بحران ناتمام آلودگی هوا شهرهای ایران

الهه جعفرزاده روزنامه نگار: گروه اجتماعی: رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه هوا یکی از اساسی‌ترین نیازهای فیزیولوژیک انسان و سایر موجودات زنده است، ‌ گفت: این نیاز به شکلی است که تصور ادامه حیات بدون هوا حتی برای چند دقیقه غیر ممکن است. با این حال بر اساس آخرین گزارش بار بیماری‌ها، آلودگی هوا چهارمین عامل خطر مرگ در جهان و مهم‌ترین تهدید محیط زیستی برای سلامت انسان است.

7 میلیون مرگ زودرس در جهان منتسب به آلودگی هوا

دکتر عباس شاهسونی در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، با اشاره به اینکه براساس آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت آلودگی هوای آزاد و هوای داخل سالیانه منجر به بیش از 7 میلیون مرگ زودرس در جهان می‌شود، تصریح کرد: در واقع از هر 9 مرگ در جهان، یک مرگ منتسب به آلودگی هوا است. طبق آمار و اطلاعات سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر 99 درصد از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آنها سطح آلودگی هوا (غلظت سالیانه ذرات معلق PM2.5) بالاتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت (5 میکروگرم در متر مکعب) است.

به گفته وی، در کشورهای با سطح درآمد متوسط و پایین خطر بیشتری وجود دارد و مردم این کشورها با سطوح خطرناک آلودگی هوا مواجهه دارند.

شاهسونی افزود: همچنین آلودگی هوا پس از دود سیگار به عنوان دومین علت مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیر واگیر در جهان شناخته می‌شود.

قانون هوای پاک به درستی اجرا می‌شود؟

وی با بیان اینکه قانون هوای پاک در سال 1396 با هدف کاهش انتشار آلاینده‌های هوا و کنترل آنها و به تبع آن حقظ سلامتی مردم مصوب و ابلاغ شده است، اظهار کرد: اگر آمار غلظت سالیانه ذرات معلق PM2.5 که به عنوان مهم‌ترین آلاینده برای سلامت انسان شناخته می‌شود را بررسی کنیم، میزان اجرای این قانون را بیشتر درک می‌کنیم.

او در ادامه توضیح داد: در سال 1396 (به عنوان سال پایه و مبنا) میانگین غلظت سالیانه ذرات معلق برابر با 30 میکروگرم در متر مکعب بود ولی متاسفانه در طی سال‌های اجرای این قانون (پس از 6 سال) نه تنها کاهشی در غلظت سالیانه ذرات معلق نداشتیم، بلکه میانگین غلظت سالیانه ذرات معلق PM2.5 در سال 1401 به 35 میکروگرم در مترمکعب افزایش یافته است که نشان دهنده عدم اجرای صحیح قانون هوای پاک است.

بررسی آثار بهداشتی و اقتصادی هوای آلوده در 33 شهر کشور

وی با بیان اینکه بنابر ماده 23 آیین‌نامه فنی ماده 2 قانون هوای پاک، وزارت بهداشت موظف است برآورد سالانه تخمین هزینه‌های مستقیم آلودگی هوا در خصوص بیماری‌ها و مرگ و میرهای منتسب به آلودگی هوا را به تفکیک آلاینده‌های معیار و شهرهای دارای اولویت کشور منتشر کند، گفت: لذا وزارت بهداشت با همکاری مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نسبت به تهیه گزارش کمی‌سازی اثرات بهداشتی و خسارات اقتصادی منتسب به آلاینده ذرات معلق PM2.5 در 33 شهر کشور در سال 1401 اقدام کرده است.رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت ادامه داد: طبق نتایج این گزارش طی سال 1401 میانگین سالیانه غلظت ذرات معلق PM2.5 در شهرهای تهران، اهواز، مشهد، تبریز، شیراز، اصفهان، ایلام، سنندج، یاسوج، همدان، خرم آباد، اراک، کرج، کرمانشاه، آبادان، زنجان، یزد، ارومیه، کرمان، بیرجند، قم، زابل، بجنورد، دزفول، بوشهر، شهرکرد، اردبیل، بندرعباس، شوشتر، بم، قزوین، ایرانشهر و بهبهان بیش از 7 برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت (5 میکروگرم در متر مکعب) و تقریباً 3 برابر استاندارد ملی (12 میکروگرم در متر مکعب) بود.

پاک‌ترین و آلوده‌ترین شهرهای کشور

به گفته وی، بالاترین و پایین‌ترین میانگین غلظت سالیانه ذرات معلق PM2.5 در سال 1401 به ترتیب مربوط به شهر زابل با (بیش از 16 برابر رهنمود سازمان بهداشت جهانی) و شهر اردبیل بوده است.

وضعیت آلودگی هوای پایتخت در سال 1401

او درباره وضعیت آلودگی هوای پایتخت در سال 1401، توضیح داد: در شهر تهران نیز 360 روز (تقریباً تمام یک سال گذشته) میانگین غلظت روزانه ذرات معلق PM2.5 بالاتر از رهنمود روزانه سازمان جهانی بهداشت (15 میکروگرم در متر مکعب) بوده است که یعنی فقط 1.4 درصد از روزهای سال (5 روز) در تهران غلظت ذرات معلق PM2.5 کمتر از رهنمود سازمان بهداشت جهانی گزارش شده است.

افزایش 26 درصدی مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در 1401

وی افزود: تعداد کل موارد مرگ (همه علل) منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM2.5 در سال 1401 بیش از 26 درصد نسبت به سال 1400 افزایش یافته است و نتایج نشان می‌دهد که به طور میانگین جزء کل موارد مرگ منتسب به ذرات معلق در کشور در سال 1401 برابر با 13.91 درصد بوده است.در سال 1401 در مجموع خسارات مرتبط با کل موارد مرگ منتسب به ذرات معلق برابر با 10.3 میلیارد دلار معادل با 421 هزار میلیارد تومان برآورد شده است؛ البته ذکر این نکته ضروری است که مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در همه کشورهای دنیا وجود دارد و فقط مخصوص کشور ما نیست.او تاکید کرد: ذکر این نکته ضروری است که در سال 1400 نیز تعداد همه مرگ‌های منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM2.5 بیش از 87 درصد نسبت به سال 1399 افزایش یافته بود که علت این موضوع نیز کاهش رهنمود غلظت ذرات معلق توسط سازمان بهداشت جهانی بود؛ در واقع حد رهنمود غلظت ذرات معلق PM2.5 از 10 میکروگرم به 5 میکروگرم کاهش یافت.

بررسی میزان مرگ و میر 3 بیماری منتسب به آلودگی هوا

شاهسونی در ادامه سخنان خود به بررسی میزان مرگ و میر 3 بیماری مهم منتسب به آلودگی هوا پرداخت گفت: 3 بیماری سرطان ریه، سکته‌های قلبی، سکته‌های مغزی ارتباط معنی‌داری با آلودگی هوا دارند.

وی افزود: تعداد مرگ به علت سرطان ریه در افراد بالای 30 سال منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM2.5 در سال 1401 در شهرهای ذکر شده به طور میانگین 681 نفر گزارش شد که بر این اساس نتایج نشان می‌دهد به طور میانگین جزء مرگ به علت سرطان ریه منتسب به ذرات معلق در کشور 16.43 درصد است.

وی تاکید کرد: تعداد مرگ در سال 1401 به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی (سکته قلبی) منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM2.5 در 33 شهر مورد مطالعه به طور میانگین 6225 نفر بوده است که به طور میانگین جزء مرگ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی منتسب به ذرات معلق در کشور در سال گذشته برابر با 15.7 درصد بوده است.

به گفته رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، تعداد مرگ به علت سکته مغزی منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM2.5 در سال 1401 در شهرهای نام برده شده به طور میانگین 2632 نفر بوده است و به طور میانگین جزء مرگ به علت سکته مغزی منتسب به ذرات معلق در کشور برابر با 15.8 درصد گزارش شده است.

هزینه 421 هزار میلیاردی مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا طی یک سال

وی با اشاره به اینکه در سال 1401 در مجموع خسارات مرتبط با کل موارد مرگ منتسب به ذرات معلق برابر با 10.3 میلیارد دلار معادل با 421 هزار میلیارد تومان برآورد شده است، تصریح کرد: البته ذکر این نکته ضروری است که مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در همه کشورهای دنیا وجود دارد و فقط مخصوص کشور ما نیست. در حال حاضر 99 درصد از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آن سطح آلودگی هوا (غلظت سالیانه ذرات معلق PM2.5) بالاتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت است. به هر حال این هم از افتخارات نظام جمهوری اسلامی ایران است که از سال 1395 سالیانه مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا را اعلام می‌کند و باید این آمار در برنامه‌ریزی سیاستگذاران برای بهبود سالیانه کیفیت هوا مورد توجه قرار گیرد.

5 عامل مؤثر در بروز آلودگی هوای شهرها

او درخصوص مهم‌ترین عامل آلودگی هوای شهرها، اظهار کرد: با توجه به سیاهه‌ای که توسط سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری تهران منتشر شده است؛ در حال حاضر مهم‌ترین عامل آلودگی هوا شهرها به خصوص کلانشهر تهران، تردد خودروهای فرسوده (به خصوص ناوگان حمل و نقل عمومی فرسوده)، موتورسیکلت‌های کاربراتوری و فرسوده (طبق آمار تقریباً 80 درصد آن‌ها فرسوده هستند)، تردد کامیون‌های دیزلی فرسوده و فاقد فیلتر دوده و استفاده از سوخت نامناسب است. البته در شهرهای دیگر از جمله اراک و اصفهان، نقش منابع ثابت نیز قابل توجه است.