ساناز نفیسی روزنامه نگار: گروه سیاسی: زمانی که روابط ایران و عربستان با میانجیگری چین احیا شد، بسیاری در باب دوام آن تردید داشتند، اما حالا با گذشت چندین ماه از جنگ در غزه، ریاض و تهران نشان دادند که عزم خود را برای حراست از تعامل دیپلماتیکشان جزم کرده‌اند؛ تعاملی که برای هر دو بازیگر فرصت ساز است.
آنگونه که شورای آتلانتیک مدعی است 10 مارس 2023، مقامات ارشد امنیتی ایران و عربستان در پکن دیدار داشتند تا فصل جدیدی را در امور دوجانبه میان خود رقم بزنند. احیای روابط تهران و ریاض، در غیاب حضور فعال ایالات متحده یا اروپا – با میانجیگری عراق، عمان و چین دستاوردی جدی قلمداد می‌شود و گویای همان رخدادی است که یکی از دانشمندان علوم سیاسی اماراتی آن را «دوران پسا آمریکای خلیج فارس» توصیف کرد.
ماحصل نزدیکی ایران و اعراب
پس از احیای روابط ایران و عربستان، تهران سفارت خود در ریاض را بازگشایی کرد و عربستان سعودی در ژوئن و اوت 2023 عملیات دیپلماتیک خود در تهران را از سر گرفت. سپتامبر 2023، علیرضا عنایتی، به عنوان سفیر جدید ایران در عربستان سعودی در همان روزی وارد ریاض شد که عبدالله العنزی، فرستاده جدید این کشور به ایران، وظایف دیپلماتیک خود را در تهران آغاز کرد. به ادعای ناظران، با توجه به تنش‌های حاکم بر روابط ایران و عربستان در سال‌های منتهی به توافق مارس 2023، احیای روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض قابل توجه بود. اولویت تعریف شده در سیاست خارجی «اول همسایگان» دولت ابراهیم رئیسی با هدف کاهش تأثیر فشار غرب بر تهران از طریق بهبود روابط ایران با کشورهای اطراف تعریف شده است. در این چارچوب، تهران جهت غلبه بر مشکلات با برخی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس از جمله امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) هم صدا شده است. امارات که سال 2016 برای نشان دادن همبستگی با ریاض، روابط خود با تهران را کاهش داد، سال 2019، به شکلی محتاطانه تعامل دیپلماتیک با ایران را برگزید، زیرا «مقاومت حداکثری» ایران در برابر سیاست فشار حداکثری واشنگتن، امارات متحده عربی را در سواحل امارات آسیب پذیر کرد. ابوظبی در سال 2022، پس از تاکید بر این مقوله که تحقق صلح و امنیت درازمدت در خلیج فارس مستلزم گفت وگو و رایزنی است، روابط رسمی دو کشور را احیا کرد.
چرا ریاض به تهران نیاز دارد
به باور ناظران بهبود روابط ایران با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس – به ویژه عربستان سعودی – می‌تواند به ایران کمک کند. علاوه بر این، کاهش تنش‌ها با ایران به عربستان سعودی فرصتی برای دستیابی به ثبات خواهد داد، گزاره‌ای که برای این پادشاهی جهت رسیدن به اهداف توسعه داخلی‌اش با اهمیت است. چشم انداز 2030، طرح بزرگ عربستان سعودی برای تنوع اقتصادی به دور از نفت، مستلزم سطوح عظیم سرمایه گذاری در بخش‌های مختلف غیرنفتی مانند گردشگری، لجستیک، بنادر، سرگرمی، فرهنگ و دفاع است. تنها پنج هفته پس از احیای روابط میان تهران و ریاض، یکی از مدیران سازمان توسعه تجارت ایران در باب افزایش تجارت دوجانبه به یک میلیارد دلار در کوتاه مدت و دو برابر آن در میان مدت از طریق صادرات عربستان و ایران ابراز خوش بینی کرد. تا آوریل 2023، ایران در طول سه ماه 14 میلیون دلار فولاد به عربستان سعودی صادر کرده است. رهبری عربستان سعودی می‌داند که ایران و محور مقاومت که از حامیان تهران هستند، می‌توانند امنیت ملی پادشاهی را تثبیت کرده و شانس اجرای موفقیت آمیز چشم‌انداز 2030 را تا حد زیادی افزایش دهند.
شراکت در میانه رقابت
طبق گزارش‌ها، توافق مارس 2023 برای تهران و ریاض امتیازهای زیادی داشت. عربستان از ایران خواست تا به واسطه رایزنی با انصار الله و همزمان با توقف حملات ریاض علیه مواضع این گروه، برای پایان جنگ بی پایان یمن زمینه سازی کند. در مقابل ایران نیز از عربستان سعودی خواست تا به حمایتش از گروه‌های تروریستی در استان سیستان و بلوچستان، جریان‌های رادیکالی مانند جیش‌العدل، نیروهای جدایی‌طلب عرب در خوزستان و مجاهدین خلق پایان دهد. تا ماه مه 2023، عربستان سعودی روابط دیپلماتیک خود را با دولت سوریه عادی کرد، اقدامی که احتمالاً ماحصل توافق دیپلماتیک با ایران بود. اما آنگونه که گروهی از ناظران مدعی‌اند، علیرغم توافق مارس 2023، نمی‌توان انکار کرد که تهران و ریاض به شدت نسبت به یکدیگر تردید دارند. تهران همچنان شراکت عربستان و آمریکا را برنمی تابد. در همین حال، قدرت ایران و افزایش حامیانش در منطقه به یکی از دغدغه‌های پادشاهی تبدیل شده است. در این چارچوب، تنش زدایی، نه نزدیکی، عصر کنونی روابط ایران و عربستان را توصیف می‌کند.
جنگ غزه؛ آزمونی برای تهران و ریاض
جنگ غزه که خاورمیانه را در آستانه تهدیدی جدی قرار داده برای روابط ایران و عربستان به سان آزمون است. گروهی می گویند، منطقه‌ای شدن این جنگ فرایند تنش زدایی میان ایران و عربستان را از مسیر خود خارج نکرده است. برعکس، تهران و ریاض دست به ابتکار عمل‌هایی زدند تا اطمینان حاصل کنند که گفت‌وگوهایشان بدون اینکه توافق دیپلماتیک مارس 2023 قربانی جنگ غزه شود، ادامه یابد. اینکه سیاست تنش زدایی از 7 اکتبر 2023 بر مناقشه اسرائیل و حماس غلبه کرده، نشان می‌دهد که عمق روابط تهران و ریاض بسیار بیشتر از آن چیزی است که برخی تحلیلگران در باب آن گمانه زنی می‌کردند. به باور گروهی، جنگ غزه زمینه ساز میزانی همسویی در روابط ایران و عربستان شده و در عین حال دو کشور را به سمت تعامل دیپلماتیک عمیق‌تر سوق داده است. با گذشت چهار روز از جنگ، رئیس جمهور ایران و محمد بن سلمان، ولیعهد و نخست وزیر عربستان، اولین گفتگوی تلفنی خود را از زمان احیای روابط دیپلماتیک دو کشور انجام دادند. در این تماس، آن‌ها بر «نیاز به پایان دادن به جنایات جنگی علیه فلسطین» و ترویج وحدت اسلامی قوی‌تر توافق کردند. سپس در 11 نوامبر 2023، ابراهیم رئیسی برای سخنرانی در اجلاس اضطراری مشترک اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی (OIC) درباره غزه به ریاض آمد، او اولین رئیس جمهور ایران بود که از زمان حضور محمود احمدی نژاد در اجلاس سازمان همکاری اسلامی در سال 2012 به عربستان سعودی سفر داشت. از منظر ایران، بحران‌های منطقه پس از 7 اکتبر 2023، فرصت‌هایی را برای تنش‌زدایی میان تهران با ریاض، متقاعد کردن سعودی‌ها جهت پایان دادن به هرگونه توجیه برای پیوستن به توافق‌نامه ابراهیم ارائه کرده است. به همین دلیل مقامات سعودی مشتاقانه از هرگونه اقدامی که می‌تواند به تنش زدایی با ایران آسیب برساند، اجتناب کرده‌اند. غیبت ریاض در عملیات نگهبان رفاه و نگرانی‌هایش در مورد حملات نظامی ایالات متحده و بریتانیا (بریتانیا) علیه مواضع انصار الله در یمن در همین راستا قابل تبیین است. به گزارش المانیتور، به نظر می‌رسد عربستان سعودی نیز از جمله کشورهای عربی است که به دنبال محدود کردن توانایی ارتش آمریکا برای حمله به پایگاه‌های اعضای محور مقاومت است.
