لیلا مرگن روزنامه نگار و مترجم: خشکی در ذات اقلیم ایران قرار دارد. کشوری که در کمربند خشک دنیا واقع شده و نیمی از منابع آبی‌اش از ذخایر استراتژیک زیرزمینی تأمین می‌شود، قطعاً در فصل کم بارش تابستان با چالش جدی کمبود آب مواجه می‌شود. از حدود یک دهه قبل هم کمبود برق به‌دلیل ناترازی در میزان تولید و مصرف به مشکلات فصل گرم تابستان اضافه شده است.
روند جهانی تغییر اقلیم، دمای کره زمین را بالا برده و ایران هم از این قاعده کلی مستثنی نیست. در کلانشهر تهران اگرچه ایستگاه‌های هواشناسی دماهای متفاوتی را نشان می‌دهند اما دماسنج‌های خانگی در فصل تابستان دمای بالای 42 درجه را ثبت می‌کنند و در واقع این دما توسط مردم احساس می‌شود.
در روزهای گرم تابستان حتی در مناطق خشک هم به دلیل افزایش دما تا بالای 40 درجه، دیگر کولرهای آبی پاسخگوی نیاز سرمایشی مردم نیست به همین دلیل در بسیاری از منازل و ادارات علاوه بر کولرهای آبی از کولرهای گازی هم استفاده می‌شود و به‌کار بردن توامان هر دو وسیله سرمایشی، بار مصرف خانگی را به شدت بالا می‌برد.
در چنین شرایطی وزارتخانه متولی، یعنی وزارت نیرو به جای آنکه با توجه به اوضاع حاکم، برنامه‌ریزی به‌روز داشته باشد، همچنان به گفتار درمانی و توصیه درمانی بسنده می‌کند و از مردم می‌خواهد که در تابستان، ساعات مصرف کولرهای آبی را کاهش داده و از کولرهای گازی استفاده نکنند.
سیاست‌های وزارت نیرو برای کنترل مصرف در بخش خانگی بسیار عجیب است. 21 فروردین 1403، مصطفی رجبی مشهدی مدیر عامل توانیر اعلام کرد که بر اساس مصوبه شورایعالی انرژی وظیفه ممنوع کردن تبلیغ کالاهای با مصرف انرژی بالا وفاقد سازگاری لازم با اقلیم‌های مختلف کشور، برعهده وزارتفرهنگ و ارشاد اسلامی گذاشته شده است تا این وزارتخانه باهمکاری دستگاه‌های ذیربط به‌ویژه سازمان صداوسیما اقداماتلازم را برای ممنوعیت تبلیغ این گونه کالاها براساس پیشنهادوزارتخانه‌های نفت و نیرو و هماهنگی وزارت صنعت، معدن وتجارت به عمل آورد؛ در حالی مدیرعامل توانیر از ممنوعیت تبلیغ کولرهای گازی خبر می‌دهد که تمام سطح شهر مملو از بیلبوردهای تبلیغاتی فروش کولرهای گازی در مراکز عرضه لوازم خانگی است.
25 فروردین 1403 نیز مدیر عامل توانیر به مردم توصیه کرد از مصرف کولرهای گازی خودداری کنند. وی گفت: مصرف برقکولرهای گازی 6 تا 10 برابر کولر آبی است، بنابراین مشترکانمناطق عادی به جهت رشد فزاینده مصرف و افزایش هزینه قبضبرق از نصب این کولرها اجتناب کنند.
توصیه به عدم استفاده از کولرهای آبی
وزارت نیرو که علاوه بر تولی‌گری مصرف برق، باید مصرف آب را هم مدیریت کند در رابطه با سیستم‌های سرمایشی مورد استفاده در فصل تابستان دچار سیاست متناقضی است. در حالی که شرکت توانیر به‌عنوان مسئول بخش برق، در تابستان توصیه می‌کند که مردم از مصرف کولرهای گازی خودداری کنند، تمام شرکت‌های آب منطقه‌ای سراسر کشور در قامت متولیان بخش آب به دلیل آنچه کمبود منابع آب اعلام می‌شود، آمار می‌دهند که مصرف هر کولر آبی روزانه دو برابر نیاز شرب یک فرد است و بهتر است مردم ساعات مصرف کولرهای آبی را کاهش داده یا از به‌کار گرفتن این ابزار سرمایشی خودداری کنند.
در چنین شرایطی مردم برای گذران روزهای گرم تابستان چه باید بکنند؟ چرا وزارت نیرو به جای تدوین بسته سیاستی مناسب، صرفاً از مردم توقع دارد که رنج گرما را متحمل شوند تا ایام افزایش تقاضا برای آب و برق، با کمترین تنش پشت سر گذاشته شود؟ اگر قرار است صرفاً مردم تن به ریاضت دهند، آیا نیازی به یک دستگاه تصمیم‌ساز در بخش آب و برق داشتیم؟ تنها اقدام عملی وزارت نیرو برای کنترل مصرف دستگاه‌های سرمایشی خبری است که علی اکبر محرابیان وزیر نیرو در 23 آبان 1401 اعلام کرده است.
او در همایش روز ملی کیفیت از آغاز اقدامات مشترک وزارت نیرو و سازمان ملی استاندارد خبر داد و گفت: اخیراً محققان در سازمان ملی استاندارد اقداماتی در راستایبررسی کولرهای آبی انجام داده‌اند که با قرار دادن فناوری‌هاینوین، مصرف آب و برق تا 50 درصد کاهش پیدا می‌کند. البته اثری از کولرهای نسل جدید در بازار نیست، ضمن آنکه بدیهی است خانه‌هایی که تا پیش از ورود این کولرها به بازار، اقدام به خرید دستگاه سرمایشی کرده‌اند، بدون مشوق تن به خرید دستگاه جدید نخواهند داد.
انگیزه‌ای برای ارتقای راندمان کولرهای آبی وجود ندارد
هاشم اورعی استاد دانشگاه صنعتی شریف و رئیس اتحادیهانجمن‌های انرژی ایران در گفتگو با اقتصاد آنلاین بیان کرد: از نظر مصرف برق، کولرهای گازی مسلماً مصرف بیشتری نسبت بهکولرهای آبی دارند.
وی افزود: اما کولرهای آبی به دلیل ارزان بودن قیمت برق، تاکنونراندمانشان اهمیتی نداشته است. در حال حاضر برق خانگیهمچنان ارزان است. بنابراین تولیدکنندگان کولر آبی، هیچ انگیزه‌ای برای تولید کولرهای آبی با راندمان بالا ندارند.
اورعی بیان کرد: باوجود هدر رفت انرژی در کولرهای آبی، همچنان کولرهای گازی به نسبت این کولرها، مصرف برق بالاتری دارند. ولی ماجرا این است که در بخش بزرگی از کشور ما مثل شمال و جنوب کشور که رطوبت هوا بالاست، کولر آبی پاسخگوی نیاز نیست و نمی‌توانید در اوج تابستان از این وسیله سرمایشی استفاده کنید.
وی اضافه کرد: زیرا کولر آبی رطوبت ایجاد می‌کند و پاسخگوی نیازها نیست. ضمن آنکه کولرهای آبی مسئله مصرف آب هم دارد. البته می‌توان سیستمی برای آن تعریف کرد که آب برگردد و به آن صورت هدر نرود.
رئیس اتحادیه انجمن‌های انرژی ایران یادآور شد: در کشورهای حاشیه خلیج فارس، چیزی به اسم کولر آبی وجود ندارد. در چنین شرایطی ما دو انتخاب داریم، یا باید به همین روش فعلی از کولرهای گازی استفاده کنیم و به دلیل اینکه برق مورد نیاز را نداریم، نرخ برق را افزایش دهیم، بیشتر تولید کنیم و … یا مردم را متقاعد کنیم که به دلیل نداشتن برق، کولر گازی را کم استفاده کنند؛ یا از این وسیله استفاده نکرده و به جای آن از کولر آبی استفاده کنند و ناراحتی گرما را تحمل کنند.
وی درباره وظیفه سیاستگزار در چنین شرایطی تاکید کرد: اصلاً این‌طور نیست که بگوییم ما به مردم گفتیم کمتر از کولر گازی استفاده کنند اما مردم گوش ندادند. مردم طبیعی است که گوش ندهند. سیاست باید درست باشد. سیاستگزار باید برای مردم انگیزه ایجاد کند که به جای کولر گازی، کولر آبی استفاده کنند.
اورعی درباره سیاست‌های تشویقی مناسب گفت: دولت باید برای خرید کولر آبی مشوق بگذارد. مثلاً بگوید نیمی از پول کولر آبی را رداخت می‌کند. در این شرایط افراد ترغیب می‌شوند که به سمت کولر آبی حرکت کنند.
وی اضافه کرد: دوم اینکه کسی که کولر آبی تولید می‌کرد، تاکنون انگیزه کافی برای اینکه راندمان موتورش را بالا ببرد تا برق کمتر مصرف کند، نداشته است. خریدار هم برایش مهم نبوده که راندمان دستگاه بالا برود. زیرا نرخ برق رقم چشمگیری نبوده است.
رئیس اتحادیه انجمن‌های انرژی ایران بیان کرد: دولت باید به تولیدکننده بگوید که اگر راندمان موتورش را افزایش دهد، نصف مالیاتش بخشیده می‌شود. در دنیا هم این کار شده است. در سیاست‌های تشویقی دولت باید بسته به میزان افزایش راندمان، میزان بخشودگی مالیاتی افزایش یابد و یا حتی برای استفاده از تکنولوژی روز دنیا، دولت مشوق نقدی قرار داده و پرداخت‌هایی به تولیدکنندگان داشته باشد.وی توضیح داد: چنین سیاست‌هایی باعث خواهد شد که صنعت‌گر به دنبال آن برود که از تکنولوژی روز دنیا استفاده کند و بازدهی مصرف کولر را بالا ببرد، اما اکنون دلیلی ندارد که این کار را انجام دهد. همان‌طور که خودروساز ما دلیلی ندارد که پول خرج کند و خودروی بهتر بیرون بدهد.
