پس لرزه‌هاي جنگ قره‌باغ؛ روسيه و بلاروس ارمنستان را دور زدند

ساز ناکوک ایروان با مسکو

ساناز نفیسی روزنامه نگار: گروه بین الملل: ارمنستان در آستانه کنار گذاشتن عضویت در سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO)، گروه نظامی و امنیتی به رهبری روسیه است. ایروان از سال 2020، یعنی زمانی که آذربایجان این بازیگر را در جنگ قره باغ شکست داد، تلاش داشت تا این تصمیم را اتخاذ کند. در سپتامبر 2023 شرایط بدتر شد، زمانی که نظامیان آذربایجان همه آنچه را که در منطقه قره باغ باقی مانده بود، پس گرفتند و در مقابل روسیه، متحد ارمنستان، بی توجه به این کنش، شانه را بالا انداخت و سکوت کرد. به ادعای ناظران زخم‌های برجای مانده از رویکرد مسکو موجب شد تا احساسات عمیق ضد روسی شدت بگیرد (تعداد ارمنی‌هایی که معتقدند روابط دوجانبه بد است از 49 درصد به 66 درصد رسیده است). این کشور از دهه 1990 با مسکو متحد بوده و هدف اصلی‌اش دفاع از امنیت خود است.

پاسخ ایروان به دهن کجی متحدان

به نوشته مرکز سیاستگذاری اروپا، چنین تحولاتی ارمنستان را بر آن داشته تا سیاست خارجی خود را متنوع کند. سرعت تغییر در واقع حیرت آور است. اگر قبل از سال 2020، تسلیحات روسی حدود 90 درصد از توان دفاعی ارمنستان را تشکیل می‌داد، اکنون به بیش از 15 درصد کاهش یافته است. در عوض، ارمنستان مقادیر قابل توجهی تسلیحات از هند و فرانسه خریداری کرده است. در باب کیفیت نیز ایروان به رادارها و موشک‌های پیشرفته دسترسی پیدا کرده است. 18 ژوئن اعلام شد که فرانسه «هویتزرهای خودکششی سزار» را به ارمنستان خواهد فروخت. دو روز بعد، روزنامه فرانسوی فیگارو گزارش داد که 36 فروند از هویتزرها در 15 ماه آینده به ارمنستان ارسال خواهند شد. سزارها می‌توانند اهدافی را در فاصله 40 کیلومتری (25 مایلی) هدف قرار دهند و به شدت در میدان‌های نبرد اوکراین مورد استفاده قرار گرفته‌اند. با این حال، جدی‌ترین چالشی که ارمنستان برای روسیه ایجاد کرد، در عملیات پیمان امنیت جمعی بود. ایروان از شرکت در جلسات و تمرین‌های اصلی این گروه خودداری کرده و در رسانه‌ها نکاتی درباره خروج احتمالی آن منتشر می‌شود.از زمانی که در فهرستی از اسناد محرمانه فاش شد که کشور متحد پوتین، یعنی بلاروس و دیگر متحد فرضی ارمنستان، به طور مخفیانه آذربایجان را از سال 2018 تا 2022 تسلیح می‌کردند، سرعت جدایی ایروان از روسیه بیشتر شد. طبق گزارش‌ها، بلاروس به مدرن‌سازی توپخانه آذربایجان کمک کرده و قطعات جنگ الکترونیک و هواپیماهای بدون سرنشین را فروخته است. ارمنی‌ها به این اخبار با خشم پاسخ دادند و سفیر کشور را از بلاروس فراخواندند. 20 ژوئن ملاقاتی بین آرارات میرزویان وزیر امور خارجه و سوتلانا تیخانوفسکایا رهبر مخالفان بلاروس تعریف شد. نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان سپس اعلام کرد که تا زمانی که لوکاشنکا در قدرت است، هرگز به بلاروس سفر نخواهد کرد. رژیم لوکاشنکا با احضار سفیر خود از ایروان به خانه پاسخ داد. کمک بلاروس به سختی می‌توانست بدون مشارکت ضمنی روسیه ارائه شود. اگرچه لوکاشنکا در آغاز این دوره آزادی مانور بیشتری داشت، اما تا سال 2020 برای پول و حمایت نظامی کاملاً به کرملین متکی بود، زیرا او آرای انتخابات را دزدید و مخالفان را سرکوب کرد. برای ارمنی‌ها، این نشان دهنده شواهد روشنی است که نشان می‌دهد پیمان امنیت جمعی فایده دیگری ندارد.

چرایی نزدیکی ایروان به غرب

هنوز مشخص نیست که ارمنستان تا چه حد برای کنار زدن روسیه آماده است، اما با توجه به فضای کنونی، بدیهی است که ایروان زمینه را برای خروج نهایی از سازمان پیمان امنیت جمعی فراهم کرده است. ارمنستان در موقعیت قدرتمندی نیست، دو جنگ را باخته و منطقه قره باغ کوهستانی را از دست داده است، آذربایجان همچنان ارمنستان را تحت فشارهای سیاسی و اقتصادی قرار داده، اکثر همسایگان ایروان دوست نیستند. از طرفی دیگر این بازیگر از بحران داخلی نیز رنج می‌برد. رهبری این کشور تاکنون تلاش کرده تا روابط با روسیه را مجدداً متعادل کند و از وابستگی به مسکو بکاهد. اما کاهش یا لغو عضویت ارمنستان در پیمان امنیت جمعی کافی نیست. اینجاست که گسترش روابط ارمنستان با غرب مطرح می‌شود. در اوایل آوریل، پاشینیان در نشستی غیررسمی با مقامات ایالات متحده و اتحادیه اروپا دیدار کرد، بنابراین بستر را برای تعامل فراگیرتر با غرب هموار ساخت. در همین قاب نهادینه کردن سفرهای بدون ویزا تا روابط تجاری و سرمایه گذاری فعال‌تر میان طرفین مطرح شد.ایالات متحده نیز تعامل خود را با ارمنستان افزایش داده است. جلسات متعددی برگزار شده؛ در 18 ژوئن، معاون ارشد وزیر امور خارجه ایالات متحده، ریچارد ورما، برای گفتگو از ایروان بازدید کرد. چند روز قبل، جیمز اوبراین، معاون دستیار وزیر امور خارجه در امور اروپا و اوراسیا، به ایروان سفر داشت که در آنجا دو طرف توافقنامه همکاری گمرکی را امضا کردند. آن‌ها همچنین در مورد اقداماتی برای گسترش روابط تجاری دوجانبه و ایجاد بستری برای گفتگوهای سطح بالا در مورد موضوعاتی مانند انرژی، دفاع و امنیت سایبری به توافق رسیدند. واشنگتن قصد دارد فراتر از گفتگوهای راهبردی کنونی، وارد یک مشارکت استراتژیک تمام عیار با ارمنستان شود. به ادعای ناظران اگر ارمنستان برای گفتگو با روسیه مشکل دارد، حداقل می‌تواند برای بهبود روابط با همسایگان خود، آذربایجان و ترکیه تلاش کند. در 20 ژوئن، پاشینیان دستور داد کار بر روی قانون اساسی جدید به زودی آغاز شود. این تا حدی پاسخی به تمایل مردمان آذربایجان برای حذف بندی در قانون اساسی کنونی ارمنستان است که خواستار اتحاد با قره باغ کوهستانی است. شاید این خواسته آخرین مانع در برابر صلح میان آذربایجان و ارمنستان باشد؛ صلحی شکننده.