محیا سادات بهره دار روزنامه نگار: مسئله ناترازی بنزین در کشور سالهاست که محل مناقشه مسئولین و اقتصاددانان کشور است مسئله‌ای که بدون شک می‌تواند طی سالهای آتی به یک چالش بزرگ برای کشور تبدیل شود.
به گزارش «نقش اقتصاد» در حال حاضر اکثر کارشناسان معتقدند که قیمت بنزین بر اساس قیمت فوب خلیج فارس نیست و قیمت بنزین در کشور بسیار پایین‌تر است اما مسئله این است که دولت نیز به دلیل شرایط اقتصادی مایل نیست تغییری در قیمت بنزین ایجاد کند.
مسئله ناترازی بنزین به موارد بسیاری برمی گردد از بهینه نبودن مصرف سوخت خودروهای داخلی گرفته تا نبود زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی که تمامی این مسائل طی سالیان اخیر به ناترازی بنزین در کشور دامن زده است.
ناترازی بنزین اصطلاحی است که این روزها بیشتر از همیشه در محافل رسمی مطرح می‌شود و توپ قصور آن معمولاً به زمین مصرف‌کننده می‌افتد. این در حالی است که آمار تولید بنزین دقیق و شفاف نیست و به نظر می‌رسد تولید بنزین متناسب با نیاز روز بازار افزایش نداشته و به ناترازی و واردات سوخت منجر شده است.براساس آمارهای شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی در اردیبهشت امسال، پالایشگاه ستاره خلیج فارس روزانه 37 میلیون لیتر بنزین تولید کرده است و رتبه دوم تولید بنزین در این ماه به پالایشگاه امام خمینی شازند تعلق دارد با تولیدی معادل 14.8 میلیون لیتر. سومین پالایشگاه، پتروپالایش اصفهان با تولید روزانه 12.9 میلیون لیتر بنزین است. پالایشگاه بندرعباس با تولید 11.6 میلیون لیتر، آبادان با 8.7 میلیون لیتر، تهران با 6.2 میلیون لیتر، لاوان با 2.9 میلیون لیتر، شیراز با 1.4 میلیون لیتر و کرمانشاه با 462 هزار بشکه در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
به این ارقام، باید 14 میلیون لیتر بنزین وارداتی اضافه‌شده از انبارهای شهید رجایی بندرعباس و ماهشهر را اضافه کرد و به این ترتیب مجموع تولید بنزین پالایشگاه‌های کشور و واردات بنزین به 116 میلیون لیتر می‌رسد.
در واقع این یعنی آمارهای ثبت‌شده در شرکت ملی پالایش و پخش نشان می‌دهد میزان تولید بنزین ایران به همراه واردات بنزین حدود 116 میلیون لیتر است که 14 میلیون لیتر آن، از طریق واردات تأمین می‌شود و موجودی انبارها است.
گزارش‌های موجود به خوبی نشان می‌دهد دولت سیزدهم با وجود به مدار آمدن برخی واحدهای جدید پالایشی، نتوانسته در افزایش تولید بنزین چندان موفق عمل کند. وب‌سایت خبری میز نفت نیز در همین باره گزارش داده است که «دولت دوازدهم با رقم تولید روزانه 112 میلیون لیتر، صنعت پالایش را به دولت سیزدهم تحویل داد تا با وجود به مدار آمدن واحدهای تولید بنزین در دو سال اخیر، میانگین تولید بنزین حدود 110 میلیون لیتر باشد!». این رسانه همچنین اشاره کرده که وزارت نفت در گزارش اخیری که به رئیس دولت سیزدهم فرستاده بود و حواشی بسیاری هم داشت، گفته بود میزان تولید از پالایشگاه آبادان دو برابر شده و به 15 میلیون لیتر رسیده است درحالی‌که حالا آمارهای روزانه و ماهانه شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی حاکی از آن است که تولید بنزین آبادان حدود نصف میزان مورد ادعای جواد اوجی، وزیر نفت است.
آمار تولید و واردات دقیق نیست
ظاهراً ماجرای نبود شفافیت در آمارهای تولید و واردات بنزین تا جایی پیش رفته که صدای مجلس هم درآمده است و برخی نمایندگان مجلس یازدهم مانند مصطفی نخعی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس هم گفته بودند که آمارهای تولید بنزین شفاف نیست.
قاسم ساعدی، عضو کمیسیون انرژی مجلس یازدهم هم به وب‌سایت تخصصی انرژی‌پرس گفته بود که در شش سال گذشته تولید خودرو افزایش داشته، اما تولید بنزین نه، بنابراین در بخش پالایشگاه‌ها و تولید بنزین افت تولید نداریم، اما افزایش تولید هم نداشته‌ایم و با همان روند شش سال پیش سعی می‌کنیم نیاز کشور را مدیریت کنیم.
او در ادامه تأکید کرده که گرچه نیاز به واردات بنزین مقطعی است و نیاز همیشگی وجود ندارد، اما آمار روشنی از میزان واردات بنزین در اختیار نیست.
همه تناقض‌های آماری
شهریور 1401 جلیل سالاری، رئیس هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی توضیح داد که تولید بنزین از 105 لیتر به 101 لیتر کاهش یافته، ولی مصرف افزایش یافته بنابراین احتمال اینکه دوباره واردکننده بنزین و گازوئیل شویم، وجود دارد.
یک سال پس از این اظهارنظر و ورود ایران به جمع کشورهای واردکننده بنزین، 21 بهمن 1402 خبرگزاری ایرنا یکباره در گزارشی ادعا کرد که تولید بنزین 20 درصد افزایش یافته است. ایرنا نوشت که متوسط تولید بنزین در سال 1400 حدود 91 میلیون لیتر در روز بود که این عدد اکنون با رشد بیش از 20 درصدی به 114 میلیون لیتر رسیده است.
دو روز بعد، یعنی 23 بهمن 1402 وزیر نفت میزان افزایش تولید بنزین را 22 درصد اعلام کرد و توضیح داد که میزان تولید بنزین در سال 1400 حدود 91 میلیون لیتر در روز بوده که هم‌اکنون به 117 میلیون لیتر رسیده است و این یعنی 22 درصد افزایش تولید!
جالب، اما این بود که چنین ادعایی درحالی مطرح می‌شد که آمارهای موجود حاکی از آن بودند که در سال 1398 روزانه 107 میلیون لیتر در کشور بنزین تولید می‌شد و به نوشته سایت رسمی وزارت نفت (شانا)، از این میزان حدود 91 میلیون لیتر، بنزین یورو 4 بوده است. کمی بعد هم با کاهش جهانی مصرف نفت و انرژی، میزان تولید پالایشگاه‌های کشور با یک کاهش تکلیفی در ایران و جهان به حدود 105 میلیون لیتر در روز رسید. بدتر، اما اینجاست که اظهار نظر اوجی نه تنها با آمارهای سالاری و سایر آمارهای قبلی و مابقی کارشناسان که حتی با گفته خودش در تاریخ 9 آذر 1400 نیز در تضاد بود. او در این تاریخ رقمی را اعلام کرده بود که با آمارهای زمان خودش در تناسب بود. او گفته بود «اگر کرونا نبود شاید مصرف بنزین در کشور بیش از 120 میلیون لیتر در روز بود در حالی که تولیدمان 106 میلیون لیتر در روز است».
آخرین اظهار نظر دراین‌باره هم ظاهراً گفته‌های مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران در فروردین 1403 بوده است. به گزارش شانا او افزایش تولید بنزین کشور در سال 1402 را هفت درصد اعلام کرده و گفته بود: «تولید بنزین کشور در ابتدای سال 1402، روزانه 104 میلیون لیتر بود که این عدد با تلاش همکاران من با رشد هفت درصدی به روزانه 112 میلیون لیتر در پایان سال 1402 رسید». او حجم ظرفیت پالایشی کشور را نیز روزانه دو میلیون و 250 هزار بشکه اعلام کرد و گفت: «به‌طور میانگین روزانه 112 میلیون لیتر بنزین، 111 میلیون لیتر نفت‌گاز، 65 میلیون لیتر نفت کوره، شش هزار و 500 تن گاز مایع و حدود هشت تا 9 میلیون لیتر نفت سفید و سوخت هواپیما در کشور تولید می‌شود».
در میان سیل اعداد غیرهماهنگ و آماردهی قطره‌چکانی مسئولان، آن هم درحالی‌که هر روز بحث دستاورد جدیدی در یک پالایشگاه دارند، کارشناسان نیز تخمین چندان رشدیافته‌ای از تولید بنزین ندارند. مثلاً دی ماه 1402 هاشم اورعی، استاد دانشگاه شریف، در گفتگو با ایلنا ظرفیت تولید را 110 میلیون لیتر و رقم مصرف را 115 میلیون لیتر در روز خوانده و گفته که پیش‌بینی می‌شود سه میلیارد دلار باید پول برای واردات بنزین داشته باشیم، زیرا با توجه به کمبود گاز و همچنین رشد مصرف، کیفیت بنزین کاهش یافته تا تولید بالا برود؛ بنابراین با توجه به کمبود گاز و میعانات، تولید بنزین کاهش می‌یابد و کافی است 10 درصد ظرفیت از دست برود، 11 میلیون لیتر در روز از دست می‌رود و در خوش‌بینانه‌ترین حالت تا پایان سال کاملاً محتمل است که 10 درصد بنزین را از دست می‌دهیم و باید واردات داشته باشیم».
در واقع ظاهراً دولت نه تنها برنامه‌ای برای اصلاح زیرساخت‌ها و کنترل مصرف سوخت ندارد که به علت شرایط نامساعد اقتصادی برنامه‌های افزایش تولید بنزین هم شعاری باقی مانده است. حالا یک طرف مردم مانده‌اند و صدها هزار میلیارد تومانی که برای واردات بنزین از جیبشان می‌رود و طرف دیگر دولت که بدون هیچ برنامه‌ای برای سیاست‌گذاری صحیح در حوزه انرژی، ظاهراً راهی ندارد جز انداختن توپ قصور ناترازی بنزین به زمین مردم و توجیه سیاست‌گذاری‌های نادرست در حوزه تولید و مصرف بنزین با مقصر نشان‌دادن مصرف‌کننده. راهی که به نظر کم‌هزینه است و دولت‌ها را از پاسخ‌گویی مبرا می‌کند.
