بسیم لاله روزنامه نگار: «بریکس» و «پیمان شانگهای» کلیدواژه‌هایی هستند که دولت سیزدهم مدام آن‌ها را تکرار می‌کند؛ عضویت در این پیمان‌ها به قدری برای دولت مهم بود که احسان خاندوزی، سخنگوی اقتصادی دولت، در نشست خبری خود مدعی شد که دولت قبل به این دستاوردها غبطه می‌خورد. اما عضویت در این پیمان‌ها واقعاً یک دستاورد بین‌المللی است یا یک ژست برای طرفداران دولت؟
پس از عبور از اپیدمی رسانه‌ای پیوستن به پیمان شانگهای که همانند آزاد شدن دلارهای ایران در کره جنوبی هر 10 روز یک بار توسط یکی از سوی مقامات ارشد دولت اطلاع‌رسانی می‌شد حالا اسم رمز جدیدی در رسانه‌ها و ابزارهای خبری دولت و جریان حامی آن به وجود آمده و آن عضویت ایران در پیمان بریکس است.
پس از تشکیل گروه جی 7 کشورهای شرقی و در رأس آن‌ها چین به دنبال تشکیل یک گروه برای مقابله با ناتو اقتصادی بودند، اما تشکیل چندین گروه اقتصادی مانند شانگهای، بریکس و جی 20 نشان داد که عمق و نفوذ این هفت کشور به اضافه منطقه یورو فعلاً بر تمام حوزه‌ها استیلا دارد.
عضویت در بریکس به‌معنای حذف دلار است؟
ایران در سال‌های اخیر تلاش خود را در پیش گرفت تا در این پیمان‌ها عضو شود، زیرا مهم‌ترین مانع عضویت ایران در سازمان‌ها و اتحادیه‌های اقتصادی، یعنی آمریکا، دیگر در این گروه‌ها عضویت نداشت که به دلیل تحریم‌ها مانع حضور ایران در آن‌ها شود.
بر این اساس در روزهای اخیر مقامات مختلف در مصاحبه‌های خود اعلام کردند که دیگر محدودیت‌های تحریم نمی‌تواند بر تبادلات اقتصادی ایران با این کشورها اثر بگذارد و به دنبال این هستند که دلار را از چرخه تبادلات این گروه‌ها خارج کنند.این اظهارات در حالی است که تا به امروز هیچ کدام از کشورهای عضو این گروه که چندین سال است در این گروه عضو هستند در مورد حذف دلار در تبادلات خود صحبت نکرده‌اند.
از سوی دیگر، بانک بریکس که یک بانک توسعه‌ای است، وام‌های خود را به صورت دلار پرداخت می‌کند. این بانک که فقط به کشورهای عضو پیمان خدمات می‌دهد به دلیل محدودیت‌های موجود در زمینه قوانین بین‌المللی پولشویی، قاچاق اسحله و مواد مخدر که زیرمجموعه fatf است از هر گونه فعالیت تجاری خودداری می‌کند.
افزایش اشتراکات منطقه‌ای
علی شریعتی، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران، در گفتگو با تجارت‌نیوز درباره عضویت در بریکس و اثر آن بر اقتصاد و تجارت ایران گفت: در سال‌های اخیر توافقات منطقه‌ای نسبت به توافقات دیگر پایدارتر و قوی‌تر بوده‌اند و این یک اصلی است که امروز در دیپلماسی اقتصادی دنیا جا افتاده است. هر چقدر ما از این قبیل توافقات داشته باشیم و با دنیا تعامل کنیم به نفع کشور است. حداقل عضویت در این پیمان‌ها این است که با اعضای آن رقابت منفی و درگیری‌ها مرسوم نخواهیم داشت، زیرا منافع مشترک با آن‌ها داریم.
وی با اشاره به تندروی‌های چند سال اخیر در سیاست داخلی تشریح کرد: متأسفانه این روند در سال‌های اخیر کمتر اجرا شده است. جنگ‌های لفظی و اقداماتی نظیر بالا رفتن از دیوار سفارت‌خانه‌ها هزینه‌های زیادی برای کشور داشته است. به‌ویژه برای عموم مردم که امروز اثر آن را بر سفره خود حس می‌کنند؛ اما افرادی که این هزینه را به نظام و مردم تحمیل کردند نه‌تنها تنبیه نشدند حتی پست و سمت گرفته‌اند.
علاوه بر اظهارات این فعال بخش خصوصی، باید یادآور شد که دولت روحانی نسبت به دولت رئیسی تعامل بهتری با دنیا داشت و تابوی مذاکره مستقیم با آمریکا در این دولت شکست. در نهایت هم برجام امضا شد، اما چرا امروز عضویت ایران در شانگهای بعد از مدت‌ها که عضو ناظر بود در کمترین زمان تائید شد و ظرف مدت کوتاهی ایران توانست عضو بریکس شود؟ چرا این اتفاق زودتر صورت نگرفت؟
نقش چین در بریکس
شریعتی با اشاره به نقش چین در تسریع عضویت ایران در بریکس توضیح داد: چین به دلیل سرمایه‌گذاری سنگینی که در عربستان و امارات داشته و به طور کلی نقش پر رنگ این دو کشور در آینده اقتصادی چین و توافق‌های اقتصادی باعث شده که امروز منافع و امنیت کشورهای عربی حوزه خلیج فارس عملاً با منافع و امنیت چین گره بخورد. پس چین مقابل هرگونه اخلال و شیطنت در روند اقتصادی سیاسی و امنیتی این کشورها خواهد ایستاد.
این عضو اتاق بازرگانی ایران و عراق افزود: اگر هزینه- فایده حضور ایران در بریکس را برای چین بسنجیم، می‌بینیم که داشتن منافع مشترک بین ایران، امارات و عربستان به نفع چین است. همچنین برای ایران نیز این شرایط مطلوب است به شرطی که بتواند از این شرایط حداکثر استفاده را داشته باشد و این منافع یک طرفه نباشد.
شریعتی با اشاره به تصور جهانی مبنی بر حمایت چین از ایران گفت: به‌رغم چنین تصوری، دانشجوهای ایرانی در این کشور به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانند حساب بانکی باز کنند. این نشان می‌دهد یک جای کار ایراد دارد. ما شعار دلارزدایی می‌دهیم و حتی در مصاحبه مسئولان بیان می‌شود که بریکس به دنبال دلارزدایی است، اما می‌بینیم حجم سپرده چین به صورت دلار است. حتی برای سرمایه‌گذاری دلاری در کشورهای آفریقایی که الزامی برای استفاده از این ارز ندارد، چین از دلار استفاده می‌کند.
وی اضافه کرد: تمام این رفتارها نشان از این دارد که فعلاً چین به صورت جدی به دنبال دلار زدایی نیست. پس این تفکر که چین و کشورهای بریکس به دنبال حذف یا حتی کم کردن استفاده از دلار در مبادلات تجاری خود هستند خام است. اگر تحریم‌ها برداشته شود ما می‌توانیم از اینگونه توافقات استفاده حداکثری کنیم و فقط به دنبال استفاده روانی و ژستی نباشیم.
با توجه به این اظهارات و دید کلی که کارشناسان نسبت به بریکس دارند، طبیعتاً پیوستن به هر سازمان و گروه تأثیرگذار بین‌المللی می‌تواند یک گام رو به جلو باشد، اما بدون رفع تحریم و خروج از فهرست سیاه FATF این حد از مانور تبلیغاتی روی موضوع نشان می‌دهد که پیوستن به بریکس بیشتر شبیه به یک ژست دولتی است تا اینکه یک دستاور تجاری یا بین‌المللی باشد.
شاید حضور در چنین پیمان‌هایی بتواند تا حدودی بر تجارت ایران در حوزه منطقه تأثیر بگذارد، اما تا زمانی که امکان انتقال دلار به ایران وجود نداشته باشد و سایر کشورها منافع خود در آمریکا را به دلیل ارتباط با ایران در خطر ببینند، پیوستن به چنین پیمان‌هایی تحولی در تجارت ایران ایجاد نمی‌کند.
