بوده و میلیاردها دلار در طول سال‌ها به این کشور سرازیر کرده است، از این احتمال که پاکستان با ایران، دشمن ژئوپلیتیکی آمریکا متحد شود خوشحال نبود.
پاکستان تلاش کرد تا فشار را تحمل کند. در سال 2012، حنا ربانی خار، وزیر امور خارجه پاکستان گفت که پاکستان تحت فشاری که ایالات متحده اعمال می‌کند، مقاومت می‌کند. وی گفت: پروژه خط لوله گاز ایران-پاکستان در راستای منافع ملی پاکستان است و به هر قیمتی تکمیل خواهد شد. تکمیل این پروژه دردسر دیگری را برای پاکستان به همراه داشت. بخشی از این خط لوله از استان ناآرام بلوچستان عبور کرده بود.
ایالت بلوچستان برای مدت طولانی شاهد شورش بوده و این منطقه نیز دارای گروه‌هایی است که به دنبال استقلال از پاکستان هستند. ورشیان در گذشته به نیروها و حتی تأسیسات پاکستانی حمله کرده‌اند. ین در توسعه بندر گوادر در پاکستان مشارکت دارد. گوادر در استان بلوچستان است. این بندر توسط چین به عنوان بخشی از پروژه کریدور اقتصادی چین و پاکستان توسعه می‌یابد. حملاتی به اتباع چینی حاضر در این پروژه نیز صورت گرفته است.
یکی دیگر از تحولات بین المللی که مانعی برای خط لوله گاز بوده است، مساله ایران و آمریکاست. روابط دو کشور پس از دستیابی به توافق هسته‌ای ایران در سال 2015 گرم شده بود. این توافق زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، از خارج شد و دوباره تحریم‌ها را علیه جمهوری اسلامی وضع کرد از بین رفت. تحریم‌های وضع شده مضر بودند، زیرا در زمان ساخت خط لوله عنصر بازدارنده‌ای برای پاکستان بودند.
به گفته برخی از کارشناسان پاکستان تا زمانی که تحریم‌های آمریکا علیه ایران باقی است یا واشنگتن به طور ضمنی به اسلام‌آباد برای ادامه پروژه چراغ سبز نشان ندهد، در پیگیری این پروژه ناتوان است. این پروژه با وجود کمبود شدید انرژی در کشور 240 میلیون نفری آسیای جنوبی (پاکستان) متوقف شده است.
